Biện pháp kết hợp các kỹ thuật dạy học tích cực nhằm nâng cao hiệu quả tiết nói và nghe môn Ngữ văn 8 (KNTT)

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục theo Chương trình giáo dục phổ thông 2018, việc dạy học không chỉ chú trọng truyền đạt kiến thức mà còn hướng đến phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh. Môn Ngữ văn, đặc biệt là phân môn Nói và nghe, đóng vai trò thiết yếu trong việc rèn luyện năng lực giao tiếp, trình bày và phản biện – những năng lực cốt lõi của thế kỷ 21. Xuất phát từ yêu cầu đó, tôi đã thực hiện sáng kiến “Biện pháp kết hợp các kỹ thuật dạy học tích cực nhằm nâng cao hiệu quả tiết nói và nghe môn Ngữ văn 8”, với mục tiêu nâng cao chất lượng dạy học, tạo môi trường tương tác tích cực và chủ động cho học sinh lớp 8 trong các tiết học nói và nghe. Đối tượng áp dụng là học sinh khối 8 tại các trường THCS theo chương trình GDPT mới.

1. Tóm tắt lý do chọn đề tài

Thực tế giảng dạy cho thấy, nhiều học sinh chưa mạnh dạn nói, trình bày thiếu tự tin, ít có sự chuẩn bị hoặc gặp khó khăn trong kỹ năng nghe hiểu. Nguyên nhân chủ yếu do phương pháp dạy học truyền thống chưa thực sự phát huy tính chủ động và khả năng tương tác. Do đó, việc đổi mới phương pháp giảng dạy phân môn Nói và nghe theo hướng tích cực hóa hoạt động học sinh là yêu cầu cấp thiết. Từ đó, tôi xây dựng hệ thống biện pháp kết hợp các kỹ thuật dạy học tích cực giúp học sinh phát triển năng lực giao tiếp hiệu quả hơn trong thực tiễn.

2. Các biện pháp thực hiện

Biện pháp 1: Sử dụng kỹ thuật sơ đồ tư duy kết hợp video, hình ảnh giúp học sinh xây dựng bài nói sinh động

Biện pháp này nhằm mục tiêu hỗ trợ học sinh tổ chức ý tưởng rõ ràng, logic và hấp dẫn trong bài nói. Giáo viên hướng dẫn học sinh sử dụng sơ đồ tư duy để hệ thống luận điểm, sau đó bổ sung tư liệu bằng video, hình ảnh trực quan để tăng sức thuyết phục. Điểm mới ở đây là sự kết hợp giữa công cụ truyền thống và công nghệ, giúp học sinh không chỉ nói đúng mà còn nói hay và thuyết phục.

Biện pháp 2: Vận dụng kết hợp kỹ thuật khăn trải bàn trong tiết học nói và nghe để nâng cao tính chủ động cho học sinh

Biện pháp này tạo cơ hội cho mọi học sinh đều được tham gia thảo luận và đưa ra ý kiến cá nhân. Giáo viên chia lớp thành các nhóm nhỏ, phát giấy khổ lớn, từng học sinh viết ý kiến lên từng góc giấy, sau đó thảo luận thống nhất ý kiến nhóm. Biện pháp giúp phát huy tinh thần hợp tác và chủ động trình bày suy nghĩ, cảm xúc.

Biện pháp 3: Vận dụng kỹ thuật bể cá trong tiết học nói và nghe để phát triển năng lực học sinh

Mục tiêu là nâng cao kỹ năng lắng nghe tích cực và phản hồi có cơ sở. Giáo viên tổ chức lớp học theo hình thức bể cá: một nhóm thảo luận ở trung tâm, nhóm còn lại quan sát và ghi nhận, sau đó đổi vai. Học sinh không chỉ rèn kỹ năng nói, mà còn học cách lắng nghe, tôn trọng ý kiến người khác, phát triển năng lực xã hội.

Biện pháp 4: Tăng cường tổ chức các trò chơi học tập trong tiết dạy nói và nghe để nâng cao kỹ năng giải quyết vấn đề

Biện pháp hướng đến mục tiêu tạo sự hứng thú, gắn bài học với thực tiễn. Giáo viên thiết kế các trò chơi tương tác như “Thử tài phản biện”, “Bắt lỗi diễn đạt”, “Truy tìm thông tin từ bài nói”… nhằm kích thích học sinh vận dụng kiến thức, phát triển tư duy nhanh nhạy và khả năng xử lý tình huống.

Biện pháp 5: Tổ chức cho học sinh “sân khấu hóa” tiết học Nói và nghe

Thông qua hoạt động sân khấu hóa, học sinh có cơ hội nhập vai, thể hiện bài nói dưới dạng kịch ngắn, đối thoại, phỏng vấn,… Hình thức này giúp học sinh bộc lộ cảm xúc, sáng tạo trong diễn đạt và phát triển kỹ năng giao tiếp toàn diện. Đây là điểm nhấn tạo sự mới mẻ, gắn học với trải nghiệm thực tế.

3. Điểm mới, sáng tạo của đề tài

• Kết hợp đa dạng các kỹ thuật dạy học tích cực trong cùng một tiết học.

• Sử dụng công nghệ (hình ảnh, video) tích hợp sơ đồ tư duy giúp bài nói sinh động.

• Triển khai kỹ thuật bể cá nhằm nâng cao kỹ năng phản hồi và lắng nghe tích cực.

• Biến tiết học thành sân khấu trải nghiệm qua hình thức sân khấu hóa.

• Trò chơi học tập được thiết kế sát với nội dung môn học, có yếu tố phản biện và xử lý tình huống.

4. Hiệu quả của đề tài

• Với học sinh: Tăng hứng thú học môn Văn, đặc biệt là kỹ năng nói và nghe; học sinh tự tin hơn khi phát biểu; khả năng diễn đạt, phản biện và làm việc nhóm được cải thiện rõ rệt.

• Với giáo viên: Dễ dàng tổ chức các hoạt động dạy học sáng tạo, sát với yêu cầu năng lực học sinh; tăng tính linh hoạt trong cách tiếp cận nội dung môn học.

• Với phụ huynh: Nhận thấy sự tiến bộ của con em trong giao tiếp và thái độ học tập tích cực hơn.

• Với nhà trường: Góp phần xây dựng môi trường học tập tích cực, đổi mới hoạt động chuyên môn.

Sáng kiến “Biện pháp kết hợp các kỹ thuật dạy học tích cực nhằm nâng cao hiệu quả tiết nói và nghe môn Ngữ văn 8” là hướng đi phù hợp với yêu cầu đổi mới của Chương trình GDPT 2018. Các biện pháp đề xuất đã được thử nghiệm và đem lại hiệu quả tích cực trong thực tế. Độc giả quan tâm có thể tải tài liệu đầy đủ tại đường link: Biện pháp kết hợp các kỹ thuật dạy học tích cực nhằm nâng cao hiệu quả tiết nói và nghe môn Ngữ văn 8