Bồi dưỡng phẩm chất tự tin và năng lực sáng tạo cho học sinh thông qua tiết Nói và nghe Tiếng Việt 4 (đủ 3 bộ sách)

Đáp ứng định hướng phát triển năng lực và phẩm chất học sinh theo Chương trình GDPT 2018, tiết Nói và nghe môn Tiếng Việt 4 được đổi mới nhằm hình thành sự tự tin và năng lực sáng tạo cho học sinh. Sáng kiến “Bồi dưỡng phẩm chất tự tin và năng lực sáng tạo cho học sinh thông qua tiết Nói và nghe Tiếng Việt 4” thiết kế chuỗi hoạt động tích hợp kỹ năng, tư duy và giao tiếp. Đề tài hướng đến học sinh lớp 4 và hỗ trợ giáo viên xây dựng tiết học năng động, phát huy hiệu quả chủ động ngôn ngữ của học trò.

1. Lý do chọn đề tài

Nhiều tiết Nói và nghe hiện nay vẫn theo mô hình “giáo viên nói, học sinh nghe chép”, khiến học sinh e dè, thiếu sự tự tin và không phát huy sáng tạo. Khẩu ngữ không được rèn, suy nghĩ chưa sâu và cách tổ chức thiếu thân thiết thực tế. Vì vậy, cần một hệ thống biện pháp hiệu quả để giúp học sinh chủ động xây dựng ý, tư duy sáng tạo cùng tự tin kể chuyện, giao tiếp và phản hồi trong tiết học. Đây là cơ sở để đề tài được xây dựng và áp dụng.

2. Các biện pháp thực hiện

Biện pháp 1: Xác định các tiêu chí cần tập trung bồi dưỡng kỹ năng nói và kỹ năng nghe cho học sinh

Mục tiêu nhằm phân định rõ năng lực cần phát triển như rõ ràng, mạch lạc, ngắt nghỉ đúng chỗ trong nói và khả năng lắng nghe chủ động, ghi nhớ thông tin. Giáo viên xây dựng bộ tiêu chí cụ thể, chia sẻ với học sinh trước mỗi tiết học và cùng đánh giá theo hướng thân thiện. Điểm mới: sử dụng thước đo minh bạch để học sinh ý thức tập trung tập luyện kỹ năng hơn.

Biện pháp 2: Phối hợp sử dụng sơ đồ tư duy và kỹ thuật 5W1H để xây dựng ý tưởng bài nói mạch lạc, sâu sắc

Khi triển khai chủ đề, học sinh tạo sơ đồ tư duy xoay quanh vấn đề và xác định câu hỏi 5W1H để hệ thống nội dung. Qua phần mềm hoặc giấy, các em tự xây dựng kế hoạch nói, từ đó luyện tập theo nhóm và cá nhân. Điểm sáng là cách kết hợp giữa kỹ năng tư duy trực quan và cấu trúc nội dung hoàn chỉnh giúp bài nói logic và dễ hiểu.

Biện pháp 3: Sử dụng kỹ thuật đặt câu hỏi góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động nghe tích cực

Trong phần nghe mẫu, giáo viên đặt các câu hỏi gợi mở theo 5W1H để học sinh vừa nghe vừa xử lý thông tin. Các nhóm trình bày câu trả lời, thảo luận và chia sẻ. Phương pháp này giúp học sinh phát triển kỹ năng tập trung, phân tích và trả lời có suy nghĩ, không nghe thụ động.

Biện pháp 4: Sử dụng hình ảnh trực quan giúp nâng cao chất lượng hoạt động Nói và nghe

Giáo viên chuẩn bị tranh, sơ đồ, hình ảnh minh họa chủ đề, học sinh obser và chủ động mô tả, giải thích bằng lời. Cách làm này giúp học sinh mở rộng vốn từ, tăng khả năng diễn đạt và thẩm mỹ ngôn ngữ. Đây là yếu tố quan trọng kết nối thị giác và ngôn từ.

Biện pháp 5: Vận dụng kỹ thuật đóng vai giúp học sinh tự tin hóa thân diễn xuất trong hoạt động Nói và nghe kể chuyện

Các em được phân vai trong một câu chuyện phù hợp nội dung bài học, diễn thử và trả lời câu hỏi theo nhân vật. Hoạt động này khuyến khích tự tin diễn xuất, sáng tạo cách thể hiện, phát triển kỹ năng ngôn ngữ và biểu cảm.

Biện pháp 6: Thiết kế lớp học theo kỹ thuật Bể cá kết hợp hoạt động trải nghiệm tuyên truyền, quảng bá sáng tạo sản phẩm thủ công

Lớp học được sắp xếp kiểu “bể cá”: chủ đề đặt ở giữa, học sinh ngồi xung quanh, trao đổi theo lượt chủ động. Sau đó các em trình bày dự án tự làm – có thể là video, poster, sản phẩm thủ công hoặc sản phẩm truyền thông nho nhỏ – để quảng bá ý tưởng. Phương pháp này kết hợp sáng tạo, thuyết trình và lan tỏa năng lực ngôn từ, tự tin của học sinh.

3. Điểm mới, sáng tạo của đề tài

• Xây dựng bộ tiêu chí trước – trong – sau tiết học giúp học sinh có định hướng rõ ràng.

• Kết hợp sơ đồ tư duy và kỹ thuật 5W1H tạo nền tảng trong xây dựng nội dung nói.

• kỹ thuật đặt câu hỏi trực tiếp nâng cao ý thức nghe chủ động và tư duy phản biện.

• Ứng dụng hình ảnh trực quan hỗ trợ liên môn và phát triển vốn từ.

• Kỹ thuật đóng vai phát triển khả năng biểu đạt, trình diễn ngôn ngữ.

• Mô hình lớp học “bể cá” kết hợp trải nghiệm thực tế giúp học sinh tự tin truyền bài – thể hiện năng lực sáng tạo.

4. Hiệu quả của đề tài

• Học sinh tự tin, mạch lạc hơn trong phát biểu và kể chuyện.

• Khả năng nghe hiểu, ghi nhớ và phản hồi thông tin được cải thiện.

• Năng lực sáng tạo thể hiện qua sản phẩm, bài nói và dự án thủ công phong phú.

• Lớp học sôi nổi, tích cực, học sinh chủ động tham gia và lan tỏa ý tưởng.

• Giáo viên dễ dàng quan sát, đánh giá thông qua tiêu chí rõ ràng và hoạt động trải nghiệm.

• Phụ huynh đánh giá cao khi con tự tin nói, sáng tạo và biết chia sẻ ý kiến.

Sáng kiến “Bồi dưỡng phẩm chất tự tin và năng lực sáng tạo cho học sinh thông qua tiết Nói và nghe Tiếng Việt 4” đã mang lại hiệu quả rõ rệt trong việc nâng cao kỹ năng giao tiếp, phát triển tư duy sáng tạo và tự tin biểu đạt cho học sinh lớp 4. Qua các biện pháp đổi mới tích hợp kỹ thuật tư duy, giao tiếp và trải nghiệm, tiết học trở nên sinh động, hấp dẫn và hiệu quả. Quý thầy cô có thể tham khảo chi tiết và tải nội dung đầy đủ tại đường link gốc: Bồi dưỡng phẩm chất tự tin và năng lực sáng tạo cho học sinh thông qua tiết Nói và nghe Tiếng Việt 4 (đủ 3 bộ sách)