Một số biện pháp chỉ đạo giáo dục kỹ năng sống thông qua các môn học và hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp cho học sinh lớp 4

1. Mở đầu:

– Lí do chọn đề tài:

          Trước lúc đi xa, Bác Hồ – vị lãnh tụ muôn vàn kính yêu của dân tộc ta đã căn dặn: “Bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau là một việc rất quan trọng và rất cần thiết”. Nhân cách, phẩm chất, năng lực của công dân được hình thành ngay từ cấp học Tiểu học và được hoàn thiện dần thông qua một cụm từ mà ta quen gọi là “Kỹ năng sống”. Vì vậy bên cạnh việc trang bị cho học sinh Tiểu học những vốn kiến thức cơ bản trong học tập, lao động còn cần phải chú ý đến việc vận dụng kiến thức rèn luyện kĩ năng sống cho học sinh, dạy học sinh cách “làm người”, để học sinh có thêm vốn kinh nghiệm thích ứng với môi trường xã hội, tự giải quyết được một số vấn đề thiết thực trong cuộc sống như vấn đề sức khoẻ, môi trường, tệ nạn xã hội,… để các em có thể tự tin, chủ động không bị quá phụ thuộc vào người lớn mà vẫn có thể tự bảo vệ mình, tự đem lại lợi ích chính đáng, điều kiện thuận lợi cho bản thân mình rèn luyện, học tập phấn đấu vươn lên.

Trong thực tế hiện nay, việc rèn kỹ năng sống cho học sinh trong và ngoài nhà trường đã được chú ý đến, nhưng chất lượng chưa cao. Chính vì vậy mà ta vẫn còn nghe rất nhiều lời phàn nàn chẳng hạn như: “Ngoài việc học ra, cháu nhà tôi chẳng biết làm gì”; “Tôi đi làm về muộn, mà con không biết nấu cơm, cũng không biết dọn nhà cửa để bề bộn”; “Nó không biết quét nhà, rửa bát, không biết giặt quần áo” … Lời phàn nàn này không những dành cho đối tượng là học sinh Tiểu học mà ngay cả đến những em học sinh đã học ở các cấp học trên. Vậy nguyên nhân của tình trạng này là đâu? Làm thế nào để khắc phục tình trạng đó? Làm thế nào để học sinh biết cách vận dụng kiến thức đã học vào trong cuộc sống hằng ngày? Là một cán bộ quản lý giáo dục Tiểu học, tôi hết sức băn khoăn và trăn trở, chính vì vậy tôi đã đi sâu nghiên nghiên cứu tìm hiểu: “Một số biện pháp chỉ đạo giáo dục kỹ năng sống thông qua các môn học và hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp cho học sinh lớp 4 trường Tiểu học và Trung học cơ sở Đông Phú”.

– Mục đích nghiên cứu:

Mục đích nghiên cứu: “Một số biện pháp chỉ đạo giáo dục kỹ năng sống thông qua các môn học và hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp cho học sinh lớp 4 trường Tiểu học và Trung học cơ sở Đông Phú ” nhằm: 

Tìm một số biện pháp rèn kỹ năng sống cho học sinh thông qua các môn học và hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp.

       Giúp học sinh ý thức được giá trị của bản thân trong mối quan hệ xã hội; giúp học sinh hiểu biết về thể chất, tinh thần của bản thân mình; có hành vi, thói quen ứng xử có văn hóa, hiểu biết và chấp hành pháp luật…

       Giúp học sinh có đủ khả năng tự thích ứng với môi trường xung quanh, tự chủ, độc lập, tự tin khi giải quyết công việc, đem lại cho các em vốn tự tin ban đầu để trang bị cho các em những kỹ năng cần thiết làm hành trang bước vào đời. 

– Đối tượng nghiên cứu:

Đề tài này nghiên cứu: Một số biện pháp chỉ đạo giáo dục kỹ năng sống cho học sinh lớp 4 thông qua các môn học và hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp tại trường Tiểu học và Trung học cơ sở Đông Phú, huyện Đông Sơn, tỉnh Thanh Hoá.

– Phương pháp nghiên cứu:

Để tiến hành nghiên cứu đề tài này, tôi đã sử dụng các phương pháp sau:

Phương pháp nghiên cứu lý luận;

Phương pháp khảo sát thực tế, thu thập thông tin;

Phương pháp quan sát thực tế; 

      Phương pháp thực hành; 

Phương pháp phân tích và tổng hợp kinh nghiệm giáo dục.

2. Nội dung sáng kiến kinh nghiệm:

2.1. Cơ sở lý luận của sáng kiến kinh nghiệm:

Việc giáo dục kỹ năng sống cho học sinh nói chung và học sinh Tiểu học nói riêng là giúp học sinh có khả năng thích nghi và hành vi tích cực, có khả năng đối phó hiệu quả với nhu cầu và thách thức của cuộc sống hàng ngày. Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh rất cần thiết và phù hợp với mục tiêu giáo dục, nhằm góp phần đào tạo “con người mới” với đầy đủ các mặt “đức, trí, thể, mĩ” để các em được phát triển toàn diện đáp ứng những yêu cầu mới của xã hội.

         Với học sinh Tiểu học, đây là giai đoạn đầu tiên hình thành nhân cách cho các em, giúp các em có một kỹ năng sống tốt cho tương lai sau này. Việc giáo dục kỹ năng sống cho học sinh lớp 4 thường thông qua các môn học, chủ yếu là môn Tiếng Việt, Đạo đức, Khoa học, Lịch sử và Địa lý và các hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp. Các môn học đó vừa cung cấp cho học sinh những kiến thức ban đầu về tự nhiên và xã hội, vừa cung cấp cho học sinh những tri thức sơ đẳng về các chuẩn mực hành vi gắn với thực tế cuộc sống để từ đó giúp học sinh hình thành kỹ năng sống, biết phân biệt đúng sai làm theo cái đúng, ủng hộ cái đúng, đấu tranh với những biểu hiện sai trái, xấu xa, thôi thúc các em hành động theo chuẩn mực đạo đức và thói quen đạo đức tốt. Trong sự phát triển nhân cách của học sinh, việc giáo dục kỹ năng sống là đảm bảo cho học sinh có được bản lĩnh rõ ràng về nhân cách toàn diện. Nếu không giáo dục kỹ năng sống thì không những sự ứng xử trong các tình huống sẽ phức tạp sẽ gặp khó khăn, thậm chí mắc phải sai lầm, mà việc hình thành nhân cách toàn diện của trẻ bị hạn chế, phiến diện, việc xây dựng những thói quen hành vi dễ rơi vào chủ nghĩa hình thức máy móc, lí trí và tình cảm không thống nhất với nhau đó là lời nói không đi đôi với việc làm thì dẫn đến hiện tượng lệch lạc về nhân cách. Chính vì vậy việc giáo dục kỹ năng sống ở bậc Tiểu học là một nhiệm vụ quan trọng mà người làm công tác giáo dục cần quan tâm.

Từ nhiều năm nay, ngành Giáo dục và Đào tạo đã đưa nội dung giáo dục kỹ năng sống là một trong những tiêu chí đánh giá “Trường học thân thiện – Học sinh tích cực”. Trên tinh thần đó, bản thân tôi nhận thấy rằng: chính ở dưới mái trường các em học được nhiều điều hay, lẽ phải và trường học trở thành là ngôi nhà thân thiện, mà mỗi học sinh sẽ tích cực học tập, rèn luyện để những “chủ nhân tương lai” sau này xây dựng đất nước, có khả năng hội nhập cao, từng bước trở thành công dân toàn cầu. Đây là một nhiệm vụ quan trọng mà Đảng, Nhà nước đã tin tưởng giao cho các thầygiáo, cô giáo, những người làm công tác giáo dục. 

2.2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm: 

Những năm gần đây, nhiều trẻ em rất thiếu kỹ năng làm việc nhà, kỹ năng tự phục vụ, kỹ năng giao tiếp với ông bà, cha mẹ, … Nhiều em không tự dọn dẹp phòng ở của chính mình, không giúp đỡ bố mẹ bất kì việc gì ngoài việc học, thậm chí có em gái đến tuổi dậy thì do chưa có sự hiểu biết nên thường lo lắng sợ sệt, không biết làm thế nào. Phụ huynh vì bận nhiều công việc nên ít quan tâm giúp đỡ con em trong các hoạt động cần thiết, làm cho các em rụt rè thiếu tự tin khi giao tiếp hoặc tham gia các hoạt động bởi các em bị cuốn hút theo các trò chơi điện tử và hệ thống ảo trên hệ thống Internet. Đây là những trò chơi làm cho các em xa lánh với môi trường sống thực tế và thiếu sự tương tác giữa con người với con người, kỹ năng xã hội của học sinh ngày càng kém. Điều này dẫn đến tình trạng học sinh trở nên ích kỉ, thờ ơ, không quan tâm đến cộng đồng. Câu hỏi mà chúng ta thường đặt ra cho học sinh Tiểu học là ngoài những kiến thức phổ thông về Toán, Khoa học và Nhân văn, học sinh cần học điều gì để giúp các em hội nhập với xã hội, trở thành công dân có ích cho cộng đồng.

Hiện tượng trẻ em ngu ngơ mà ta quen gọi là “gà tây”; “gà công nghiệp” khi phải xử lí những tình huống của cuộc sống thực, thiếu tự tin trong giao tiếp, thiếu bản lĩnh vượt qua khó khăn, thiếu sáng kiến và dễ nản chí ngày càng nhiều. Nguyên nhân do đâu? Phải khẳng định rằng trước hết do giáo dục. Nhiều vấn đề của xã hội hiện đại tác động đến trẻ em chưa được cập nhật, bổ sung vào chương trình giáo dục nhà trường. Việc định hướng sai các giá trị là nguyên nhân gây ra những hiện tượng đáng tiếc trong cách ứng xử của trẻ. Phương pháp giáo dục nhồi nhét, lí thuyết xuông, không tạo được khả năng tư duy, óc phân tích, suy xét, phán đoán, không tạo cơ hội cho trẻ trải nghiệm những vấn đề thực trong cuộc sống hiện đại… Mặt khác, ở gia đình, bố mẹ ít khi yêu cầu con làm việc vì quan niệm rằng: học sinh học cả ngày trên lớp mệt nên để cho các cháu nghỉ ngơi, để các cháu làm rồi mình lại phải làm lại, thôi làm rốn cho xong, … 

Qua thực tế cho thấy tại trường Tiểu học và Trung học cơ sở Đông Phú kỹ năng sống của học sinh chưa cao chỉ một số học sinh có hành vi, thói quen, kỹ năng tốt. Còn phần lớn các em có nhận xét, đánh giá về sự việc nhưng chưa có thái độ và cách ứng xử chuẩn mực. Học sinh thể hiện kỹ năng còn đại khái, chưa mạnh dạn, ngại nói trước tập thể, trước bạn bè thầy cô, trước đám đông, ngại viết, ngại làm việc, khả năng tự học, tự tìm tòi còn hạn chế.

Thực tế khảo sát học sinh khối 4 đầu năm học ……….với chủ đề “Kỹ năng sống của em”, nội dung (Phụ lục 01)