Một số giải pháp xây dựng văn hoá ứng xử trong học đường cho học sinh THCS thông qua công tác chủ nhiệm

Trong thời đại phát triển công nghệ và truyền thông nhanh chóng, việc xây dựng văn hóa ứng xử học đường lành mạnh cho học sinh trung học cơ sở trở thành một trong những mục tiêu quan trọng và cấp thiết của giáo dục hiện nay. Học sinh ở lứa tuổi THCS dễ bị tác động bởi môi trường xung quanh, thường xuyên đối mặt với mâu thuẫn trong giao tiếp, cả ở đời thực lẫn trên không gian mạng. Từ thực tiễn này, đề tài “Một số giải pháp xây dựng văn hoá ứng xử trong học đường cho học sinh THCS thông qua công tác chủ nhiệm” ra đời nhằm đề xuất những biện pháp cụ thể, đa dạng, gần gũi và hiệu quả để giáo viên chủ nhiệm có thể góp phần kiến tạo môi trường học đường văn minh, tích cực và nhân văn.

1. Tóm tắt lý do chọn đề tài

Hiện nay, tại nhiều trường THCS, vẫn còn tình trạng học sinh thiếu kỹ năng ứng xử phù hợp, dễ xảy ra xung đột, vô cảm, thiếu tôn trọng lẫn nhau. Đặc biệt, hành vi ứng xử lệch chuẩn có xu hướng lan rộng qua mạng xã hội, ảnh hưởng tiêu cực đến tâm lý học sinh. Trong khi đó, chương trình GDPT 2018 nhấn mạnh vai trò của giáo dục đạo đức, kỹ năng sống, và năng lực giao tiếp trong quá trình hình thành nhân cách học sinh. Tuy nhiên, việc dạy văn hóa ứng xử vẫn còn mang tính khẩu hiệu, thiếu hoạt động thực tiễn. Chính vì thế, đề tài này được chọn nhằm xây dựng những giải pháp cụ thể, thiết thực giúp giáo viên chủ nhiệm giáo dục văn hóa ứng xử học đường một cách chủ động, tự nhiên và bền vững.

2. Các biện pháp được triển khai trong sáng kiến

Biện pháp 1: Nâng cao ý thức xây dựng văn hoá ứng xử học đường lành mạnh thông qua hoạt động thiết lập quy tắc ứng xử của lớp học hạnh phúc

Giáo viên chủ nhiệm cùng học sinh xây dựng bộ quy tắc ứng xử riêng cho lớp, dựa trên tinh thần tôn trọng, thân thiện, trách nhiệm và bao dung. Các quy tắc được trình bày sáng tạo qua bảng, poster và áp dụng hằng ngày. Biện pháp này giúp học sinh chủ động thực hiện các hành vi ứng xử chuẩn mực, hình thành “văn hóa lớp học” do chính mình kiến tạo. Điểm mới là trao quyền cho học sinh trong việc đề xuất và thực thi quy tắc.

Biện pháp 2: Tổ chức hoạt động trải nghiệm diễn thuyết kết hợp sáng tạo thông điệp về văn hoá ứng xử học đường trong bối cảnh hiện đại

Học sinh được chia nhóm sáng tạo khẩu hiệu, thông điệp, và diễn thuyết về chủ đề như: tôn trọng sự khác biệt, nói lời tử tế, ứng xử trên mạng xã hội… Hoạt động này phát triển năng lực trình bày, kỹ năng ngôn ngữ và tư duy phản biện. Điểm sáng tạo là kết hợp giữa kỹ năng diễn đạt – tư duy xã hội và ý thức hành vi đạo đức trong một không gian sinh hoạt lớp đầy cảm hứng.

Biện pháp 3: Xây dựng đa dạng tình huống trong văn hoá ứng xử học đường giúp học sinh nâng cao nhận thức và khả năng giải quyết vấn đề

Giáo viên đưa ra các tình huống cụ thể: xích mích bạn bè, hiểu lầm thầy cô, bạo lực lời nói, kỳ thị ngoại hình… Học sinh thảo luận theo nhóm, đưa ra cách giải quyết, nhận phản hồi từ bạn và giáo viên. Qua đó, các em rèn kỹ năng phân tích – lựa chọn – hành động phù hợp. Điểm mới là giáo dục qua tình huống thật, hướng đến năng lực xử lý xung đột trong học đường một cách nhân văn.

Biện pháp 4: Tổ chức cuộc thi dự án truyền thông giúp học sinh nâng cao ý thức ứng xử văn minh trên không gian mạng

Học sinh thực hiện video ngắn, poster, infographic… truyền tải thông điệp ứng xử chuẩn mực khi sử dụng mạng xã hội, bảo vệ bản thân trước tin giả và ngôn ngữ thù ghét. Cuộc thi được phát động trong lớp hoặc toàn khối. Biện pháp này giúp học sinh phát triển kỹ năng số, đồng thời nâng cao nhận thức và hành vi ứng xử văn minh trong môi trường ảo. Điểm sáng tạo là đưa kỹ năng số vào giáo dục giá trị đạo đức thời đại mới.

Biện pháp 5: Tổ chức hoạt động sân khấu hoá tiểu phẩm văn hoá ứng xử học đường giúp học sinh nâng cao khả năng phối hợp, kết nối với nhau

Lớp học trở thành “sân khấu nhỏ” nơi học sinh tự viết kịch bản, phân vai và thể hiện các tiểu phẩm như: một ngày sống tử tế, câu chuyện xin lỗi, tình huống sai nhưng biết sửa… Hoạt động này không chỉ rèn năng lực hợp tác, sáng tạo, mà còn nuôi dưỡng cảm xúc tích cực và sự đồng cảm. Điểm mới là biến việc giáo dục văn hóa thành trải nghiệm nghệ thuật mang tính kết nối cao.

3. Điểm mới và sáng tạo của đề tài

• Kết hợp giáo dục văn hóa ứng xử với nghệ thuật, công nghệ và trải nghiệm thực tiễn.

• Lấy học sinh làm trung tâm trong việc xây dựng, truyền thông và thực hành hành vi chuẩn mực.

• Giáo dục hành vi đạo đức không bằng lý thuyết khô khan mà bằng hoạt động gần gũi – có chiều sâu – phù hợp thời đại.

• Phát triển đồng thời các năng lực mềm: diễn đạt, hợp tác, xử lý tình huống, tư duy phản biện và kỹ năng số.

4. Hiệu quả của đề tài

• Học sinh chủ động điều chỉnh hành vi ứng xử trong lớp, trong trường và cả trên mạng xã hội.

• Số lượng mâu thuẫn, hành vi lệch chuẩn, nói lời tiêu cực trong lớp giảm rõ rệt.

• Các hoạt động sinh hoạt lớp trở nên sinh động, có chiều sâu, thu hút học sinh tham gia.

• Mối quan hệ giữa học sinh – giáo viên – bạn bè trở nên hài hòa, tích cực và nhân văn hơn.

• Mô hình dễ nhân rộng, có thể áp dụng cho toàn trường thông qua chuỗi hoạt động chuyên đề về ứng xử.

Trước yêu cầu ngày càng cao của giáo dục hiện đại, đề tài “Một số giải pháp xây dựng văn hoá ứng xử trong học đường cho học sinh THCS thông qua công tác chủ nhiệm” đã góp phần cung cấp cho giáo viên chủ nhiệm những công cụ thiết thực, linh hoạt và giàu tính giáo dục để nuôi dưỡng lớp học văn minh, tích cực và gắn kết. Các biện pháp không chỉ góp phần nâng cao chất lượng giáo dục đạo đức mà còn khơi dậy ý thức làm chủ hành vi của học sinh trong cả không gian học đường và môi trường số. Quý thầy cô có thể tải và tham khảo toàn văn tài liệu sáng kiến tại: Một số giải pháp xây dựng văn hoá ứng xử trong học đường cho học sinh THCS thông qua công tác chủ nhiệm