SKKN Biện pháp nâng cao hiệu quả viết bài văn nghị luận xã hội cho học sinh lớp 9 qua kỹ năng tích hợp và so sánh

1. Mở đầu

1.1. Lí do chọn đề tài.

Cũng như những môn học khác, Ngữ văn là môn học có vai trò rất quan trọng trong đời sống và trong sự phát triển tư duy của con người, góp phần vào sự hoàn thiện con người trong xã hội hiện đại. Là môn học thuộc nhóm khoa học xã hội, Ngữ văn có vị trí đặc biệt trong việc thực hiện mục tiêu chung của nhà trường trung học cơ sở (THCS). Đây là môn học có vai trò rất quan trọng trong đời sống và trong sự phát triển tư duy của con người. Từ đó, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông trong tình hình mới. Trong đó, bài nghị luận xã hội trong chương trình Ngữ văn là một trong những đơn vị kiến thức có ý nghĩa vô cùng quan trọng vừa đáp ứng được mục tiêu bộ môn vừa đáp ứng được những vấn đề thực tiễn cuộc sống đang đặt ra hôm nay. Bài nghị luận xã hội rèn luyện cho học sinh cách nhìn nhận, kiến giải, trình bày những ý kiến riêng về một vấn đề xã hội đáng quan tâm. Việc rèn luyện kiểu bài này không chỉ cần cho học sinh khi làm các bài kiểm tra, bài thi  mà còn cần cho người học khi vào đời. Thực tế, trong cuộc sống, dù làm bất cứ công việc gì, ở bất kỳ lĩnh vực nào, mỗi người cũng có lúc phải trình bày ý kiến riêng của mình về một vấn đề xã hội. Tuy nhiên, kiểu bài nghị luận xã hội nhìn chung là khó đối với lứa tuổi các em học sinh THCS. Bởi vì, nếu khi làm bài nghị luận văn học, các em học sinh có thuận lợi là đã được trang bị kiến thức rất kĩ qua các giờ đọc – hiểu các văn bản văn học, chỉ sử dụng kỹ năng làm văn nghị luận văn học để tái hiện lại kiến thức ấy thông qua cảm quan của cá nhân. Còn khi làm bài nghị luận xã hội, các em gặp không ít khó khăn cả về nội dung lẫn phương pháp làm bài, đặc biệt là kỹ năng lựa chọn, xử lí kiến thức để đem lại hiệu quả cao cho bài văn.

Thực tế trong những năm gần đây, trong các đề thi (cả thi học kì và thi vào THPT) môn Ngữ văn, bên cạnh yêu cầu tái hiện kiến thức về Tiếng Việt, về các văn bản văn học (nghị luận văn học), đề bài còn đưa ra yêu cầu bắt buộc thí sinh viết một văn bản nghị luận (giới hạn trong khoảng 30 dòng). Các đề bài phần nghị luận xã hội thường bàn về một vấn đề mang tính thời sự, có ý nghĩa và sự ảnh hưởng to lớn với con người và toàn xã hội như: an toàn giao thông, ô nhiễm môi trường, đức hi sinh, lòng dũng cảm … Thang điểm dành cho phần này khá cao, chiếm 3/10 điểm của toàn bài thi. 

Qua thực tế giảng dạy và trao đổi với các đồng nghiệp trong các kỳ sinh hoạt chuyên môn, tôi nhận thấy một thực tế: số học sinh làm tốt và đạt điểm tối đa (3,0 điểm) cho kiểu bài này không nhiều, hoặc nếu có “làm được” thì chất lượng bài làm không cao, dẫn đến điểm của toàn bài cũng không cao, ảnh hưởng đến kết quả chung. Trong khi đó, tài liệu tham khảo hướng dẫn học sinh kỹ năng làm nghị luận cũng chưa phải là nhiều. Các tài liệu nghiên cứu về nghị luận xã hội chủ yếu bàn về cách gây hứng thú cho học sinh khi học văn nghị luận, cách lập dàn ý, cách viết các dạng bài nghị luận xã hội, cách viết các phần theo cấu trúc bài văn … Nhìn chung, đó thực sự là những tài liệu vô cùng bổ ích cho học sinh và là kênh tham khảo quý báu cho người dạy. Đồng thời, khi trực tiếp giảng dạy chương trình Ngữ văn 9, tôi nhận thấy, kỹ năng tích hợp và so sánh trong xử lí, lựa chọn kiến thức kiểu bài nghị luận xã hội rất có hiệu quả. Vì vậy, tôi đã mạnh dạn chọn đề tài: Biện pháp nâng cao hiệu quả viết bài văn nghị luận xã hội cho học sinh lớp 9 qua kỹ năng tích hợp và so sánh. Qua hai kỹ năng cơ bản này tôi mong muốn các em không còn thấy e ngại, lúng túng khi làm kiểu bài nghị luận xã hội. Và qua đề tài, người dạy cũng xin được góp phần thiết thực vào việc giáo dục và hoàn thiện nhân cách cho học sinh, giúp các em tự tin bước vào đời thông qua những kỹ năng xử lí những vấn đề nghị luận xã hội rất thiết thực. 

1.2. Mục đích nghiên cứu.

Với đề tài: Biện pháp nâng cao hiệu quả viết bài văn nghị luận xã hội cho học sinh lớp 9 qua kỹ năng tích hợp và so sánh, tôi mong muốn nâng cao chất lượng viết bài văn nghị luận xã hội cũng như tạo được niềm yêu thích của các em học sinh với bộ môn Ngữ văn. Hơn thế, tôi cũng mong được chia sẻ những kinh nghiệm cá nhân với các đồng nghiệp để góp phần nâng cao hơn nữa chất lượng bộ môn Ngữ văn đáp ứng mục tiêu giáo dục mà cả xã hội đang kỳ vọng.

1.3. Đối tượng nghiên cứu.

Đề tài Biện pháp nâng cao hiệu quả viết bài văn nghị luận xã hội cho học sinh lớp 9 qua kỹ năng tích hợp và so sánh, tôi sẽ tập trung nghiên cứu cách khai thác, sử dụng kỹ năng tích hợp và so sánh có hiệu quả cho học sinh lớp 9 khi làm kiểu bài nghị luận xã hội. 

1.4. Phương pháp nghiên cứu.

Đề tài Biện pháp nâng cao hiệu quả viết bài văn nghị luận xã hội cho học sinh lớp 9 qua kỹ năng tích hợp và so sánh, tôi sử dụng các phương pháp nghiên cứu như: 

– Phương pháp nghiên cứu xây dựng cơ sở lý thuyết về tích hợp và so sánh; 

– Phương pháp điều tra khảo sát thực tế giáo viên và học sinh về tình hình tiếp cận, sử dụng kỹ năng tích hợp và so sánh để thu thập thông tin;

– Phương pháp thống kê, xử lý số liệu…

2. Nội dung sáng kiến kinh nghiệm

2.1. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm.

Trong chương trình ngữ văn ở cấp Trung học cơ sở, học sinh đã học về thể văn nghị luận ở các lớp 7,8,9. Ở lớp 7, các em được học kiến thức khái quát chung về văn nghị luận và chú trọng hai phép lập luận chứng minh và giải thích. Lớp 8, học sinh được học tiếp về văn nghị luận ở nội dung cách viết bài văn nghị luận có sử dụng yếu tố biểu cảm, tự sự và miêu tả. Lên lớp 9, học sinh tiếp tục được học về văn nghị luận trên cơ sở có sự kế thừa và nâng cao kiến thức so với các lớp dưới. Bên cạnh việc cung cấp cho các em phép lập luận phân tích và tổng hợp trong văn nghị luận, học sinh lớp 9 được học cụ thể, riêng biệt các kiểu bài nghị luận là nghị luận văn chương và nghị luận xã hội. Như vậy, lên lớp 9, học sinh mới được học nghị luận xã hội một cách bài bản, cụ thể.

Văn nghị luận là văn được viết ra nhằm xác lập cho người đọc, người nghe một tư tưởng, quan điểm nào đó [10]. Về kiến thức nghị luận xã hội, Sách Ngữ văn 9 cung cấp hai khái niệm về kiểu bài này là nghị luận về một sự việc, hiện tượng trong đời sống và nghị luận về một vấn đề tư tưởng, đạo lí. Nghị luận về một sự việc, hiện tượng trong đời sống xã hội là bàn bạc về một sự việc, hiện tượng có có ý nghĩa đối với xã hội. Sự việc, hiện tượng đó có thể là đáng khen, đáng chê hay có vấn đề cần suy nghĩ; còn nghị luận về một vấn đề tư tưởng, đạo lí là bàn về một vấn đề thuộc lĩnh vực tư tưởng, đạo đức, lối sống, … của con người [12]. Như vậy, văn nghị luận xã hội là kiểu bài nghị luận về một hiện tượng đời sống hoặc một tư tưởng, đạo lí; bao gồm những vấn đề thuộc mọi quan hệ, mọi hoạt động của con người trong mọi lĩnh vực đời sống xã hội như chính trị, kinh tế, giáo dục, môi trường, dân số .v.v. Nghị luận xã hội có thể đề cập tới rất nhiều mặt của đời sống xã hội. Từ những vấn đề có tầm nhân loại như: chiến tranh và hòa bình, tình trạng ô nhiễm môi trường … đến những vấn đề tư tưởng, đạo đức phẩm chất con người như lòng tự trọng, đức tính khiêm tốn, thói vô cảm .v.v. hay những vấn đề xã hội cụ thể gắn kết trực tiếp với các bạn học sinh như học sinh tham gia giao thông, học sinh nghiện game, nghiện facebook .v.v. Tóm lại, mọi vấn đề liên quan tới đời sống con người và xã hội đều có thể trở thành một đề tài của kiểu bài nghị luận xã hội. 

Từ đó, ta thấy bài nghị luận xã hội là kiểu bài có tính chất tổng hợp cao, đòi hỏi người viết phải sử dụng nhiều thao tác nghị luận. Một mặt, bài nghị luận xã hội coi trọng việc giải thích để làm sáng tỏ nội dung cụ thể của những sự việc, hiện tượng, vấn đề … được đề cập đến; mặt khác, nó đòi hỏi phải phân tích những phương diện, những khía cạnh cụ thể của các hiện tượng hoặc vấn đề xã hội đang được đưa ra bàn bạc. Bài nghị luận xã hội cũng yêu cầu những nhận định, đánh giá phải có căn cứ xác đáng; những ý kiến, nhận xét cần phải được chứng minh một cách cụ thể, thuyết phục.

Trong nhà trường, bài nghị luận xã hội đòi hỏi học sinh phải có hiểu biết cụ thể, trình bày rõ ràng, thuyết phục một vấn đề xã hội đem ra bàn luận; qua đó phải nêu được suy nghĩ, bày tỏ thái độ, nhận xét, đánh giá của riêng mình về vấn đề bàn luận. Học sinh phải biết vận dụng những kiến thức từ trong thực tế đời sống hay lấy trong sử sách để luận giải các vấn đề xã hội; đồng thời, người viết