SKKN Biện pháp phát huy tích cực hóa của học sinh trong dạy học môn Lịch Sử lớp 4 (CTST) (W+PPT)

I. PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Môn lịch sử & địa lý ở tiểu học nói chung, môn lịch sử & địa lý ở lớp 4 nói riêng đều nhằm cung cấp cho học sinh thời gian của lịch sử & địa lý Việt Nam từ buổi đầu dựng nước cho tới nay. Dạy môn lịch sử & địa lý là bước đầu hình thành cho học sinh các kĩ năng quan sát sự vật, hiện tượng; thu thập, tìm kiếm tư liệu lịch sử & địa lý từ các nguồn thông tin khác nhau, biết đặt câu hỏi trong quá trình học tập, trình bày kết quả bằng lời nói, hình vẽ, sơ đồ,…Do đó, bộ sách Chân trời sáng tạo đã hệ thống kiến thức theo trình tự thời gian cùng các hình ảnh, sơ đồ, biểu đồ minh hoạt cụ thể để học sinh dễ dàng hình dung và ghi nhớ. 

Vận dụng các kiến thức đã học vào thực tiễn đời sống góp phần bồi dưỡng ở học sinh những thái độ và thói quen: ham học hỏi, tìm hiểu để biết các kiến thức về lịch sử & địa lý dân tộc Việt Nam, tôn trọng các di tích văn hóa và tìm hiểu về lịch sử & địa lý thế giới. Trong chương trình đổi mới GDPT 2018, Bộ GD&ĐT đã khuyến khích các cấp học nâng cao, mở rộng thêm nhiều phương pháp dạy học thú vị, mới lạ để phát huy tính chủ động, tích cực học tập cho các em. Việc sử dụng chúng tùy vào mục đích và khả năng của người dạy học và học, tùy thuộc vào hoàn cảnh cụ thể: Đối tượng học sinh, thiết bị dạy học và không khí học tập. Trong thực tiễn không một giáo viên có kinh nghiệm nào lại sử dụng đơn điệu một phương pháp trong hoạt động dạy học của mình. Nghệ thuật dạy học là nghệ thuật phối hợp các PPDH trong một bài dạy của một giáo viên.

Qua thực tế giảng dạy, bản thân tôi băn khoăn suy nghĩ phải làm gì và thế nào để các em có hứng thú học tập nhất là đối với môn lịch sử & địa lý. Chính vì vậy tôi nhận thấy cần phải có những biện pháp thiết thực và hữu hiệu để tăng cường tích cực hóa học tập của học sinh, giúp các em nắm vững kiến thức môn này. Hình thành nhân cách cho mỗi học sinh hiểu và yêu thương, kính trọng, tôn vinh các anh hùng dân tộc, yêu quý tôn trọng các chiến công hiển hách hào hùng của ông của ông cha ta, các di tích lịch sử & địa lý lừng danh thế giới, từ đó tăng lòng yêu quê hương đất nước, tinh thần xây dựng và ý thức bảo vệ tổ quốc Việt Nam. Đó cũng chính là lí do thúc đẩy tôi nghiên cứu và thực hiện đề tài: “Biện pháp phát huy tích cực hóa của học sinh trong dạy học môn Lịch sử & Địa lý lớp 4 (Chân trời sáng tạo)”

2. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài.

Mục tiêu:

– Tìm hiểu nguyên nhân tại sao học sinh không yêu thích môn lịch sử & địa lý. Học sinh thường học trước quên sau, hay nhầm giữa các sự kiện hay các mốc thời gian.

– Tìm ra phương pháp dạy học nhằm khơi dậy lòng tự hào và yêu thích môn học. Qua đó nâng cao chất lượng dạy học môn lịch sử & địa lý lớp 4.

Nhiệm vụ của đề tài:

– Trên cơ sở kết hợp lí thuyết với thực hành, phát huy những mặt mạnh, điều chỉnh, khắc phục những tồn tại. Tìm hiểu thực trạng của việc dạy và học môn lịch sử & địa lý lớp 4 qua đó tìm ra các giải pháp giúp học sinh học môn lịch sử & địa lý tốt hơn.

3. Đối tượng nghiên cứu

– Biện pháp phát huy tính tích cực hóa của học sinh trong dạy học môn lịch sử & địa lý lớp 4.

4. Giới hạn của đề tài

– Học sinh lớp 4B Trường Tiểu học … năm học ….

5. Phương pháp nghiên cứu

– Phương pháp phân tích, tổng hợp tài liệu.

– Phương pháp điều tra giáo dục.

– Phương pháp thực nghiệm giáo dục.

– Phương pháp nghiên cứu tài liệu.

II. PHẦN NỘI DUNG

1. Cơ sở lý luận để thực hiện đề tài.

Mỗi chúng ta sinh ra và lớn lên trên đất nước Việt Nam. Mỗi người đều mang trong mình dòng máu Lạc Hồng, chúng ta đều là con một mẹ, sống chung một mái nhà nước Việt. Vậy tại sao con em chúng ta không hiểu biết gì về lịch sử & địa lý nước ta. Không biết không hiểu sao yêu mến được? Tất cả phải làm sao cho các em biết – hiểu – yêu mến – tự hào về lịch sử & địa lý dân tộc. Trách nhiệm nặng nề vẻ vang này là của mỗi giáo viên. Người giáo viên là người lãnh sứ mệnh cao cả đó. Là cầu nối để đưa các em đến gần hơn với trang lịch sử & địa lý hào hùng của ông cha ta. Nhưng làm được điều đó trước hết người giáo viên phải có kiến thức, am hiểu lịch sử & địa lý dân tộc và bản thân người giáo viên đã yêu mến- tự hào thì mới thực sự làm tròn trách nhiệm vẻ vang đó.

Trong sự nghiệp giáo dục hiện nay, theo tinh thần đổi mới phương pháp dạy học, trong đó người giáo viên luôn giữ vai trò tổ chức chỉ đạo, học sinh tích cực chủ động nắm tri thức, tạo cho học sinh sự tham gia hứng thú và trách nhiệm. Người giáo viên đảm nhận vai trò xây dựng kế hoạch, hướng dẫn hoạt động và hợp tác. Người học được người dạy theo sát giúp đỡ trong quá trình học nên tích cực tự giác và thể hiện sự năng động trong hoạt động học tập, kết quả cuối cùng là học sinh đã tiếp thu được nguồn tri thức mới. Bằng sự khám phá của bản thân với sự định hướng, giúp đỡ của giáo viên. Tự mình khám phá ra tri thức học sinh sẽ cảm nhận được sự hứng thú say mê và yêu mến môn học.

2. Thực trạng.

2.1. Thuận lợi:

– Lãnh đạo nhà trường luôn chú trọng, quan tâm đến việc giáo dục học sinh.

– Hiện nay các nguồn thông tin từ sách báo,truyền hình truyền thanh khá phong phú.

– Nội dung sách giáo khoa phù hợp với học sinh.

– Gia đình học sinh phần lớn đã có sự quan tâm đến việc học tập và rèn luyện ở trường, nên sự phối kết hợp giữa giáo viên chủ nhiệm với phụ huynh học sinh có nhiều thuận lợi. Bản thân các em đều có nhận thức, tương đối ngoan, có ý thức trong học tập và rèn luyện, luôn cố gắng vượt lên học tập.

2.2. Khó khăn:

– Tập thể lớp 4B với sĩ số là 18 học sinh, trong đó 100% học sinh là con em đồng bào dân tộc, gia đình làm nông nghiệp, một số em hoàn cảnh gia đình còn khó khăn, có em bố mẹ đi làm xa, ở với ông bà, thiếu sự quan tâm thường xuyên của bố mẹ; còn một số phụ huynh chưa thật sự quan tâm đến việc học và giáo dục con em mình.

– Bên cạnh đó, một số học sinh còn có tính ham chơi, chưa xác định rõ nhiệm vụ học tập nên chưa tích cực và tự giác học bài.

– Chất lượng học sinh chưa thật sự đồng đều, có sự phân rõ giữa ba đối tượng cụ thể.

* Nguyên nhân, các yếu tố tác động.

Giáo viên:

– Trong quá trình dạy học chưa chú ý phân loại đối tượng học sinh, chưa thực quan tâm đến tâm lí học sinh, chưa đầu tư nhiều đến việc thay đổi phương pháp và hình thức dạy học phù hợp.

Học sinh:

– Một số học sinh chưa xác định động cơ học tập đúng đắn, chơi các trò chơi vô bổ của điện tử ảnh hưởng đến việc học tập.

Phụ huynh học sinh:

– Một số phụ huynh học sinh khoán trắng cho trường, chưa tạo điều kiện cho con em tham gia các phong trào sợ con em mệt vất vả.

 Phân tích đánh giá các vấn đề thực trạng mà đề tài đã đặt ra.

– Trong những năm học qua, bên cạnh việc đổi mới cách thức đánh giá học sinh cũng như yêu cầu thay đổi hình thức, phương pháp dạy học phù hợp thì toàn xã hội cũng rất coi trọng việc dạy học môn lịch sử & địa lý. Bởi qua việc học môn này sẽ góp phần thúc đẩy và khơi dậy trong các em lòng tự tôn và tự hào dân tộc.

– Giúp các em biết yêu các truyền thống dựng nước và giữ nước của ông cha ta.Từ đó xây dựng cho các em lòng yêu nước và ý thức giữ nước.

– Trong những năm học qua, với mục tiêu là tìm hiểu nguyên nhân vì sao học sinh chưa đam mê môn lịch sử & địa lý và tìm ra hướng giải quyết cho vấn đề này. Học hỏi được những cái hay cũng như thay đổi nhìn nhận khách quan sát thực hơn nên tôi đã mạnh dạn đưa ra những thay đổi về cách thức và biện pháp như trong đề tài.

3. Nội dung và hình thức của giải pháp

a. Mục tiêu của giải pháp.

– Dạy học môn lịch sử & địa lý lớp 4 cũng như việc tiếp thu một cách tích cực của học sinh khi học môn lịch sử & địa lý là một nhiệm vụ có vai trò quan trọng trong việc giúp các em hoàn thành tốt môn học, nắm được các nội dung bài học, môn học. Từ đó nâng cao chất lượng dạy học môn lịch sử & địa lý lớp 4.

b. Nội dung và cách thức thực hiện giải pháp.

Biện pháp 1: Phát huy tính tích cực hóa của học sinh trong kĩ năng đọc và phân tích tư liệu

Ngoài việc dạy học theo chương trình môn lịch sử & địa lý tôi đã lồng ghép những kiến thức đã học vào các môn học để từ đó các em ghi nhớ kiến thức cũ và tích hợp nội dung mới giúp các em ghi nhớ một cách có hệ thống. Học sinh muốn tiếp thu tri thức mới cần có sự hướng dẫn của giáo viên bằng một hệ thống câu hỏi phù hợp. Giáo viên tổ chức các hoạt động dạy học nhằm chuyển giao ý đồ sư phạm của thầy thành nhiệm vụ học tập của trò. Hướng cho kiến thức lịch sử & địa lý đến với các em bằng nhiều kênh thông tin khác nhau để học sinh am hiểu và nắm bắt kiến thức một cách vững chắc hơn chứ không phải là những bài giảng nhàm chán thiếu hấp dẫn.

Phương pháp dạy và học bây giờ là hạn chế tối đa việc học thuộc lòng. Để học sinh dễ hiểu, dễ nắm được những sự kiện, thời gian lịch sử & địa lý, cần rèn cho học sinh kĩ năng đọc và phân tích tư liệu.

Chẳng hạn, các kênh chữ nhỏ trong bài, giáo viên yêu cầu học sinh đọc thầm, phân tích, giúp các em hiểu những thông tin do kênh chữ nhỏ cung cấp sau khi đi vào tìm hiểu những sự kiện qua kênh chữ lớn. Giáo viên dựa vào các câu hỏi trong sách giáo khoa ở giữa và cuối bài chuẩn bị hệ thống câu hỏi phù hợp, vừa sức giúp các em phát huy khả năng nói.

Ví dụ ở bài: “ Làm quen với phương tiện học tập môn lịch sử & địa lý và Địa lý”. (trang 5, lịch sử & địa lý & Địa lý 4, bộ sách Chân trời sáng tạo)

Các em muốn biết mục tiêu của các phương tiện học tập môn lịch sử & địa lý và Địa lý thì các em phải đọc thầm kênh chữ nhỏ và nắm được thông tin ở đầu bài…

Hoặc bài: “ Đền Hùng và lễ giỗ tổ Hùng Vương”. (trang 27, lịch sử & địa lý & Địa lý 4, bộ sách Chân trời sáng tạo)

Để biết được vị trí của khu di tích Đền Hùng và những nét sơ lược về ngày lễ ý nghĩa này, các em đọc thầm kênh chữ  nhỏ nắm chắc nội dung kênh chữ sau đó trả lời yêu cầu:

Kể lại được một số truyền thuyết có liên quan đến Hùng Vương (Học sinh kể được các truyền thuyết con Rồng cháu Tiên, truyền thuyết Thánh Gióng,…)

Hay bài: “ Thăng Long – Hà Nội” (trang 48, lịch sử & địa lý & Địa lý 4, bộ sách Chân trời sáng tạo). Giúp học sinh ghi nhớ ý nghĩa về sự hi sinh của Hoàng Diệu. Giáo viên đọc cho học sinh nghe về tiểu sử của Hoàng Diệu:

Và bài: “ Một số nét văn hóa ở vùng duyên hải miền Trung”. (trang 66, lịch sử & địa lý & Địa lý 4, bộ sách Chân trời sáng tạo)

Để các em mô tả đúng về một số lễ hội, văn hóa đặc trưng của vùng duyên hải miền Trung. Tôi đưa ra bài tập như sau:

Tôi tiến hành theo các bước sau: 

– Bước 1 : Yêu cầu học sinh đọc kênh chữ  SGK hoàn thành bảng thống kê ( như trên).

– Bước 2 : Yêu cầu mỗi nhóm mô tả về một lễ hội.

– Bước 3 : Nhận xét, tuyên dương nhóm mô tả đúng.

Cách học này các em mô tả đúng về lễ hội và ghi nhớ kiến thức đã học.

Biện pháp 2: Phát huy tính tích cực hóa của học sinh trong kỹ năng quan sát và kể lại, trình bày lại diễn biến cuộc kháng chiến qua bản đồ, lược đồ,…

Qua 3 bài đầu của môn lịch sử & địa lý – Địa lí đã hướng dẫn cho cho các em kĩ năng quan sát, chỉ, mô tả, kể những sự kiện lịch sử & địa lý trên bản đồ, lươc đồ. Vì vậy, một số bài có bản đồ, lược đồ, giáo viên cần sử dụng đúng lúc, đúng chỗ, dễ cho học sinh quan sát. Phóng to để hấp dẫn, thu hút sự chú ý, giúp các em có ấn tượng sâu sắc và không bị lãng quên khi học xong.

Giáo viên chuẩn bị một hệ thống câu hỏi phù hợp, vừa sức, giúp các em phát huy kĩ năng nói, khả năng diễn đạt khi kể hoặc trình bày, diễn biến theo bản đồ hoặc lược đồ.

Ví dụ bài: “Thăng Long – Hà Nội” (trang 48, lịch sử & địa lý & Địa lý 4, bộ sách Chân trời sáng tạo). Giáo viên muốn kiểm tra xem học sinh nắm được kiến thức về lịch sử & địa lý Thăng Long – Hà Nội như thế nào? Giáo viên có thể sử dụng câu hỏi về các câu chuyện sự kiện lịch sử & địa lý:

1. Nêu đặc điểm tự nhiên của vùng đất Đại La
2. Tại sao vua Lý Thái Tổ lại chọn Đại La làm kinh đô?
3. Dựa vào bản đồ hình 1, hãy xác định vị trí Thăng Long – Hà Nội

Các bước tiến hành:

– Bước 1: Yêu cầu học sinh đọc kênh chữ SGK, quan sát lược đồ, thảo luận nhóm đôi trả lời các câu hỏi.

– Bước 2: Yêu cầu trình bày các câu hỏi: 1 em nêu câu hỏi, 1 em trả lời, vừa trình bày vừa chỉ lược đồ, nhóm khác nhận xét.

Hình: Lược đồ hành chính Hà Nội, năm 2021.

– Bước 3: Gọi một số em trình bày toàn bộ các quận, huyện, tỉnh giáp ranh của Hà Nội.

– Bước 4: Nhận xét, tuyên dương nhóm trình bày đúng.

Biện pháp này giúp các em hứng thú trong học tập, ghi nhận các mốc thời gian, sự kiện lịch sử & địa lý chính xác và nhớ lâu.

Hoặc bài: “ Văn Miếu – Quốc Tử Giám” (trang 53, lịch sử & địa lý & Địa lý 4, bộ sách Chân trời sáng tạo).

Giúp học sinh trình bày tóm tắt được một số công trình tiêu biểu thuộc khu tích Văn Miếu – Quốc Tử Giám, tôi xây dựng nội dung như sau: Tôi kể về lịch sử & địa lý hình thành của Văn Miếu – Quốc Tử Giám và thông tin về một số công trình tiêu biểu. 

Tôi tiến hành theo các bước sau:

– Bước 1: Yêu cầu học sinh đọc kênh chữ SGK quan sát lược đồ, hình ảnh thảo luận nhóm đôi, sắp xếp thông tin đúng với hình ảnh.

Hình 3: Sơ đồ khu di tích Văn Miếu – Quốc Tử Giám

– Bước 2: Yêu cầu trình bày các thông tin về các công trình tiêu biểu đúng với số thứ tự trên sơ đồ

– Bước 3: Gọi 1 số em trình bày biện pháp gìn giữ di tích lịch sử & địa lý. 

– Bước 4: Nhận xét, tuyên dương nhóm trình bày đúng.

Vừa trình bày vừa chỉ lược đồ, giúp các em hứng thú trong học tập. 

Biện pháp 3: Phát huy tính tích cực hóa của học sinh trong kĩ năng quan sát và phân tích qua tranh ảnh( làm bài tập trắc nghiệm). Để hiểu và nhớ thời gian lịch sử & địa lý, sự kiện và nhân vật lịch sử & địa lý

Các bài lịch sử & địa lý lớp 4 đa số bài nào cũng có kênh hình minh họa giúp học sinh hình dung rõ hơn các sự kiện lịch sử & địa lý của từng giai đoạn lịch sử & địa lý. Giáo viên nắm vững kiến  thức lịch sử & địa lý để qua các hình ảnh giới thiệu cho học sinh. Các em bằng cặp mắt quan sát, óc phân tích của mình, các em sẽ mô tả, trình bày, nêu nội dung tranh, làm bài tập,… Từ đó giúp các em ghi nhớ sâu sắc những hình ảnh của lịch sử & địa lý để lại.

Ví dụ bài: “Một số nét văn hóa và truyền thống cách mạng ở vùng Nam Bộ” (trang 101, lịch sử & địa lý & Địa lý 4, bộ sách Chân trời sáng tạo)