SKKN Bồi dưỡng tâm hồn học sinh thông qua dạy học tác phẩm thơ trữ tình hiện đại lớp 9

1. MỞ ĐẦU

          – Lí do chọn đề tài

         Trong nhà trường, nếu nói người giáo viên là những “kĩ sư tâm hồn” thì điều đó đúng nhất với các thầy cô giáo dạy văn, vì Ngữ Văn chính là bộ môn dễ gây xúc động, vui buồn, tác động nhiều nhất đến thế giới nội tâm của con người, giúp con người phát huy đầy đủ năng lực và phẩm chất để xây dựng cuộc sống.

         Chương trình thay sách giáo khoa và đổi mới phương pháp dạy học đã xác định mục tiêu của môn Ngữ Văn trong nhà trường THCS là nhằm giáo dục cho học sinh “những tư tưởng, tình cảm cao đẹp, như lòng nhân ái, yêu gia đình, quê hương đất nước, sự căm ghét cái xấu, cái ác, rèn luyện tính tự lập, biết tư duy sáng tạo bước đầu có năng lực cảm thụ những giá trị chân- thiện- mĩ trong nghệ thuật, trước hết là trong văn học…”. Chính vì vậy, người giáo viên phải có trách nhiệm bồi dưỡng tâm hồn học sinh để đáp ứng những phẩm chất của người lao động trong thời kì công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước.

       Tuy nhiên, vấn đề bồi dưỡng tâm hồn học sinh thông qua một giờ dạy học tác phẩm văn chương cũng tạo ra không ít thử thách đối với người dạy. Làm thế nào để truyền tải được những tư tưởng xuất phát từ trái tim tác giả đến tâm hồn của học sinh? Đó là câu hỏi mà không ít giáo viên tâm huyết với nghề từng trăn trở. Để tìm lời giải cho câu hỏi trên giáo viên hơn ai hết sẽ là người tìm ra những phương pháp tối ưu trên cơ sở thực tiễn quá trình dạy học của bản thân. Với mong muốn tìm cho mình giải pháp phù hợp trong quá trình dạy học, tôi đã nghiêm túc tìm hiểu bộ sách giáo khoa Ngữ Văn THCS. Đặc biệt trong hai năm học vừa qua, tôi được phân công giảng dạy lớp 9, tôi rất quan tâm đến những tác 

phẩm thơ trữ tình hiện đại trong chương trình Ngữ Văn lớp 9. Đây là loại hình tác phẩm được cấu trúc bởi một kiểu ngôn ngữ đặc biệt, khác hẳn với ngôn ngữ đời thường và ngôn ngữ văn xuôi. Tác phẩm trữ tình là tiếng nói của tình cảm mãnh liệt, nó đến với người đọc một cách tự nhiên mà nồng nàn, giản dị mà sâu sắc khó quên.

– Mục đích nghiên cứu

       Do đặc trưng thẩm mĩ và giá trị của nó mà thơ trữ tình hiện đại chiếm một vị trí quan trọng trong chương trình Ngữ Văn 9. Qua quá trình tìm hiểu và cũng xuất phát từ niềm say mê với những tác phẩm thơ trữ tình hiện đại lớp 9, tôi xác định mục đích: thông qua các tiết dạy học thơ trữ tỡnh để bồi dưỡng tâm hồn học sinh, làm cho những vẻ đẹp tiềm ẩn trong những tác phẩm thơ trữ tình đến được với thế giới tâm hồn các em, gợi lên những rung động thẩm mĩ và sự đồng cảm nơi các em, góp phần thực hiện chức năng giáo dục của văn chương trong việc hình thành nhân cách con người.

– Đối tượng nghiên cứu

        Năm học …………. tôi mạnh dạn đưa ra vấn đề “Bồi dưỡng tâm hồn học sinh thông qua dạy học tác phẩm thơ trữ tình hiện đại lớp 9” và áp dụng với phạm vi các tiết dạy thơ trữ tình hiện đại cho đối tượng là học sinh lớp 9, trường THCS nơi tôi công tác. Tôi thử nghiệm qua tiết 122, bài thơ “Núi với con” của Y Phương (Ngữ văn 9 – tập 2). Đến nay sau 1 năm áp dụng đã thu được những kết quả khả quan. 

       – Phương pháp nghiên cứu

Để thực hiện đề tài này, tôi sử dụng nhiều phương pháp nghiên cứu:

+ Phương pháp nghiên cứu, xây dựng cơ sở lí thuyết: phương pháp này tôi nghiên cứu hệ thống lí thuyết làm cơ sở lí luận cho đề tài.

+ Phương pháp điều tra, khảo sát thực tế: với phương pháp này, tôi lấy được nguồn thông tin chính xác và nhanh nhất để qua đó nắm bắt được thực trạng của vấn đề.

+ Các phương pháp thực nghiệm dạy học Ngữ văn như: đàm thoại, phát vấn, đọc diễn cảm, giảng bình, nhận xét, đánh giá… được sử dụng nhuần nhuyễn để đem lại hiệu quả cho các giờ dạy, phục vụ cho việc đánh giá thành công của đề tài.

+ Cuối cùng là tổng kết, đánh giá rút kinh nghiệm cho cả quá trình.

1. NỘI DUNG
2. Cơ sở lí luận 

        Nhà văn Nga Mac-xim Gor-ki từng nói: “Văn học là nhân học”. Thật vậy, tõ xưa đến nay, trong việc đào tạo con người, văn chương vẫn được sử dụng như một công cụ đắc hiệu, không ai có thể phủ nhận tầm quan trọng của văn chương trong việc xây dựng và giữ gìn đạo đức xã hội. Có thể nói, văn chương chính là món ăn tinh thần, nuôi dưỡng tâm hồn con người. Đời sống tinh thần của con người rất đa dạng và phong phú, biểu hiện ở khát  khao yêu thương, biết yêu thương, được ước mơ, được thưởng thức cái hay cái đẹp và được cống hiến…Và một trong những con đường dẫn con người đến niềm vui trong cuộc sống là sự thưởng thức cái hay, cái đẹp của cuộc đời qua những áng văn thơ, dù người đó đã, đang và sẽ theo ngành nghề nào đi nữa.

         Tác phẩm nghệ thuật là kết quả của sự thăng hoa về tâm hồn và trí tuệ của người nghệ sĩ, bởi vậy tác phẩm văn học nào cũng biểu hiện tư tưởng, tình cảm, song tác phẩm loại trữ tình lại thể hiện tình cảm theo một cách riêng. Nếu như ở một tác phẩm tự sự, xây dựng bức tranh về cuộc sống trong đó các nhân vật có đường đi và số phận của chúng, thì ở tác phẩm thơ trữ tình có khác. Nhà văn Raxun Gamzatôp từng viết “Thơ sinh ra từ tình yêu và lòng căm thù, từ nụ cười trong sáng hay từ những giọt nước đắng cay”. Thật vậy, thơ trữ tình là những tác phẩm mà ở đó thế giới chủ quan của con người, cảm xúc, tâm trạng, ý nghĩ đựơc trình bày trực tiếp và làm thành nội dung chủ yếu. Hay nói cách khác, thơ trữ tình giúp ta đi sâu vào thế giới của những suy tư, tâm trạng nỗi niềm. Biết bao câu thơ đã được nâng lên thành lẽ sống như: “Sống là cho đâu chỉ nhận riêng mình ” hay “Xẻ dọc trường Sơn đi cứu nước – Mà lòng phơi phới dậy tương lai” (Tố Hữu). Nội dung của tác phẩm thơ trữ tình được thể hiện gắn liền với hình tượng nhân vật trữ tình. Đó là hình tượng người trực tiếp thổ lộ, suy nghĩ, cảm xúc, tâm hồn trong tác phẩm. Qua những trang thơ như gặp lại tâm hồn người, tấm lòng người.

       Với chương trình ngữ văn lớp 9, những bài thơ trữ tình đựơc đưa vào dạy học phần lớn đề cập đến tình cảm đẹp đẽ của con người,  rất phù hợp với tâm lí tuổi mới lớn của các em. Cụ thể là : Tình đồng chí đồng đội, tình cảm gia đình, tình yêu quê hương đất nước, tình yêu thiên nhiên và khát vọng, lí tưởng sống đẹp.

       Chính vì vậy, người giáo viên phải bám sát đặc trưng “tiếng nói tình cảm” của các bài mà hướng các em vào việc đọc, tìm hiểu và tạo cho các em sự đồng cảm cùng nhà thơ để từ đó tự hình thành, vun đắp những tình cảm đẹp của mình.

         Chúng ta hoàn toàn nhất trí với một trong những mục tiêu của dạy văn trong nhà trường THCS là đào tạo học sinh trở thành con người tốt, làm con, làm anh, làm chị, làm em, trong gia đình. Song không thể vì mục tiêu giáo dục mà coi nhẹ những rung động thẩm mỹ trong giờ học Văn. Bởi vì nói đến văn chương, là nói đến cuộc sống và con người, hay nói đúng hơn là nói đến cuộc sống của con người, trong đó có đời sống tình cảm, tâm hồn, yêu hay ghét, vui – buồn, căm giận hay thương cảm. Có bao nhiêu sắc thái tình cảm trong đời sống con người có thì bấy nhiêu cung bậc tình cảm trong văn chương. 

Có thể nói tài năng của người dạy Văn, không dừng ở mức cảm, mà thực sự vươn tới nghệ thuật truyền cảm. Vì những lẽ đó việc bồi dưỡng tâm hồn, tình cảm, cho học sinh qua giờ học văn nói chung và thơ trữ tình nói riêng không chỉ để thấy ý nghĩa to lớn mà còn để thấy hết những khó khăn, thử thách của nó, từ đó người giáo viên có phương hướng rèn luyện suốt đời.

2. Thùc tr¹ng của vấn đề:

         Hiện nay trong chương trình Ngữ Văn lớp 9, thơ trữ tình hiện đại gồm có 11 bài, trong đó có 9 bài đọc hiểu và 2 bài tự học có hướng dẫn (Bảng thống kê 1-Phụ lục). Đây là những tác phẩm của các tác giả tiêu biểu cho nền văn học cách mạng được sáng tác trong khoảng thời gian từ sau cách mạng tháng Tám đến nay, có giá trị nội dung tư tưởng và nghệ thuật cao. Từ những kiến thức được cung cấp khi tìm hiểu các bài thơ này, học sinh có thể hiểu sâu hơn về những tình cảm, tư tưởng và lí tưởng sống đẹp của con người Việt Nam trong suốt hai cuộc kháng chiến và trong cuộc sống hoà bình dựng xây đất nước, giúp các em bồi đắp những tình cảm trong sáng trong tâm hồn, đồng thời cũng tạo tiền đề cho các em có thể làm tốt kiểu bài văn nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ trong phân môn Tập làm văn lớp 9.