SKKN Cách tổ chức cho học sinh thực hành vận dụng kiến thức Địa lí 6 bằng thực nghiệm tại địa phương

PHẦN THỨ NHẤT : MỞ ĐẦU 

I. Đặt vấn đề : 

Trong những năm vừa qua, việc đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực của học sinh đã được Bộ, Ngành và các cấp quan tâm. Hầu hết giáo viên hiện nay đã được trang bị lí luận về các phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực trong quá trình đào tạo tại các trường sư phạm cũng như quá trình bồi dưỡng, tập huấn hằng năm. Tuy nhiên, việc thực hiện các phương pháp dạy học tích cực trong thực tiễn còn chưa thường xuyên và chưa hiệu quả. Việc trình bày kiến thức trong sách giáo khoa theo định hướng nội dung, nặng về lập luận, suy luận, diễn giải hình thành kiến thức; hình thức dạy học chủ yếu trên lớp theo từng bài/tiết nhằm “truyền tải” hết những gì được viết trong sách giáo khoa, chủ yếu là “hình thành kiến thức”, ít thực hành, vận dụng kiến thức.

Hiện nay, giáo dục trong nhà trường phổ thông không còn dừng lại ở việc giảng dạy kiến thức phổ thông thông thường mà cùng với định hướng đổi mới giáo dục toàn diện của Bộ, Ngành – Giáo dục còn đi đôi với việc hình thành kĩ năng sống, giáo dục gắn với cộng đồng và thực tế tại địa phương.

Giáo dục phổ thông nước ta đang thực hiện bước chuyển từ chương trình giáo dục tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực của người học, nghĩa là từ chỗ quan tâm đến việc học sinh học được cái gì đến chỗ quan tâm học sinh làm được cái gì qua việc học. Để đảm bảo được điều đó, nhất định phải thực hiện thành công việc chuyển từ phương pháp dạy học nặng về truyền thụ kiến thức sang dạy cách học, cách vận dụng kiến thức, rèn luyện kỹ năng, hình thành năng lực và phẩm chất; đồng thời phải chuyển cách đánh giá kết quả giáo dục từ nặng về kiểm tra trí nhớ sang kiểm tra, đánh giá năng lực vận dụng kiến thức giải quyết vấn đề.

Chương trình Địa lí 6 là phân môn có nhiều khái niệm trừu tượng, khó diễn giải bằng lời, đòi hỏi trí tưởng tượng phong phú, có nhiều nội dung các em được tiếp cận trực tiếp nhưng không biết phải diễn giải như thế nào. Trong khi đó học sinh lớp 6 lại là những đối tượng mới chuyển cấp, còn nhiều bỡ ngỡ, việc tiếp cận kiến thức còn nhiều khó khăn. Thời lượng tiết học trên lớp không đủ thời gian cho các em thực hành. Vì vậy, để học sinh có thể vận dụng nội dung bài học vào giải quyết các vấn đề mà các em được tiếp cận trực tiếp, cuối chương trình giáo viên cần có biện pháp để giúp học sinh vận dụng và giải quyết các vấn đề đó. Đây chính là lí do tôi chọn đề tài  “Cách tổ chức cho học sinh thực hành vận dụng kiến thức địa lí 6 bằng thực nghiệm tại địa phương”

II. Mục đích nghiên cứu :

• Khái quát lại một số nội dung cơ bản trong chương trình địa lí lớp 6. Hướng dẫn học sinh thực hành trải nghiệm vận dụng lí thuyết vào giải quyết các vấn đề ngoài thực tiễn. Thực hiện tốt nguyên tắc “Học đi đôi với hành”
• Làm rõ hơn, lí giải bằng thực tiễn một số khái niệm trừu tượng mà học sinh được học trong suốt chương trình địa lí lớp 6.
• Rèn luyện cho học sinh phương thức hoạt động nhóm có hiệu quả, tăng cường khả năng quan sát, nhận biết và giải quyết vấn đề.
• Thực hiện tốt nhất mục tiêu lồng ghép giáo dục địa phương trong đổi mới phương pháp dạy học.
• Rèn luyện các kĩ năng sống, kĩ năng quan sát, phân tích, liên hệ thực tế.
•  Hình thành năng lực tư duy logic, xử lí thông tin, ứng dụng để giải quyết vấn đề, dự đoán một số hiện tượng…
• Cải thiện mối quan hệ giữa giáo viên với học sinh, giữa học sinh với học sinh, làm phong phú thêm nội dung, phương pháp học tập.

PHẦN THỨ HAI : GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ

I. Cơ sở lí luận của vấn đề:

Thực hành vận dụng hay phương pháp khảo sát điều tra là một phương pháp đặc thù của việc dạy học địa lí vì đối tượng nghiên cứu của địa lí là các thể tổng hợp tự nhiên hoặc kinh tế- xã hội theo lãnh thổ. Muốn học sinh hiểu được các thành phần và các mối quan hệ của các thành phần đó thì giáo viên phải hướng dẫn các em nghiên cứu trên một lãnh thổ cụ thể – địa phương nơi các em đang sinh sống và học tập. Phương pháp này nhằm khảo sát điều tra các thành phần của môi trường tự nhiên, môi trường kinh tế xã hội ở địa phương. Vì vậy, giáo viên cần đề ra những nội dung cần khảo sát, đồng thời là người tổ chức, hướng dẫn, gợi ý học sinh thực hiện.

Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện về giáo dục và đào tạo nêu rõ: tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kĩ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kĩ năng, phát triển năng lực. Chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học

Thông qua việc tiếp xúc, tìm tòi, điều tra thực tế địa phương sẽ cung cấp cho học sinh những biểu tượng, khái niệm, các mối quan hệ nhân quả về các đối tượng địa lí mà các em đã được học tại lớp. So sánh kết quả thu thập được với kiến thức lí thuyết để đối chiếu, tìm ra cái mới cho mình, tập dượt làm quen với nghiên cứu khoa học.

Phương pháp này tạo điều kiện để học sinh tìm hiểu rõ thực tế địa phương (thuận lợi, khó khăn) – đây là cách thức tốt nhất để giáo dục cho các em về tình yêu quê hương, đất nước, quan tâm đến môi trường xung quanh và muốn làm gì đó để bảo vệ, cải tạo môi trường sống ở địa phương.

II. Thực trạng vấn đề:

Chương trình địa lí 6 cấp THCS cung cấp cho học sinh những kiến thức về địa lí tự nhiên đại cương như Trái Đất – Các vận động của Trái Đất, cách thức xác định tọa độ địa lí, xác định phương hướng trên bản đồ; Các thành phần tự nhiên của Trái Đất như: địa hình, thời tiết, khí hậu, sông ngòi, đất đai, sinh vật….Tất cả các nội dung đó học sinh đều được tiếp cận trực tiếp hoặc gián tiếp nhưng để chứng minh được nó thì không hề đơn giản. 

Thời lượng các tiết học không cho phép học sinh được thực hành nhiều, đặc biệt là thực hành ngoài trời gần như không có, giáo viên chỉ có thể dạy nội dung bài học và kết hợp cho học sinh quan sát các dụng cụ thực hành trên lớp. Trong khi đó, nội dung địa lí đại cương lại là các vấn đề xảy ra ngoài thực tế. Vì vậy học sinh rất khó để nắm được bản chất thực sự của vấn đề. Việc rèn các kĩ năng sống, kĩ năng thực hành, quan sát cho học sinh còn chưa đáp ứng được cho yêu cầu đổi mới phương pháp giảng dạy vì học sinh ít được tiếp cận trực tiếp, không hình dung ra được các nội dung mình đã học với các hiện tượng xảy ra ngoài thực tế.