SKKN Cách tổ chức tiết ôn tập môn Vật lí 9 đạt hiệu quả bằng phương pháp dạy học theo hợp đồng

1. Mở đầu
2. Lí do chọn đề tài.

Đối với môn Vật lí ở bậc THCS nói chung và môn Vật lí ở lớp 9 nói riêng trong các kiểu bài dạy trên lớp thì kiểu bài dạy tiết ôn tập trước khi kiểm tra một tiết hoặc kiểm tra cuối học kì, kiểm tra cuối năm học là một tiết dạy mà đòi hỏi người giáo viên phải trăn trở nhiều hơn bởi các lí do sau: 

Thứ nhất: Ở các tiết dạy này trong sách giáo khoa không có hệ thống câu hỏi và bài tập có sẵn làm tài liệu để giáo viên và học sinh tham khảo. Do đó giáo viên phải tự xác định mục tiêu, kiến thức trọng tâm, hệ thống câu hỏi, bài tập truyển tải đến học sinh để đảm bảo được chuẩn kiến thức kĩ năng của tiết dạy. 

Thứ hai: Sau tiết ôn tập ngoài nhiệm vụ nắm vững và sâu chuỗi các kiến thức trong các bài đã học thì học sinh phải có kĩ năng, kiến thức cơ bản cần thiết để trình bày vào bài kiểm tra một tiết cũng như bài kiểm tra cuối học kì. Do đó đòi hỏi kĩ năng làm bài, trình bày bài phải đảm bảo đạt yêu cầu đề ra.

Thứ ba: Thời lượng dành cho tiết ôn tập cũng chỉ có 45 phút, lượng kiến thức phải ôn tập khá nhiều, đối tượng học sinh ở các lớp không đồng đều, học lực ở các mức độ khác nhau. Thái độ học tập của học sinh nhiều em tính tự giác chưa cao. 

Do đó nếu giáo viên không có sự đầu tư một cách thỏa đáng và tìm ra phương pháp tổ chức tiết ôn tập sáng tạo, hợp lí thì tiết ôn tập thường nhàm chán, căng thẳng, chỉ có một số học sinh học tốt, tự giác học sẽ tích cực tham gia ôn tập và làm được bài tập giáo viên đưa ra, còn lại số học sinh có lực học trung bình, yếu hơn thì ít được hoạt động và ghi chép lại không đầy đủ dẫn đến kết quả thể hiện trong bài kiểm tra thường không đạt yêu cầu.

Bắt đầu từ năm học ………….. Bộ giáo dục đã triển khai tập huấn các phương pháp dạy học mới nhằm phát huy năng lực độc lập, sáng tạo của học sinh trong đó có phương pháp dạy học theo hợp đồng, qua nhiều năm nghiên cứu bản thân tôi thấy đây là một phương pháp hay, dễ thực hiện, giáo viên có thể sử dụng thêm một số phương pháp và kĩ thuật dạy học khác nữa áp dụng vào dạy tiết ôn tập để khắc phục những điểm hạn chế nêu trên. Trong năm học ………… bản thân tôi đã áp dụng vào dạy một số tiết ôn tập và nhận thấy giờ dạy đạt được kết quả tốt hơn. Vì vậy tôi xin được mạnh dạn chia sẻ “Cách tổ chức tiết ôn tập môn Vật lí 9 đạt hiệu quả bằng phương pháp dạy học theo hợp đồng” để đồng nghiệp tham khảo.

2. Mục đích nghiên cứu

Mục đích nghiên cứu vấn đề này để nâng cao hiệu quả dạy tiết ôn tập trước khi kiểm tra một tiết hoặc kiểm tra cuối học kì môn Vật lí 9 THCS.

3. Đối tượng nghiên cứu

Đề tài này sẽ nghiên cứu chủ yếu phương pháp dạy học theo hợp đồng để sử dụng vào tiết ôn tập môn Vật lí 9 THCS.

4. Phương pháp nghiên cứu: 

– Phương pháp nghiên cứu tài liệu.

– Phương pháp nghiên cứu xây dựng cơ sở lí thuyết.

– Phương pháp khảo sát thực tế, thu thập thông tin.

– Phương pháp thống kê, xử lí số liệu.

1. Nội dung sáng kiến kinh nghiệm

1. Cơ sở lí luận của Sáng kiến kinh nghiệm.

Học theo hợp đồng là một hoạt động học tập trong đó mỗi học sinh được giao một hợp đồng chọn gói bao gồm các nhiệm vụ/ bài tập bắt buộc và tự chọn khác nhau trong một khoảng thời gian nhất định. Học sinh chủ động và độc lập quyết định về thời gian cho mỗi nhiệm vụ/ bài tập và thứ tự thực hiện các nhiệm vụ/ bài tập đó theo khả năng của mình.

Trong học theo hợp đồng: Giáo viên là người thiết kế, xây dựng các nhiệm vụ/ bài tập trong hợp đồng, tổ chức hướng dẫn nghiên cứu hợp đồng, kí kết hợp đồng và thực hiện hợp đồng theo năng lực, trình độ và nhịp độ học tập của cá nhân nhằm đạt mục tiêu dạy học. 

Hợp đồng là một gói các nhiệm vụ thống nhất và khả thi giữa hai bên giáo viên và cá nhân học sinh, theo đó có cam kết của học sinh sẽ hoàn thành nhiệm vụ trong một khoảng thời gian xác định. 

Mỗi học sinh có thể thực hiện nội dung học tập theo khả năng của mình: Học sinh có thể quyết định nhiệm vụ nào cần thực hiện trước và có thể dành bao nhiêu thời gian cho nhiệm vụ đó. Học sinh phải tự giải quyết các vấn đề nảy sinh trong quá trình học tập với sự hỗ trợ của giáo viên hoặc của học sinh khác (nếu cần). 

Học theo hợp đồng là một hình thức dạy học mang tính cá thể hóa, tạo điều kiện phân hóa trình độ của học sinh khuyến khích học sinh phát triển tối đa năng lực học tập và tự kiểm soát, tự đánh giá kết quả học tập của mình. Phương pháp dạy học này khác với việc dạy học mang tính đồng loạt cho toàn thể lớp học, cho phép giáo viên có thể quản lí kiểm soát đánh giá được năng lực học tập của mỗi học sinh. Phương pháp này tạo cơ hội học tập cho tất cả học sinh trong lớp theo trình độ, nhịp độ và theo năng lực.

Giáo viên có thể chắc chắn rằng mỗi học sinh đã kí hợp đồng tức là đã nhận một trách nhiệm rõ ràng và sẽ hoàn thành nhiệm vụ trong hợp đồng. 

Khi giáo viên sử dụng phương pháp dạy học theo hợp đồng, tuy mất nhiều thời gian chuẩn bị và nghiên cứu kĩ bài giảng, nhưng khi tiến hành thì đơn giản và đạt hiệu quả cao. Phương pháp dạy học theo hợp đồng là một cách thay thế việc giảng bài của giáo viên cho toàn thể lớp, nhưng giáo viên vẫn theo dõi và quản lí được hoạt động học tập học sinh và có thời gian đáp ứng được năng lực của từng học sinh hoặc nhóm học sinh. Dưới sự hướng dẫn của giáo viên, tất cả học sinh có thể hệ thống hóa được kiến thức các bài mà mình đang ôn tập và cảm thấy hứng thú, say mê khi tự mình tìm được hướng giải một bài tập hoặc rút được những kinh nghiệm bổ ích, tránh được những sai lầm thường gặp trong khi làm bài được rèn luyện cách trình bày bài và đưa ra được sản phẩm của chính mình, được thầy cô hoặc các bạn ghi nhận. 

 Trong trang này mục II.1: Được tham khảo từ TLTK số 1.

1. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm.

Trong chương trình môn Vật lí lớp 9 có 4 tiết ôn tập để chuẩn bị cho các bài kiểm tra một tiết và kiểm tra cuối học kì 1, kiểm tra cuối năm, không kể các tiết “Tổng kết chương”. Đối với tiết “Tổng kết chương” thì sách giáo khoa đã soạn sẵn hệ thống câu hỏi và bài tập rất cụ thể và chi tiết, đây là nguồn tài liệu để giáo viên dựa vào đó đưa ra các phương pháp phù hợp để tổ chức hướng dẫn ôn tập cho học sinh. Còn đối với các tiết “Bài tập Ôn tập” hoặc “Ôn tập” để chuẩn bị kiểm tra một tiết hoặc kiểm tra học kì, kiểm tra cuối năm thì không có hệ thống câu hỏi và bài tập trong sách giáo khoa. Ví dụ như: Tiết 20, tiết 35, tiết 54, tiết 69, thì trong sách giáo khoa không có hệ thống câu hỏi và bài tập mà đến các tiết này giáo viên phải tự thiết kế hệ thống câu hỏi, bài tập để tổ chức tiết ôn tập sao cho đạt được mục tiêu đề ra.  

Cũng như các tiết ôn tập khác do trong sách giáo khoa không có hệ thống câu hỏi nên trước khi dạy bài ôn tập để kiểm tra một tiết ví dụ: Sau tiết 19: Bài 17: “Bài tập” thì giáo viên chỉ nhắc học sinh về xem lại các bài đã học từ (Bài 1 đến Bài 17) tiết sau sẽ có tiết “Bài tập ôn tập” để chuẩn bị kiểm tra một tiết.

 Khi ôn tập phần lí thuyết giáo viên đưa ra các câu hỏi và học sinh sẽ trả lời theo sự hướng dẫn của giáo viên để hệ thống kiến thức các bài đã học, tương tự đối với bài tập cũng đưa ra các dạng bài tập yêu cầu học sinh làm theo sự hướng dẫn của giáo viên.  Kết quả bài kiểm tra tiết 21 cụ thể như sau: