SKKN Dạy giải các bài toán về diện tích hình tam giác cho học sinh năng khiếu lớp 5

1. MỞ ĐẦU

1.1. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI:

Trong hệ thống kiến thức cơ bản và những phương pháp nhận thức, toán học  đóng một vị trí quan trọng trong việc ứng dụng vào hoạt động lao động sản xuất cũng như lĩnh vực nghiên cứu toán học của các nhà khoa học. Đặc biệt nó cung cấp tri thức khoa học tự nhiên cho người học, từ đó làm cơ sở tiền đề vốn tri thức để phục vụ con người, cải tạo thế giới tự nhiên. Đồng thời toán học góp phần phát triển tư duy logic cùng với biện chứng nhằm bồi dưỡng và phát triển những thao tác trí tuệ cho học sinh, thông qua đó mà các em nhận thức thế giới hiện thực từ cụ thể hóa đến khái quát hóa. Từ đó tạo cho các em có phương pháp suy nghĩ, phương pháp suy luận, phương pháp giải quyết vấn đề có căn cứ chính xác toàn diện.

Yếu tố hình học về diện tích đó được chú trọng trong chương trình toán Tiểu học (từ lớp 3 đến lớp 5). Các khái niệm hình học được đưa vào lớp 1-2 với mức độ nhận biết, so sánh để gọi tên hình. Về sau được nâng dần theo từng lớp theo nguyên tắc đồng tâm. Đến lớp 4, lớp 5 khái niệm về diện tích được hình thành và đi vào bản chất rõ nét.Yếu tố diện tích được đưa ra dưới nhiều hình thức: dùng công thức tinh, cắt ghép hình, gấp hình hoặc biến đổi hình để nhằm so sánh diện tích các hình.

Xét về mức độ nhận thức và sự vận dụng của học sinh Tiểu học trong việc hình thành công thức tính và kĩ năng tính diện tích, các em đang gặp những khó khăn trong việc biến đổi công thức để tìm các thành phần chưa biết mà bài toán đặt ra. Đặc biệt việc nhận xét về mối liên hệ có tính phụ thuộc trong công thức cũng như các thành phần trong một công thức. Những công thức xây dựng trên cơ sở cụ thể các em dễ nhận thấy và dễ hiểu, còn những công thức đưa về tổng quát, khái quát thì một số em chưa hiểu tường tận. Vì thế các em có những mơ màng trong khi vận dụng tính. HS thường gặp những khó khăn là hay lẫn lộn các khái niệm và công thức tính, các công thức tổng quát. Việc giúp các em hiểu rõ bản chất của công thức và nhận thấy mối liên hệ phụ thuộc trong các thành phần của công thức mà vận dụng chúng cho đúng, chính xác theo đúng yêu cầu để đi đến đích của bài toán là vô cùng quan trọng. Đạt được yêu cầu này đòi hỏi phải có những phương pháp cụ thể của người dạy và người học.Trong đời sống sinh hoạt hàng ngày việc sử dụng các phương pháp diện tích vào trong các hoạt động thực tế là vấn đề không thể thiếu. Nhìn nhận ở mức độ hẹp, thực tế vùng nông thôn, việc đo đạc, vận dụng công thức và quy tắc tính diện tích của một số hình đã được ứng dụng rộng rãi. Hơn nữa thực tế đặt ra những đòi hỏi việc sử dụng các thuật toán diện tích vào việc tính toán chuẩn xác trong trắc địa, quy hoạch đất đai, ruộng vườn… ngày càng yêu cầu cao.Với tác dụng lớn lao đó, xét về vai trò của nó trong quá trình nhận thức khoa học của học sinh lại là vấn đề đặt ra đối với các nhà giáo dục.       

Thực tế những năm gần đây, việc dạy học toán trong các nhà trường Tiểu học đã có những bước cải tiến về phương pháp, về nội dung và hình thức dạy học. Đặc biệt là vệc nâng cao chất lượng học sinh có năng khiếu và chất lượng học sinh đại trà đang được các nhà trường, phụ huynh học sinh cũng như toàn xã hội đặc biệt quan tâm.

Bản thân tôi là giáo viên nhiều năm đã gắn bó với công tác giảng dạy lớp 5- lớp cuối cấp của bậc Tiểu học, tôi thấy nội dung giải các bài toán có lời văn thật đa dạng và phong phú. Trong chương trình toán Tiểu học, một trong những nội dung mà các em được học đó là nội dung hình học. Đây là loại toán khó, nội dung phong phú đa dạng. Mức độ nhận biết và sự vận dụng của học sinh Tiểu học trong việc hình thành công thức tính và kỹ năng tính về yếu tố diện tích đang gặp những khó khăn mà người thầy cần phải giúp các em tìm được hướng giải quyết. Bên cạnh đó các tài liệu về các bài toán diện tích còn hạn chế, kinh nghiệm giảng dạy vấn đề này cũng còn ít, trong nhà trường cũng chưa tổ chức được hội thảo về nội dung này.

Xuất phát từ những lý do trên, với mong muốn nâng cao hiệu quả việc dạy – học toán hình học về diện tích cho học sinh có năng khiếu môn toán ở lớp 5, tôi đã tập trung nghiên cứu nội dung: “Dạy giải các bài toán về diện tích hình tam giác cho học sinh năng khiếu lớp 5”.

1.2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU.

1. Tìm hiểu nội dung chương trình toán hình ở Tiểu học và những thực trạng dạy và học các yếu tố hình học ở lớp 5, tìm ra nguyên nhân dẫn đến những thực trạng đó.
2. Phân dạng, xây dựng một số giải pháp cụ thể để nâng cao chất lượng dạy các yếu tố hình học ở lớp 5 đồng thời đề xuất phương pháp giải và dẫn dắt học sinh giải toán  nâng cao về toán diện tích hình tam giác.
3. Đề xuất nội dung và các hình thức tổ chức cho học sinh giải toán về diện tích hình tam giác cho học sinh lớp 5.

1.3. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU.

– Nội dung hình học trong chương trình toán lớp 5, cụ thể là các bài toán về diện tích hình tam giác.

– Học sinh khối lớp 5 của trường Tiểu học Thị Trấn Hậu Lộc

1.4. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.

Trong quá trình nghiên cứu nội dung này tôi đã sử dụng một số phương pháp sau đây:

1.Phương pháp nghiên cứu tài liệu:

– Đọc, nghiên cứu sách giáo khoa để nắm một cách có hệ thống các bài toán có nội dung về diện tích hình tam giác.

– Đọc, nghiên cứu các tài liệu tham khảo: các bài toán nâng cao có nội dung về diện tích hình tam giác.

2. Phương pháp điều tra, quan sát: 

– Gặp gỡ trao đổi với các thầy cô giáo chủ nhiệm của năm trước, các thầy cô giáo đã và đang dạy lớp 5, đồng thời trao đổi với các đồng nghiệp thông qua các tiết dự giờ, thao giảng để học hỏi kinh nghiệm.

– Tạo điều kiện gần gũi với học sinh, tìm hiểu những nguyện vọng, những vướng mắc, khó khăn của các em khi giải toán có lời văn, đặc biệt là các bài toán có nội dung hình học.

–Trao đổi với giáo viên, với ban giám hiệu để nắm bắt được nội dung chương trình và thực trạng dạy các bài toán nâng cao về diện tích.

3. Phương pháp thực nghiệm:

– Dạy thực nghiệm để kiểm tra tính khả thi của đề tài.

– Đối chứng các tiết dạy.

4. Phươngpháp điểu tra, kiểm tra.

– Giáo viên nghiên cứu kĩ hồ sơ của từng học sinh các năm học trước.

– Tìm hiểu quá trình học tập ở nhà của các em.

– Trao đổi với các học sinh cùng khối lớp, cùng lớp để được nghe và nắm bắt những điều các em nói thật về mức độ học tập của bạn mình hoặc của chính mình.

– Trong giờ dạy dử dụng phương pháp nêu vấn đề, phát vấn học sinh nhằm nắm bắt mức độ hiểu biết của các em.

– Sau mỗi phần, mỗi chương, giáo viên tổ chức kiểm tra để nắm bắt mức độ tiếp thu và khả năng vận dụng của từng đối tượng học sinh. Từ đó, có những biện pháp khắc phục kịp thời những chỗ hổng, những sai lầm, ngộ nhận của học sinh một cách phù hợp.

1.5. Những điểm mới của sáng kiến kinh  nghiệm.

– Nội dung so sánh đoạn thẳng qua mối quan hệ giữa diện tích hình tam giác và đáy (hoặc chiều cao)

2. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM.

2.1. CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM.

Trong các môn học ở Tiểu học cùng với môn Tiếng Việt, môn Toán có vị trí rất quan trọng vì: nó là một môn học công cụ rất cần thiết để học các môn học khác, để tiếp tục nhận thức thế giới xung quanh và để hoạt động có hiệu quả trong thực tiễn. Khả năng giáo dục nhiều mặt của môn toán hết sức to lớn: phát triển tư duy logic, bồi dưỡng và phát triển thao tác trí tuệ để nhận thức thế giới hiện thực.

Đồng thời toán học góp phần giáo dục ý chí và đức tính tốt như cần cù và nhẫn nại, ý thức vượt khó. Mục tiêu của quá trình dạy học toán ở Tiểu học cơ bản là cung cấp cho học sinh những cơ sở ban đầu về toán, trong đó các bài toán có nội dung hình học được xem là một trong năm nội dung chính.

Như chúng ta đã biết, ngay từ khi bước chân vào trường tiểu học các em đã được làm quen với hình tam giác ở dạng tổng thể (phân biệt hình tam giác trong số các hình khác: hình vuông, hình tròn …). Lên đến lớp 5, các em mới học các yếu tố hình tam giác như đỉnh, góc, đáy, chiều cao tương ứng với các đáy và học cách tính diện tích hình tam giác (tuần 17 – 18) và được củng cố về cách tính diện tích của nó thông qua nội dung ôn tập hình học cuối cấp.

       Trong chương trình toán hình ở lớp 5 các em được học những nội dung sau:

– Ôn tập về chu vi, diện tích hình chữ nhật và hình vuông. Tìm chiều dài ( chiều rộng) của hình chữ nhật khi biết chu vi ( diện tích) và chiều rộng ( chiều dài) của hình chữ nhật.

– Tính diện tích, đáy và chiều cao của tam giác.

– Tính diện tích, trung bình cộng hai đáy của hình thang.

– Cách vẽ hình tròn khi cho biết tâm và bán kính. Tính chu vi và diện tích hình tròn.

– Đặc điểm hình hộp chữ nhật, hình lập phương, hình trụ. Tính diện tích xung quanh và diện tích toàn phần của hình hộp chữ nhật và hình lập phương.

– Biết thực hành tính diện tích ruộng đất bằng cách chia thửa ruộng bằng các hình đã học và tính được tổng diện tích các hình đó

Đối với học sinh lớp 5, yêu cầu về các yếu tố hình học được nâng cao, các em cần tổng hợp được hệ thống kiến thức về hình học từ các lớp dưới mới có thể tiếp thu được kiến thức tiếp theo.

Chính vì vậy, tôi xin chọn nội dung: “Dạy giải các bài toán về diện tích hình tam giác cho học sinh năng khiếu lớp 5” nhằm đưa ra các biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học để đáp ứng mục tiêu dạy học môn Toán nói riêng và mục tiêu dạy học nói chung.

2.2. THỰC TRẠNG CỦA VẤN ĐỀ TRƯỚC KHI ÁP DỤNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM.

Trong quá trình dạy học thực tế của bản thân, qua dự giờ và trao đổi cùng đồng nghiệp, tôi thấy rằng việc dạy học các bài toán có nội dung về diện tích hình tam giác ở lớp 5 gặp phải nhiều khó khăn: đa số học sinh cũng lúng túng khi trình bày lời giải, diễn đạt bằng ngôn ngữ khó khăn, chưa gãy gọn, sử dụng thuật ngữ toán học còn lúng túng, nhiều chỗ lẫn lộn, hình thức trình bày bài giải toán chưa khoa học, chưa đạt yêu cầu, các em xác định chưa đúng dạng toán, dẫn đến giải sai hoặc nhầm lẫn cách giải dạng toán điển hình này thành dạng toán điển hình khác; vận dụng còn nhầm lẫn công thức tính chu vi, diện tích các hình đó. Kể cả có những vấn đề vướng mắc chưa hiểu, học sinh nhờ giáo viên giải thích thì một số giáo viên có lúc cũng bị lúng túng trong việc giúp học sinh hiểu rõ tường minh vấn đề. Những khó khăn đó đều từ hai chủ thể của quá trình dạy học, đó là học sinh và giáo viên :

– Về phía giáo viên: Việc dạy của giáo viên chưa có sự phân loại và làm rõ bản chất, mối liên quan của các dạng bài, khi truyền thụ kiến thức cho học sinh giáo viên còn mang tính áp đặt. Qua việc dự giờ thăm lớp tôi thấy giáo viên dạy bồi dưỡng thường rất tham kiến thức, hình như vấn đề nào cũng thấy thiếu nên trong một giờ dạy, giáo viên thường đưa ra khá nhiều bài tập, khá nhiều dạng bài và tương đối khó.

– Về học sinh: Các em rất khó tiếp thu và vận dụng linh hoạt các kiến thức để giải toán dẫn đến tình trạng chỉ làm theo mẫu mà không hiểu nội dung yêu cầu của bài tập. Các em thường giải bài theo “lối mòn”- áp dụng các dạng bài tương tự để giải. Do đó khi gặp phải các bài toán khó (kết hợp các dạng toán) thì các em lúng túng và không giải được.

* Kết quả của thực trạng trên. 

Khi học về tính diện tích hình tam giác, sách giáo khoa giới thiệu cách tính diện tích khi đó biết đáy và chiều cao của nó. Nhưng trong thực tế có những trường hợp tính diện tích tam giác mà không cần phải biết cụ thể đáy và chiều cao của tam giác mà chúng ta tính được diện tích hình tam giác qua việc so sánh diện tích các hình tam giác.