SKKN Đổi mới hình thức và phương pháp dạy phân môn Tập làm văn lớp 2 nhằm rèn kĩ năng nói cho học sinh

I. MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài:
Tiếng Việt vừa là môn học chính, vừa là môn công cụ giúp học sinh tiếp
thu các môn học khác được tốt hơn. Dạy học Tiếng Việt giúp các em hình thành 4 kỹ năng cơ bản: nghe, nói, đọc, viết. Phân môn Tập làm văn trong môn Tiếng Việt hội tụ đủ 4 kỹ năng trên, là một phân môn có vai trò quan trọng trong việc dạy học sinh hình thành văn bản nói và viết. Đối với HS lớp 2 thì đây là một phân môn khó. Bởi ở lứa tuổi của các em, vốn kiến thức và hiểu biết còn hạn hẹp. Bên cạnh đó còn có một số khó khăn khách quan như điều kiện hoàn cảnh sống của HS ở địa bàn dân cư lao động nghèo, gia đình không có điều kiện để quan tâm đến các em, việc diễn đạt ngôn ngữ kém, việc tiếp thu kiến thức khá chậm, HS nghèo vốn từ ngữ… Do vậy, gây không ít khó khăn cho giáo viên, đòi hỏi người giáo viên phải tìm mọi cách để giúp đỡ các em.
Để thực hiện tốt mục tiêu của môn học đòi hỏi người thầy phải biết vận dung linh hoạt, sáng tạo các phương pháp và hình thức tổ chức dạy học sao cho phù hợp với khả năng sử dụng ngôn ngữ và tâm lí lứa tuổi học sinh để giờ học diễn ra tự nhiên nhẹ nhàng và có hiệu quả. Trong giảng dạy giáo viên phải có nghệ thuật sư phạm, biết dẫn dắt, gợi mở đưa học sinh giải quyết các tình huống và thông qua việc xử lí các tình huống đó học sinh lĩnh hội được kiến thức bài.
Để thực hiện được mục tiêu giáo dục thì trách nhiệm của người giáo viên phải nâng cao và được đặt lên hàng đầu. Đặc biệt năm học 2015 – 2016 là năm học thứ 2 thực hiện thông tư 30/2014/TT – BGDĐT ngày 28 tháng 8 năm 2014 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo quy định về cách đánh giá học sinh tiểu học. Người thầy trong giai đoạn giáo dục hiện nay, không còn giữ vai trò trang bị kiến thức cho học sinh mà phải biết định hướng đúng đắn, giúp học sinh phát triển toàn diện về năng lực và phẩm chất đạo đức. Đánh giá được sự tiến bộ của học sinh theo giai đoạn về các mặt cụ thể: kiến thức, kĩ năng, năng lực, phẩm chất của từng em. Trong bậc Tiểu học môn Tiếng Việt vừa là môn học chính, vừa là môn công cụ giúp học sinh tiếp thu các môn học khác được tốt, hơn nữa Tập làm văn là phân môn có nhiều đổi mới về nội dung và phương pháp dạy học, có vị trí đặc biệt quan trọng trong việc hoàn thiện và nâng cao các kỹ năng sử dụng Tiếng Việt, đặc biệt là kỹ năng sản sinh văn học cho học sinh Tiểu học. Tập làm văn lớp Hai cung cấp cho học sinh các kĩ năng nói, viết, nghe, phục vụ cho học tập và giao tiếp. Ngoài các dạng bài dạy về các nghi thức lời nói tối thiểu, về một số kĩ năng phục vụ học tập và đời sống hằng ngày, phân môn Tập làm văn lớp Hai còn rèn cho HS kĩ năng diễn đạt và kĩ năng nghe. Ở lớp Một, thông qua môn Tiếng Việt học âm, vần, HS được luyện nói từng câu ngắn, đã được tập kể lại câu chuyện. Tuy nhiên, do vốn từ của các em còn ít nên việc diễn đạt còn rất hạn chế. Thực tế đến đầu năm lớp Hai hầu hết HS chỉ nói được những câu ngắn, trả lời chưa đủ ý, diễn đạt còn rời rạc. Do đó, nhiệm vụ của giáo viên lớp Hai là tiếp tục rèn kĩ năng diễn đạt cho các em. Như vậy, nói rằng phân môn Tập làm văn góp phần to lớn trong việc hiện đại hoá mục tiêu quan trọng bậc nhất của việc dạy và học Tiếng Việt ở Tiểu học là hình thành, phát triển ở học sinh các kỹ năng sử dụng Tiếng Việt để học tập trong nhà trường và giao tiếp một cách đúng đắn, tự nhiên, tự tin trong các môi trường hoạt động của lứa tuổi. Là một giáo viên giảng dạy ở lớp 2, tôi rất băn khoăn và trăn trở: Làm thế nào để giúp các em thực hiện được mục tiêu đã đề ra? Bản thân tôi luôn cố gắng để tìm ra những giải pháp nâng cao chất lượng học tập cho học sinh của lớp mình.
Chính vì muốn để các em có khả năng hiểu Tiếng Việt hơn, biết dùng từ một cách phù hợp trong các tình huống giao tiếp nên tôi đã chọn nghiên cứu và thực nghiệm đề tài “Đổi mới hình thức và phương pháp dạy phân môn Tập làm văn lớp 2 nhằm rèn kĩ năng nói cho học sinh”
2. Mục đích nghiên cứu:
Bản thân tên đề tài tôi đã chỉ rõ mục đích nghiên cứu: “Đổi mới hình thức và phương pháp dạy phân môn Tập làm văn lớp 2 nhằm rèn kĩ năng nói cho học sinh”. Vì thế trong nội dung đề tài này tôi đi sâu nghiên cứu những vấn đề sau:
Nghiên cứu nội dung chương trình mạch kiến thức trong phân môn Tập làm văn lớp 2.
Qua đề tài này tôi mong muốn được góp một phần nhỏ vào việc rèn cho học sinh kỹ năng chính đó là: Sử dụng đúng nghi thức lời nói.
Nhằm giúp học sinh phải chú ý đến quy tắc ngôn ngữ và quy tắc giao tiếp mà mục đích giao tiếp là những bài văn tốt.
Khi dạy Tập làm văn cho học sinh cần phải chú ý tới việc dạy nói, viết đúng quy tắc giao tiếp, đúng nghi thức lời nói, nghĩa là phải chú ý đầy đủ những yếu tố ngoài ngôn ngữ nhưng để lại dấu ấn đậm nét trong ngôn ngữ.
Giúp đỡ học sinh tự học và vận dụng vốn hiểu biết của bản thân vào quá trình học tập của các em. Riêng bản thân tôi cũng không ngừng học tập trau dồi cho mình một kĩ năng vững vàng về phương pháp tập làm văn. Từ đó tôi thấy rõ trọng trách của người giáo viên chủ nhiệm lớp là phải từng bước giúp học sinh làm tập làm văn nhằm nâng cao chất lượng học cho các em.
3. Đối tượng nghiên cứu
Học sinh lớp 2A- Trường Tiểu học Quảng Thịnh
4. Phương pháp nghiên cứu
Trong qua trình nghiên cứu, tôi đã áp dụng một số phương pháp sau:
Phương pháp nghiên cứu thu thập tài liệu, đọc sách và các tài liệu tham khảo.
Phương pháp lí luận.
Phương pháp phân tích tích ngôn ngữ, so sánh đối chiếu, thống kê và xử lý các số liệu thu được.
Phương pháp tổng hợp, điều tra, khảo sát thực tế.
Phương pháp luyện tập, thực hành.
Phương pháp thống kê, trao đổi, tranh luận.
Trong các phương pháp trên, khi nghiên cứu tôi vận dụng hài hoà các phương pháp để tìm ra các giải pháp của mình đạt kết quả tối ưu nhất.

II. NỘI DUNG
1. Cơ sở lí luận
Làm văn có nghĩa là tạo lập văn bản. Nhiệm vụ chính của phân môn Tập làm văn là rèn luyện cho học sinh kỹ năng tạo lập văn bản. Ở đây thuật ngữ “văn bản ” được dùng để chỉ sản phẩm hoàn chỉnh của lời nói trong một hoàn cảnh giao tiếp cụ thể. Đó không nhất thiết là một bài văn gồm nhiều câu; nhiều đoạn; cũng không nhất thiết phải ở dạng viết; càng không phải chỉ là loại văn kể chuyện hay miêu tả theo phong cách nghệ thuật. Trong hoàn cảnh giao tiếp cụ thể, sản phẩm lời nói hoàn chỉnh mà một người tạo lập được có thể chỉ là một câu chào, một lời cảm ơn hay vài dòng thăm hỏi, chúc mừng trên tấm thiếp…
Thật vậy, trong quá trình giảng dạy, tôi nhận thấy, dạy học sinh học văn tốt sẽ góp phần rèn luyện đạo đức và tính cách con người. Ta dạy cho các em viết đúng yêu cầu, viết đủ số lượng câu, viết gọn, rõ ràng, mạch lạc và sáng tạo là góp phần rèn luyện cho các em ý thức học tập, tính kỷ luật, tính cẩn thận, thận trọng trong công việc, lòng tự tin của bản thân… Đồng thời, học tốt môn Tập làm văn chính là cơ sở, là nền tảng để học tốt các môn học khác nhằm thực hiện đúng mục tiêu mà Đảng ta đã đề ra nhằm đào tạo con người mới.
Nội dung bài học về Tập làm văn lớp 2 giúp học sinh thực hành rèn luyện các kỹ năng nói, viết, nghe, phục vụ việc học tập và giao tiếp hằng ngày, cụ thể:
Trong đề tài này tôi xin được giới thiệu cách dạy Thực hành về các nghi thức lời nói tối thiểu, như: chào hỏi; tự giới thiệu; cảm ơn; xin lỗi; khẳng định; phủ định; mời, nhờ, yêu cầu, đề nghị; chia buồn, an ủi; chia vui, khen ngợi; ngạc nhiên, thích thú; đáp lại lời chào, lời tự giới thiệu; đáp lời cảm ơn; đáp lời xin lỗi; đáp lời khẳng định; đáp lời phủ định; đáp lời đồng ý; ; đáp lời chia vui; đáp lời khen ngợi; đáp lời từ chối; đáp lời an ủi. Ngôn ngữ dưới dạng viết giữ vai trò quan trọng trong sự tồn tại và phát triển của xã hội. Chính vì vậy, hướng dẫn học sinh học tốt phân môn Tập làm văn là hết sức cần thiết. Nhiệm vụ nặng nề đó phụ thuộc phần lớn vào việc giảng dạy môn Tiếng Việt nói chung và phân môn Tập làm văn nói riêng.
2. Thực trạng của việc dạy học môn tập làm văn cho học sinh lớp 2.
a.Về phía giáo viên
Qua thực tế dự giờ thăm lớp của đồng nghiệp trong trường tôi nhận thấy:
– Cách tổ chức các hoạt động trong giờ tập làm văn còn lúng túng. Giáo viên chưa biết nội dung trọng tâm cần truyền tải đến học sinh mà chỉ biết dựa vào sách giáo viên và thậm chí đi theo sự hướng dẫn trong sách giáo viên để dạy bài nào cũng giống bài nào. Giáo viên chưa thực sự đầu tư vào chất lượng bài soạn, kiền thức còn hạn hẹp
– Khả năng diễn đạt của giáo viên còn hạn chế, ngôn ngữ chưa được trau chuốt, giáo viên còn “bí từ” khi giảng. Kiến thức bài còn bó hẹp hoàn toàn trong sách giáo khoa và chỉ biết nêu lên trình tự trong sách giáo khoa chứ chưa biết khắc sâu, chốt nội dung khi dạy xong một tiết học. Trên thực tế đa số giáo viên khai thác bài học theo cách tuân thủ đã được biên soạn trong sách giáo khoa mà việc tuân thủ theo sách giáo khoa đến nay có phần không còn phù hợp nữa, nhất là trong bối cảnh đổi mới phương pháp dạy học và đổi mới cách đánh giá học sinh theo Thông tư 30 như hiện nay.
b. Về phía học sinh
Các em học sinh lớp 2 vốn sống còn ít, vốn hiểu biết về Tiếng Việt còn rất sơ sài, chưa định rõ trong giao tiếp, viết văn câu còn cụt lủn. Hoặc câu có thể có đủ ý nhưng chưa có hình ảnh. Các từ ngữ được dùng về nghĩa còn chưa rõ ràng. Việc trình bày, diễn đạt ý của các em rất sơ lược, đặc biệt là khả năng miêu tả.
Mặt khác, do thực tế học sinh mới được làm quen với phân môn Tập làm văn ở lớp 2 nên học sinh còn nhiều bỡ ngỡ, chưa có phương pháp học tập bộ môn một cách khoa học và hợp lý. Phân môn Tập làm văn là một phân môn mới lạ với học sinh nên các em rất tò mò, háo hức được học, được tìm hiểu.
Đối với học sinh tiểu học việc nhận thức của học sinh đi từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng mà đồ dùng dạy học cần thiết như băng hình, tranh ảnh, mẫu vật …. phục vụ cho tiết học chưa đáp ứng đủ cho từng bài học.
Do khả năng tư duy của học sinh Tiểu học còn dừng lại ở mức độ tư duy đơn giản trực quan nên việc viết câu văn trong các tình huống của học sinh còn gặp nhiều khó khăn.
Vốn sống và vốn kiến thức trong giao tiếp của học sinh nhất là học sinh vùng nông thôn quê chúng tôi còn hạn chế Việc dạy tập làm văn cho học sinh lớp 2 là một việc khó.
Chính vì vậy, đó là động lực thúc đẩy yêu cầu mỗi giáo viên dạy lớp 2 chú ý quan tâm đến việc dạy Tập làm văn cho học sinh.
Qua khảo sát thực tế đối với 35 em học sinh lớp 2A và 33 em học sinh lớp 2B trước khi áp dụng sáng kiến tôi đã ra đề khảo sát và thu được kết quả sau:
* Đề Khảo sát đầu năm học ………
Bài 1: Nói lời cảm ơn của em trong những trường hợp sau:
Bạn cùng lớp giúp em làm trực nhật.
Bố mua cho em cái cặp sách mới.
Bài 2: Nói lời xin lỗi của em trong những trường hợp sau:
Em lỡ tay làm bẩn vở của bạn.
Em mải chơi quên việc mẹ đã dặn.