SKKN Đổi Mới Hoạt Động Khởi Động Và Luyện Tập Vận Dụng Trong Giảng Dạy Môn Sinh Học 10 Nhằm Phát Triển Năng Lực Tư Duy Sáng Tạo Cho Học Sinh

I. TÊN SÁNG KIẾN, LĨNH VỰC ÁP DỤNG

Tên sáng kiến: “ĐỔI MỚI HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG VÀ LUYỆN TẬP VẬN DỤNG TRONG GIẢNG DẠY MÔN SINH HỌC 10 NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TƯ DUY SÁNG TẠO CHO HỌC SINH ”

Lĩnh vực áp dụng sáng kiến: Giáo dục.

II. NỘI DUNG SÁNG KIẾN

1. Giải pháp cũ thường làm

1.1. Mô tả giải pháp cũ

a. Nội dung kiến thức

Sử dụng kiến thức đơn môn Sinh học.

Chương trình dạy còn nặng về định hướng nội dung, chú trọng nhiều đến truyền thụ hệ thống kiến thức khoa học. Các vấn đề thực tiễn hoặc việc sử dụng kiến thức vào giải quyết các vấn đề thực tiễn có được đề cập đến nhưng còn sơ sài và chủ yếu do giáo viên cung cấp.

b. Tổ chức thực hiện

Thời gian, địa điểm tổ chức các hoạt động học tập chỉ trong phạm vi tiết học, hình thức tổ chức chưa đa dạng.

Phương pháp giảng dạy: Áp dụng linh hoạt một số phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực như phương pháp đàm thoại, hoạt động nhóm, sử dụng thí nghiệm, kỹ thuật mảnh ghép, phòng tranh cũng như kết hợp sử dụng nhiều dạng bài tập khác nhau…Thực hiện các hoạt động học với 4 bước theo yêu cầu đổi mới, gồm có: Chuyển giao nhiệm vụ học tập; thực hiện nhiệm vụ; báo cáo, thảo luận; kết luận, đánh giá. Tuy nhiên trong các hoạt động học đa số giáo viên là người chủ động, là người lập kế hoạch hướng dẫn học sinh nắm bắt kiến thức. Học sinh được lĩnh hội kiến thức, rèn luyện kỹ năng và phát triển các năng lực thông qua các hoạt động của giáo viên và học sinh ngay trên lớp.

Sản phẩm học tập là kết quả các hoạt động học của học sinh trên lớp cũng như kiến thức học sinh lĩnh hội được sau khi học xong bài.

c. Kiểm tra đánh giá

Giáo viên là người chủ động đánh giá quá trình học của học sinh. Với các hình thức như:

Thông qua quan sát ngay trên lớp học: hoạt động của mỗi cá nhân học sinh; sự hợp tác, ý thức, thái độ của các học sinh khi hoạt động nhóm;

Thông qua hỏi đáp quá trình hoạt động trên lớp và phần chuẩn bị bài cũ của học sinh

Thông qua sản phẩm của các nhóm sau mỗi hoạt động nhóm: Nội dung báo cáo, trình bày, trả lời câu hỏi phản biện, nội dung câu hỏi phản biện…;

Thông qua bài kiểm tra viết (trắc nghiệm và tự luận) với nội dung câu hỏi chủ yếu tập trung vào các kiến thức khoa học thực hiện bài kiểm tra giấy trên lớp.

1.2. Ưu điểm và nhược điểm

a. Ưu điểm

– Nhà trường: Sự chỉ đạo sát sao, quyết liệt của ban giám hiệu nhà trường đối với tăng cường đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá, trong đó chú trọng việc ứng dụng công nghệ thông tin góp phần nâng cao chất lượng giáo dục.

– Giáo viên: chủ động, tích cực đổi mới phương pháp dạy học và ứng dụng công nghệ thông tin trong từng tiết dạy.

Việc đổi mới sinh hoạt chuyên môn của tổ, nhóm chuyên môn, tập trung sâu nghiên cứu bài học.

– Điều kiện cơ sở vật chất

+ Các lớp học trong nhà trường đều được trang bị máy chiếu, loa hỗ trợ việc đổi mới phương pháp giáo dục.

– Học sinh

+ Phần lớn học sinh đều có ý thức học tập nghiêm túc.

+ Học sinh hứng thú với các tiết học có ứng dụng công nghệ thông tin.

b. Nhược điểm

Nội dung :

Kiến thức thu được chỉ giới hạn trong chương trình, nội dung học.

– Học sinh

Trong những năm gần đây, tại trường tôi, tỉ lệ học sinh xét tuyển tốt nghiệp và đại học chọn khối B, B01, B02, B03, B04…có môn sinh học làm tổ hợp xét tuyển hạn chế, vì thế học sinh ít chú trọng đến môn Sinh học. Trong các giờ học Sinh học, hứng thú học tập của học sinh chưa cao, thậm chí nhiều học sinh còn cảm thấy mệt mỏi, chán nản vì đây không phải là môn các em chọn để xét tuyển đại học.

Có quá nhiều thú vui cám dỗ học sinh hiện nay. Phải kể đến đầu tiên là Facebook, Zalo, TikTok – mạng xã hội được nhiều người sử dụng nhất hiện nay. Trên đó có vô vàn thứ hay ho và thông tin cực hót để thu hút sự chú ý của học sinh. Hơn nữa, rất nhiều học sinh thích sống ảo trên Facebook nên dành quá nhiều thời gian cho trang mạng này, bỏ bê, lơi là việc học. Nhiều học sinh còn nghiện game online do đó chưa tập trung và chú ý học tập. Vì dành quá nhiều thời gian cho các trang mạng, ít thời gian để chuẩn bị bài học nên việc học tập trở nên đối phó, hình thức.

Học sinh tranh thủ giờ ra chơi để lướt Facebook, Zalo, TikTok hoặc chơi game nên khi bắt đầu vào giờ học mức độ tập trung còn chưa cao.

– Giáo viên

Có đổi mới phương pháp dạy học nhưng chưa thường xuyên và liên tục, các hình thức chưa đa dạng, phong phú nên sự hứng thú của học sinh đối với môn học chưa cao.

Việc tạo hứng thú trong hoạt động khởi động trong các tiết dạy chưa đa dạng, chưa hấp dẫn nên chưa lôi cuốn được học sinh.

Việc sử dụng phương pháp kiểm tra đánh giá trực tiếp trong tiết học còn mất nhiều thời gian, chưa đạt được hiệu quả mong muốn. Trong tiết học, số lượng học sinh được kiểm tra rất hạn chế, dẫn đến việc đánh giá kết quả học tập của học sinh chưa chính xác, việc phân loại học sinh và bám sát đối tượng chưa hiệu quả.

Bài tập luyện tập củng cố chưa đa dạng, chưa có nhiều bài tập vận dụng thực tế hay, dễ áp dụng.

2. Giải pháp mới cải tiến

2.1. Cơ sở lí luận.

2.1.1. Đổi mới hoạt động khởi động

Hoạt động khởi động có ảnh hưởng rất lớn đến tiến trình tiết dạy, đến việc chủ động sẵn sàng tiếp nhận nhiệm vụ của học sinh. Một hoạt động khởi động thú vị sẽ tác động đến hứng thú học tập của học sinh. Nó góp phần tạo nên sự tò mò, hấp dẫn ngay từ khi bắt đầu bài học. Từ đó lôi cuốn các em đến các hoạt động học tiếp theo một cách tự nhiên.

Hoạt động khởi động có vai trò khơi gợi hứng thú đối với bài học và hơn thế còn khơi gợi niềm đam mê, bồi đắp tình yêu lâu bền đối với môn học.

2.1.2. Đổi mới hoạt động luyện tập vận dụng

Trong tiến trình giờ học, hoạt động luyện tập cuối giờ có ý nghĩa rất quan trọng trong việc giúp học sinh ôn tập, khắc sâu kiến thức vừa học. Đồng thời biến những kiến thức đó trở thành nhận thức của bản thân. Hoạt động vận dụng giúp học sinh vận dụng được các kiến thức kĩ năng đã học để giải quyết các tình huống các vấn đề tương tự hoặc mới trong học tập hoặc trong thực tiễn cuộc sống. Đồng thời, với việc kiểm tra đánh giá cuối giờ sẽ giúp giáo viên đánh giá, định lượng được mức độ tiếp thu kiến thức của bài học, đơn vị kiến thức nào học sinh đã hiểu đúng, hiểu sâu sắc, đơn vị kiến thức nào còn hiểu mơ hồ, thậm chí là hiểu sai để giáo viên điều chỉnh lại cho các em học sinh.

2.2. Mô tả giải pháp mới

2.2.1. Nội dung kiến thức

2.2.1.1. Đổi mới hoạt động khởi động

2.2.1.1.1 Biện pháp 1. Hoạt động khởi động thông qua tổ chức các trò chơi

– Mục tiêu: Khởi động thông qua trò chơi sẽ thu hút sự tập trung chú ý của học sinh, phát triển tư duy sáng tạo.

Trong biện pháp này, tôi đã sử dụng các kĩ thuật và cách thức tổ chức đó là tôi đã sử dụng các phần mềm để thiết kế các trò chơi có âm thanh và hình ảnh sinh động phù hợp với nội dung kiến thức bài học cũ và mới.

– Để thực hiện biện pháp 1 giáo viên và học sinh đều phải có sự chuẩn bị như sau:

+ Giáo viên: chuẩn bị đồ dùng, phương tiện cần thiết và lựa chọn trò chơi phù hợp

+ Học sinh: học bài cũ, tìm hiểu trước bài mới cùng đua tốc độ để xung phong trả lời.

Minh chứng trò chơi “Nhân vật bí ẩn” mà tôi đã sử dụng khởi động trong bài: Tế bào nhân sơ. (Xem Phụ lục V: Một số hình ảnh minh họa tiết dạy)

2.2.1.1.2 Biện pháp 2. Hoạt động khởi động thông qua quan sát mẫu vật hoặc làm thí nghiệm

– Mục tiêu: Khởi động thông qua quan sát mẫu vật thật hoặc làm thí nghiệm sẽ thu hút sự tập trung của học sinh, kích thích sự tò mò, lòng ham muốn được tìm hiểu đối tượng được nghiên cứu trong bài học.

– Để thực hiện biện pháp 2 giáo viên và học sinh đều phải có sự chuẩn bị như sau:

+ Giáo viên: Thu thập các mẫu vật thật liên quan đến nội dung bài học. Thiết kế các thí nghiệm vui, dễ làm để học sinh có thể thực hiện được.