SKKN Đổi mới phương pháp dạy học theo chủ đề – định hướng phát triển năng lực học sinh – phần lịch sử Việt Nam từ thế kỉ X đến thế kỉ XVIII

PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ 

1. Lý do chọn đề tài 

Trước sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, xu thế hội nhập toàn cầu và nền kinh tế tri thức đòi hỏi nước ta cần chú trọng đào tạo nguồn nhân lực có chất lượng cao. Yêu cầu trên đặt ra cho ngành giáo dục là làm sao đào tạo được những con người mới năng động, sáng tạo, có khả năng tự mình tìm hiểu kiến thức cũng như năng lực giải quyết mọi vấn đề đặt ra đối với thực tiễn nước nhà. Để đào tạo được nguồn nhân lực có chất lượng cao. Đòi hỏi nền giáo dục nước nhà phải đổi mới toàn diện từ mục tiêu, nội dung, phương pháp đến hình thức, cách thức tiến hành tổ chức dạy học sao cho có hiệu quả cao. 

Nghị quyết 29 của BCH Trung ương Đảng lần thứ 8 (khóa XI) đã nêu rõ: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại, phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học, khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực. Chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú trọng các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học. Đẩy mạnh áp dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy học”. Trong đó, việc đổi mới giáo dục phổ thông được xem là khâu đột phá. Nội dung trọng tâm của đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông là sự phát triển năng lực của người học, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trong chiến lược phát triển của đất nước. Cùng với việc biên soạn sách giáo khoa mới, cần phải chú trọng tới yêu cầu sử dụng các phương pháp dạy học tích cực. Đặc biệt chú trọng tích cực sử dụng các kỹ thuật trong dạy học, giúp học sinh thực hành, vận dụng kiến thức, kĩ năng vào tình huống thực tiễn.  

Trong các bộ môn ở trường trung học phổ thông thì môn Lịch sử có một vị trí vô cùng quan trọng. Bởi Lịch sử giúp học sinh có được những kiến thức hiểu biết cơ bản, cần thiết về dân tộc và thế giới. Góp phần hình thành ở học sinh thế giới quan khoa học, giáo dục lòng yêu quê hương, đất nước, niềm tự hào dân tộc, tình đoàn kết quốc tế. Đồng thời, học sinh còn được bồi dưỡng năng lực tư duy, hành động và thái độ ứng xử trong cuộc sống. 

Tuy nhiên trong những năm gần đây, chất lượng dạy và học Lịch sử đang thu hút sự quan tâm chú ý của toàn xã hội, học sinh không thích học lịch sử, sợ phải nhớ máy móc những sự kiện lịch sử, điểm thi THPT quốc gia còn thấp. Trước những vấn đề cấp thiết đó, chúng tôi với cương vị là giáo viên bộ môn Lịch sử luôn luôn trăn trở về việc dạy và học. Làm cách nào để tạo hứng thú và nâng cao hiệu quả bộ môn của mình, trong bối cảnh xã hội có nhiều biến động.  

Cuộc cách mạng khoa học công nghệ phát triển như vũ bão đã làm cho khối lượng tri thức tăng lên theo cấp số nhân mà thời gian học ở trường thì có hạn. Vì vậy, mỗi giáo viên cần phải thay đổi phương pháp dạy học cho phù hợp, trong đó vấn đề quan trọng nhất vẫn là sử dụng các kỹ thuật vào công việc giảng dạy. Việc sử dụng có hiệu quả các kỹ thuật dạy học tích cực, giáo viên cần có sự hiểu biết, sử dụng linh hoạt các bước tiến hành trong bài giảng. 

Để giúp cho HS có thái độ, hành vi đúng đắn đối với môn học và tạo hứng thú cho các em trong học tập cũng như đạt kết quả cao trong kỳ thi kỳ thi THPT quốc gia, GV có thêm kinh nghiệm trong giảng dạy tôi mạnh dạn chọn đề tài: “Sử dụng một số kỹ thuật dạy học tạo hứng thú và nâng cao chất lượng môn Lịch sử ở trường THPT”. 

2. Mục đích nghiên cứu 

Việc nghiên cứu đề tài nhằm đưa ra các biện pháp, kỹ thuật dạy học tích cực để tạo hứng thú và sự tích cực cho học sinh trong quá trình học tập bộ môn Lịch sử cũng như đem lại hiệu quả tốt cho công tác giảng dạy lịch sử của giáo viên ở trường THPT. 

3. Nhiệm vụ nghiên cứu 

• Xây dựng, sử dụng các kỹ thuật dạy học để tích cực hóa hoạt động nhận thức của học sinh trong dạy học Lịch sử. 
• Thực nghiệm sư phạm để đánh giá tính khả thi của đề tài. 
• Đưa ra được các kết luận và kiến nghị. 

4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu 

• Nghiên cứu việc xây dựng và sử dụng các kĩ thuật dạy học để tích cực hóa hoạt động nhận thức của học sinh, tạo hứng thú và nâng cao hiệu quả việc dạy và học lịch sử. 
• Đối tượng tôi áp dụng cho đề tài SKKN là học sinh trường THPT. 
• Phạm vi thực nghiệm: Tại trường THPT Hoàng Mai. 

5. Phương pháp nghiên cứu 

• Phương pháp nghiên cứu lý thuyết; 
• Phương pháp phân tích, tổng kết kinh nghiệm; 
• Phương pháp so sánh; 
• Phương pháp thực nghiệm khoa học 
• Phương pháp phân tích, tổng hợp – Phương pháp thống kê. 

6. Tính mới của đề tài 

Trong những năm gần đây, với chủ trương đổi mới phương pháp dạy và học. Vì vậy, đã có nhiều đề tài nghiên cứu về PP và kỹ thuật dạy học. Song việc nghiên cứu sử dụng các kỹ thuật kết hợp với công nghệ thông tin thực hiện chuyển đổi số hướng tới chương trình giáo dục phổ thông 2018 trong dạy học Lịch sử đang rất ít đề tài đề cập tới. Vì vậy trong bài nghiên cứu này, tôi muốn sử dụng một số kỹ thuật dạy học tạo hứng thú và nâng cao chất lượng môn Lịch sử ở trường THPT theo hướng ứng dụng công nghệ thông tin đáp ứng yêu cầu dạy và học trong tình hình dịch bệnh đang rất phức tạp cũng như đáp ứng được yêu cầu dạy học trong thời đại 4.0 

Ngoài ra, đề tài đã đề xuất được cách thức xây dựng và sử dụng các kỹ thuật dạy học tích cực tạo hứng thú cho học sinh, giúp học sinh phát huy được tính chủ động trong học tập, kích thích tư duy, sáng tạo và sự cộng tác trong quá trình hoạt động. 

PHẦN II. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU 

I. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN 

1. Cơ sở lý luận 

1.1. Phương pháp dạy học 

Phương pháp dạy học là cách thức tương tác giữa giáo viên và học sinh trong phạm trù hoạt động dạy và học nhằm mục đích giáo dục và trau dồi học vấn cho thế hệ trẻ. 

Phương pháp dạy học theo quan niệm hiện nay là cách thức hướng dẫn và chỉ đạo của giáo viên nhằm tổ chức hoạt động nhận thức và hoạt động thực hành của học sinh, dẫn tới việc học sinh lĩnh hội vững chắc nội dung học vấn, hình thành thế giới quan và phát triển năng lực nhận thức.  

Theo quan điểm này thì dạy học chính là quá trình tổ chức cho học sinh lĩnh hội tri thức. Vai trò của giáo viên là người định hướng, tổ chức, hỗ trợ, cố vấn và đánh giá học sinh trong quá trình dạy học. Trái lại học sinh là người chủ động nghiên cực, tìm hiểu và thực hiện, tự đánh giá và tự điều chỉnh hoạt động học của mình. 

1.2. Kỹ thuật dạy học 

Kỹ thuật dạy học (KTDH): là những động tác, cách thức hành động của GV và HS trong những tình huống hành động nhỏ, nhằm thực hiện và điều khiển quá trình dạy học. Các KTDH chưa phải là các PPDH độc lập. Các KTDH vô cùng phong phú về số lượng, bên cạnh những KTDH thông thường ngày nay người ta đặc biệt chú trọng các KTDH phát huy tính tích cực, sáng tạo của người học. 

Kỹ thuật dạy học tích cực là những động tác, cách thức hành động của giáo viên và học sinh trong các tình huống hành động nhỏ nhằm thực hiện và điều khiển quá trình dạy học với các kỹ thuật mới nhằm phát huy tính tích cực, sáng tạo của người học như: Kỹ thuật động não, kỹ thuật thông tin phản hồi, kỹ thuật bể cá, kỹ thuật tia chớp, kỹ thuật ổ bi, kỹ thuật XYZ, kỹ thuật khăn trải bàn, kỹ thuật mảnh ghép, kỹ thuật đóng vai kỹ thuật kipling… Về vai trò, các KTDHTC là kỹ thuật dạy