SKKN Hình thành kĩ năng sử dụng bản đồ, lược đồ vào dạy học phần lịch sử Việt Nam lớp 7

1. MỞ ĐẦU

Môn Lịch sử là bộ môn có một vai trò vô cùng quan trọng. Bởi vì đây là bộ môn giúp cho học sinh có thể hiểu biết về lịch sử của dân tộc và của thế giới. Qua đó sẽ góp phần hoàn thiện và phát triển nhân cách của con người. Tuy nhiên do đặc thù bộ môn đây là môn học nặng về lí thuyết, sự kiện, ngày tháng nên khi học sinh học thường chán và khó nhớ. Trong những năm gần đây, do sự phát triển của kinh tế thị trường nên học sinh thường thích chọn những môn khoa học tự nhiên để thi đại học thì cơ hội việc làm sẽ thuận lợi hơn. Điều đó, dẫn tới một hệ quả là thi tốt nghiệp, rồi đại học chất lượng môn lịch sử đang ở mức báo động.

Vậy giải pháp gì để học sinh có hứng thú với môn học này, có lẽ rằng một giải pháp được nhiều thầy cô sử dụng đó là sử dụng các đồ dùng trực quan, bản đồ, lược đồ trong các tiết dạy của mình. Những đồ dùng này khi sử dụng cũng có rất nhiều hiệu quả nhưng khi tìm kiếm, di chuyển và in ấn có lẽ cũng có những điều phải lưu tâm. tại sao chúng ta không thử kết hợp với công nghệ thông tin để tạo ra những đồ dùng dạy học tự tạo vừa có thể tiết kiệm, vừa có thể lưu giữ và chỉnh sữa mỗi khi cần và đặt biệt có thể chứa được một khối lượng kiến thức khổng lồ mà giáo viên muốn truyền tải cho học sinh.

1.1. Lý do chọn đề tài.

Trong dạy học lịch ở trường phổ thông, yêu cầu học sinh nắm vững các sự kiện lịch sử là một vấn đề rất quan trọng. Ngoài việc nhớ thời gian diễn ra sự kiện, hiểu được tính chất, diễn biến, kết quả và những việc làm của nhân vật, các em còn phải nắm vững kiến thức về không gian xảy ra sự kiện lịch sử. Bởi vì không một sự kiện, hiện tượng lịch sử nào xảy ra lại không gắn liền với một thời gian, không gian nhất định. Không nắm được thời gian, không gian diễn ra sự kiện lịch sử, học sinh sẽ “hiện đại hóa” lịch sử. 

Đặc trưng cơ bản của việc dạy học lịch sử là học sinh không trực tiếp quan sát đối tượng nhận thức, không thể trực quan sinh động các sự kiện hiện tượng lịch sử. Vì vậy, tái tạo lại hình ảnh lịch sử là một yêu cầu quan trọng và rất cần thiết trong dạy học bộ môn. Bởi lẽ, học sinh không tái hiện được hình ảnh diễn ra sự kiện, hiện tượng cơ bản thì sự hiểu biết của các em về  sự kiện, hiện tượng lịch sử trở nên què quặt, thậm chí sai lệch thiếu chính xác. Khi đó, các em cũng không có hứng thú học tập lịch sử.

Trong sự nghiệp đổi mới giáo dục hiện nay, việc phát huy tính tích cực học tập của học sinh nhằm nâng cao chất lượng học tập bộ môn đang là mối quan tâm hàng đầu. Riêng với bộ môn lịch sử, sử dụng đồ dùng trực quan đặc biệt là bản đồ đã và đang có đóng góp không nhỏ vào việc phát huy tính tích cực, chủ động  học tập của học sinh, góp phần nâng cao chất lượng học tập bộ môn.

Lịch sử Việt Nam lớp 7 là thời kì chứng kiến nhiều biến động lớn lao của dân tộc với hai lần kháng chiến chống quân xâm lược Tống, ba lần chống quân xâm lược Mông – Nguyên…Các em phải tiếp xúc ngay bản đồ, lược đồ trong những bài học đầu tiên của phần lịch sử Việt Nam lớp 7. Tuy nhiên, ở lớp 6, do hạn chế của việc biên soạn sách giáo khoa, cũng như tài liệu, bản đồ, lược đồ nên học sinh ít được làm quen với phương pháp khai thác và hiệu quả của việc sử dụng  bản đồ để khai thác diễn biến các cuộc kháng chiến, các cuộc tiến công, các trận đánh…còn rất hạn chế. Cho nên lên đến lớp 7, học sinh sẽ không tránh khỏi bỡ ngỡ, lúng túng khi tiếp cận với bản đồ, lược đồ. Mặt khác, nếu giáo viên không có phương pháp khai thác phù hợp và hiệu quả sẽ làm giảm đi hứng thú học tập bộ môn của học sinh, kéo theo đó chất lượng học tập của các em cũng suy giảm.

Mặt khác, để đảm bảo yêu cầu đổi mới nội dung và phương pháp giáo dục, người giáo viên phải là người luôn tự tìm tòi, sáng tạo, chủ động truyền tải kiến thức theo hướng tích cực trên cơ sở “lấy học sinh làm trung tâm”,đổi mới các phương pháp, cách thức tổ chức dạy học, trong đó có cả việc đổi mới sử dụng bản đồ, lược đồ vào giảng dạy lịch sử.

Về phía học sinh, dường như lại không thích học môn lịch sử vì cho rằng đó chỉ là môn phụ, không quan trọng, nội dung kiến thức quá Dài, khó nhớ, nhiều sự kiện. Và cả ngoài xã hội cũng không xem trọng môn học này.

Chính vì lý do trên, tôi mạnh dạn chọn đề tài “Hình thành kĩ năng sử dụng bản đồ, lược đồ vào dạy học phần lịch sử Việt Nam lớp 7” nhằm tạo ra môi trường tương tác đa dạng hấp dẫn giữa giáo viên và học sinh, giữa học sinh với nhau đồng thời gây hứng thú, phát huy tính tích cực chủ động và sáng tạo ở học sinh. Góp phần nâng cao chất lượng bộ môn Lịch sử trong nhà trường.

1.2. Mục đích nghiên cứu.

Nhận thấy rõ tầm quan trọng của hệ thống bản đồ, lược đồ trong dạy học lịch sử , bản thân tôi là một giáo viên bộ môn Lịch sử ở trường THCS, trực tiếp giảng dạy chương trình Lịch sử lớp 7, tôi luôn suy nghĩ và xác định cho mình phải làm thế nào để khai thác có hiệu quả hệ thống bản đồ, lược đồ theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh.

Trong khuôn khổ đề tài này, tôi xin đưa ra một số biện pháp khai thác, sử dụng bản đồ, lược đồ trong dạy học Lịch sử lớp 7,  nhằm nâng cao chất lượng môn học, phát triển năng lực tư duy và hứng thú học lịch sử ở học sinh lớp 7. 

1.3. Đối tượng nghiên cứu.

– Đối tượng nghiên cứu: nội dung chương trình Lịch sử lớp 7, các bản đồ, lược đồ liên quan đến nội dung đề tài.

– Phạm vi: Do điều kiện thời gian và cơ sở vật chất có giới hạn, ở đề tài này tôi xin trình bày một số biện pháp khai thác bản đồ, lược đồ liern quan đến môn lịch sử lớp 7 như một dẫn chứng sinh động cho kinh nghiệm sử dụng có hiệu quả bản đồ, lược đồ của bản thân.

1.4. Phương pháp nghiên cứu.

Để thực hiện bài viết này, tôi sử dụng một số phương pháp nghiên cứu chủ yếu sau:
                   – Nghiên cứu lý thuyết.
                   – Quan sát sự phạm.
                   – Thực nghiệm sư phạm.
                   – Phương pháp thống kê.

1.5. Những điểm mới của sáng kiến kinh nghiệm.

– Bản thân đã áp dụng đề tài vào giảng dạy Môn Khoa học xã hội lớp 7 – mô hình “Trường học mới” tại trường THCS Nga An, năm học ………..

– Hướng dẫn học sinh quy trình vẽ bản đồ, lược đồ lịch sử.
2. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

2.1. Cơ sở lý luận:

Căn cứ nghị quyết Trung ương IV khóa VII(1/1993), nghị quyết Trung ương II khóa VIII(12/1996), được thể chế hóa trong luật giáo dục năm 2005, cụ thể hóa trong các chỉ thị sổ 14(4/1999).

Luật giáo dục điều 28.2 đã ghi: “phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh”.

Bộ môn lịch sử ở trường phổ thông có vai trò quan trọng trong việc hình thành thế giới quan, tình cảm, đạo đức, phát triển năng lực nhận thức và hành động…cho học sinh.Tuy nhiên, hiện nay chất lượng giảng dạy và học tập bộ môn Lịch sử chưa thực sự làm cho xã hội an tâm. Vì thế, việc đổi mới một cách toàn diện về nội dung và phương pháp dạy học Lịch sử là rất cần thiết.

 Thực tiễn đã khẳng định hiệu quả của việc sử dụng phương pháp trực quan trong dạy học lịch sử do nhiều yếu tố quyết định: như chất lượng đồ dùng trực quan, hiện vật, bản đồ, tranh ảnh lịch sử … Phương pháp sử dụng, kỹ năng, năng lực sư phạm của giáo viên và đặc biệt là trình độ nhận thức của học sinh. Đồ dùng trực quan, bản đồ, lược đồ được sử dụng tốt sẽ huy động được sự tham gia của nhiều giác quan sẽ kết hợp được hai hệ thống tín hiệu trong quá trình nhận thức: “ Tai nghe – Mắt thấy.” Tạo điều kiện cho học sinh dễ hiểu, nhớ lâu, gây được mối quan hệ thần kinh tạm thời khá phong phú, phát huy ở học sinh năng lực chú ý, quan sát, hứng thú đặc biệt là tính tích cực hoạt động độc lập. Ngược lại, nếu không sử dụng đúng mức mà bị lạm dụng thì dễ làm cho học sinh phân tán xử lý, không tập trung vào các dấu hiệu cơ bản chủ yếu, thậm chí hạn chế phát triển năng lực tư duy trừu tượng của học sinh

Xuất phát từ mục tiêu đó, những năm gần đây bộ môn lịch sử ở trường phổ thông đã có nhiều đổi mới trong các khâu cơ bản của quá trình dạy học: đổi mới việc sử dụng SGK; đổi mới cách thức kiểm tra, đánh giá; đổi mới phương phương pháp dạy dọc – trong đó bao gồm cả đổi mới việc sử dụng đồ dùng trực quan và