SKKN Hướng dẫn các phương pháp giải bài tập Python trong Tin học 10

PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ 

• LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI 

Năm học 2022-2023 chương trình giáo dục phổ thông 2018 chính thức áp dụng cho khối 10. Với định hướng ngay từ chương trình lớp 10 học sinh đã được học về ngôn ngữ lập trình, cụ thể là định hướng sử dụng ngôn ngữ lập trình Python. Nhưng hầu hết chúng ta đã quá quen với việc sử dụng ngôn ngữ lập trình Pascal và gần đây đã bắt đầu tiếp cận với ngôn ngữ lập trình C/C++. Tuy nhiên, sách giáo khoa mới thì ngôn ngữ lập trình Python lại được đưa vào chương trình giáo dục môn Tin học ngay từ lớp 10. Điều này làm cho đội ngũ giáo viên Tin học phải tự tìm hiểu và nghiên cứu thêm ngôn ngữ mới, nhằm phục vụ cho công các giảng dạy của bản thân. Xuất phát từ thực tiễn giảng dạy tại trường THPT 1-5 tôi thấy rằng, để đạt hiệu quả cao trong mỗi phần học, tiết học cần có cách thiết kế bài giảng cho phù hợp với nội dung kiến thức; phương pháp, phương tiện dạy học phải phù hợp với từng bài dạy, từng đối tượng học sinh. Để qua mỗi phần học, tiết học học sinh thích thú với kiến thức mới, qua đó hiểu được kiến thức đã học trên lớp, đồng thời học sinh thấy được tầm quan trọng của vấn đề và việc ứng dụng của kiến thức trước hết để đáp ứng những yêu cầu của môn học, sau đó là việc ứng dụng của nó vào các công việc thực tiễn trong đời sống xã hội. 

Tuy nhiên làm cách nào để giúp học sinh tiếp thu kiến thức mới tốt nhất cũng là vấn đề mà tôi nhận thấy bản thân cũng như các đồng nghiệp của mình trăn trở. Trong chương trình Tin học 10 “chủ đề 5: Giải quyết vấn đề với sự trợ giúp của máy tính”. Kiến thức học sinh được giới thiệu về ngôn ngữ lập trình bậc cao nói chung và cụ thể ngôn ngữ lập trình Python. Python là ngôn ngữ lập trình bậc cao có thế mạnh là rất gần gũi với ngôn ngữ tự nhiên, hiện nay là ngôn ngữ lập trình phổ biến rộng rãi ở Châu Âu, châu Mỹ và được coi như ngôn ngữ lập trình trường học. Dù là ngôn ngữ có cấu trúc rõ ràng, dễ đọc, dễ học nhưng đối với học sinh lớp 10 các em còn nhiều khó khăn khi bắt đầu học. Python là ngôn ngữ được dùng để phát triển các ứng dụng web, game, khoa học dữ liệu (tính toán, phân tích, khai thác dữ liệu), trí tuệ nhân tạo… Nên việc tìm ra những phương pháp dạy giúp các em học tốt phần kiến thức này tôi thấy là vấn đề cần thiết. Sau khi nghiên cứu phần kiến thức của chủ đề 5 tôi đưa ra sáng kiến với đề tài: “Hướng dẫn các phương pháp giải bài tập Python trong Tin học 10”. 

• TÍNH MỚI CỦA ĐỀ TÀI 

Python là ngôn ngữ lập trình lần đầu tiên được đưa vào giảng dạy tại trường  THPT 1-5, nên học sinh còn nhiều bỡ ngỡ khi mới được làm quen với ngôn ngữ lập trình Python. Những phương pháp mà tôi đưa ra giúp học sinh giải bài tập là mới. Nó góp phần giúp các em yêu thích môn học và có thành tích cao hơn với môn học,  là tiền đề giúp các em yêu thích lập trình và tham dự các kỳ thi học sinh giỏi Tin học các cấp. Giúp các đồng nghiệp có thêm những phương pháp để vận dụng vào giảng dạy khi cần. 

PHẦN II. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU 

• CƠ SỞ KHOA HỌC 

1.1. Cơ sở lý luận 

Phương pháp dạy học chính là cách thức hoạt động giữa thầy và trò để nhằm đạt được mục tiêu dạy học xác định đồng thời phù hợp với nội dung và các điều kiện dạy học cụ thể. 

Một số phương pháp dạy học cụ thể: 

1. Phương pháp dạy học gợi mở – vấn đáp  

Là quá trình tương tác giữa giáo viên và học sinh được thực hiện thông qua hệ thống câu hỏi và câu trả lời tương ứng về một chủ đề nhất định được giáo viên đặt ra. Qua việc trả lời hệ thống câu hỏi dẫn dắt của giáo viên, học sinh thể hiện được suy nghĩ, ý tưởng của mình, từ đó khám phá và lĩnh hội đối tượng học tập. 

1. Phương pháp dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề 

Là giáo viên tạo ra những tình huống có vấn đề, điều khiển học sinh phát hiện vấn đề, hoạt động tự giác, tích cực, chủ động, sáng tạo để giải quyết vấn đề và thông qua đó chiếm lĩnh tri thức, rèn luyện kĩ năng và đạt được những mục đích học tập khác. 

1. Phương pháp dạy học hợp tác trong nhóm nhỏ 

Là “Học sinh được phân chia thành từng nhóm nhỏ riêng biệt, chịu trách nhiệm về một mục tiêu duy nhất, được thực hiện thông qua nhiệm vụ riêng biệt của từng người. Các hoạt động cá nhân riêng biệt được tổ chức lại, liên kết hữu cơ với nhau nhằm thực hiện một mục tiêu chung”. 

Phương pháp hợp tác nhóm nhỏ được sử dụng nhằm giúp cho mọi người có thể tham gia chủ động vào quá trình học tập, tạo cơ hội cho các em có thể chia sẻ kiến thức, kinh nghiệm, ý kiến giải quyết các vấn đề liên quan đến nội dung bài hoc, tạo cơ hội cho học sinh được giao lưu học hỏi, cùng hợp tác giải quyết những nhiệm vụ chung. 

1. Phương pháp dạy học trực quan 

Là “phương pháp sử dụng những phương tiện trực quan, phương tiện kỹ thuật dạy học trước, trong và sau khi nắm tài liệu mới, khi ôn tập, củng cố, hệ thống hóa và kiểm tra tri thức, kĩ năng, kĩ xảo”. 

Phương pháp trực quan được thể hiện dưới hai hình thức là minh họa và trình bày. Minh họa thường trình bày những đồ dùng trực quan (bản mẫu, bản đồ, bức tranh,…). Trình bày thường gắn với việc trình bày thí nghiệm, thiết bị kĩ thuật, chiếu phim đèn chiếu, phim điện ảnh, vi deo,… 

1. Phương pháp dạy học luyện tập, thực hành 

Luyện tập là việc lặp lại với mục đích học thuộc những đoạn thông tin, đoạn văn, thơ, bài hát, kí hiệu, quy tắc, công thức, định lí, khái niệm,…đã học làm cho việc sử dụng kĩ năng được thực hiện một cách tự động, thành thục. 

Luyện tập và thực hành nhằm củng cố, bổ sung vừa làm vững chắc thêm các kiến thức lí thuyết vừa phát triển được kĩ năng cho học sinh. 

1.2. Cơ sở thực tiễn: 

Năm học 2022-2023 là năm đầu tiên thay đổi chương trình dạy học. Đối với môn Tin học, trong quá trình giảng dạy tôi thấy chủ đề 5 “Giải quyết vấn đề với sự trợ giúp của máy tính” là phần nội dung kiến thức mới với cả giáo viên và học sinh. 

Trên thực tế việc học ngôn ngữ lập trình là môn học mới với các em, để tiếp cận nắm vững kiến thức và vận dụng giải quyết tốt các bài toán là nhiệm vụ sẽ gặp khó khăn với giáo viên và học sinh. 

Nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy môn Tin học, giúp các em yêu thích môn học, tạo hứng thú học tập cho các em. Tôi đã sử dụng kết hợp các phương pháp dạy học để hướng dẫn hệ thống bài tập theo từng phần giúp các em học tốt hơn. Nâng cao chất lượng bộ môn. 

• NỘI DUNG GIẢI PHÁP 

2.1. Giải pháp chung 

• Sử dụng linh hoạt và kết hợp các phương pháp dạy học tích cực; 
• Xây dựng hệ thống bài tập từ dễ đến khó, luyện tập được hết các mục tiêu của từng bài học. 

2.2. Giải pháp cụ thể 

Trong quá trình giảng dạy tôi thấy với cấu trúc lặp for, cách sử dụng hàm trong Python là học sinh khó hiểu bài và vận dụng để làm tốt các bài tập. Tôi đã đưa các phương pháp dạy học đa dạng vào từng nội dung kiến thức để giúp các em dễ dàng tiếp thu kiến thức, đạt được mục tiêu bài học. 

2.2.1 Một số ví dụ phương pháp hướng dẫn bài tập sử dụng “Câu lệnh lặp for” trong Python. 

Hoạt động 1: lệnh for, lệnh range 

• Mục Tiêu: Biết viết và sử dụng câu lệnh for –  Nội dung: 

Lệnh range (n) trả lại vùng giá trị gồm n số từ 0 đến n-1 

Cú pháp của lệnh lặp với số lần biết trước For trong Python như sau: For <i> in range (n): 

<khối lệnh> 

• Sản phẩm:  HS hoàn thành tìm hiểu kiến thức 
• Tổ chức thực hiện:  

Phương pháp: Hợp tác nhóm nhỏ, trò chơi (Trò chơi ô số may mắn)

 + GV: Giới thiệu trò chơi: Trò chơi gồm có nhiều ô số; trong các ô số có thể chứa câu hỏi hoặc những phần quà hấp dẫn. Lần lượt các nhóm sẽ được chọn một ô số bất kỳ.