SKKN Kinh nghiệm rèn luyện cho sinh lớp 7 sử dụng thành ngữ trong khi nói và viết

I.MỞ ĐẦU:

1. Lý do chọn đề tài: 

Giáo sư Đặng Thai Mai đã viết: “Tiếng Việt có những đặc sắc của một thứ tiếng đẹp, một thứ tiếng hay. Quả thật, tiếng Việt là một thứ tiếng hài hòa về mặt âm hưởng, thanh điệu mà cũng rất tế nhị, uyển chuyển trong cách đặt câu. Nói thế cũng có nghĩa là nói rằng: Tiếng Việt có đầy đủ khả năng để diễn đạt tình cảm, tư tưởng của người Việt Nam và để thỏa mãn cho yêu cầu của đời sống văn hóa nước nhà qua các thời kì lịch sử”. (Sự giàu đẹp của Tiếng Việt – Đặng Thai Mai- Sách giáo khoa Ngữ văn 7- Tập II- Nhà xuất bản Giáo dục) 

 Là người Việt Nam ai cũng phải hiểu và biết sử dụng Tiếng Việt để giao tiếp. Thế mà, hiện nay tình trạng học sinh nhiều em chưa hiểu hết được nghĩa Tiếng Việt. Có hiểu được tiếng mẹ đẻ thì mới giữ gìn được bản sắc văn hoá dân tộc mình. Có hiểu rõ, hiểu sâu sắc Tiếng Việt mới tiếp thu tốt được những kiến thức các môn học trong chương trình quy định nhất là môn Ngữ văn. Đây cũng là một vấn đề đặt ra không những đối với giáo viên mà trong toàn xã hội cần phải quan tâm. Vì vậy, giáo viên Ngữ văn đóng một trò quan trọng trong việc giúp học sinh hiểu đúng nghĩa Tiếng Việt.

Trong kho tàng phong phú của dân tộc ta về ngôn ngữ có một bộ phận không thể thiếu được, nó gắn bó với con người với cha ông ta từ xa xưa, phản ánh đời sống văn hoá tinh thần. Đó là thành ngữ. Đây chính là lời ăn tiếng nói sử dụng hàng ngày của nhân dân ta. Nó là tinh hoa văn hoá dân tộc. Đây là cách nói bằng hình tượng, lời ít nhưng ý nhiều, là cách giao tiếp rất hiệu quả mà ông cha ta đã sử dụng hàng nghìn đời nay. Vì vậy là người Việt Nam chúng ta phải hiểu được vốn ngôn ngữ vô cùng quý giá này. 

Trong chương trình môn Ngữ Văn THCS, thành ngữ được đưa vào chương trình Ngữ Văn lớp 7, nhằm cung cấp vốn  thành ngữ cho học sinh. Tuy nhiên hiện nay đại bộ phận học sinh nhất là học sinh trung học cơ sở vốn thành ngữ tiếng Việt rất ít, rất nghèo nàn. Ngoài những thành ngữ cung cấp trong sách giáo khoa, học sinh không có thêm vốn thành ngữ khác. Không những thế, học sinh còn nhớ không chính xác và hiểu không đúng ý nghĩa của thành ngữ. Chính vì vậy việc trang bị cho các em một vốn thành ngữ nhất định để giúp cho việc tiếp thu kiến thức nói chung và kiến thức Tiếng Việt nói riêng là một điều rất cần thiết. 

Từ lý do trên, bản thân là một giáo viên dạy bộ môn Ngữ văn trong quá trình giảng dạy tôi đã tìm tòi thử nghiệm và rút ra được một vài kinh nghiệm: “Kinh nghiệm rèn luyện cho sinh lớp 7 sử dụng thành ngữ trong khi nói và viết.”. 

2. Mục đích nghiên cứu:

  – Giúp học sinh nắm chắc thành ngữ, hiểu được ý nghĩa của thành ngữ, vận dụng thành thạo thành ngữ khi nói  cũng như tạo lập văn bản. 

– Rèn luyện học sinh vận dụng thành ngữ, sử dụng thành thạo Tiếng Việt trong học tập cũng như giao tiếp. 

– Góp phần vào việc đổi mới phương pháp dạy học phân môn tiếng Việt theo quan điểm tích cực, tích hợp.

3.Đối tượng nghiên cứu:

– Học sinh lớp 7 trường THCS Lê Quý Đôn

4. Phương pháp nghiên cứu:
5. Phương pháp thống kê :

Căn cứ vào những tư liệu đã thu thập được tại trường THCS Lê Quý Đôn, kết hợp với những hướng dẫn đã được tham khảo qua sách, tài liệu tham khảo. Tôi tiến hành thống kê những yếu tố cơ bản về thành ngữ trong chương trình sách giáo khoa THCS. Từ đó có căn cứ để đề xuất một số biện pháp khi tổ chức dạy học phân môn này.

1. Phương pháp điều tra.

Sau khi đã thống kê nội dung về thành ngữ trong chương trình sách giáo khoa THCS, tôi tiến hành điều tra để lấy một số ý kiến của những giáo viên có kinh nghiệm giảng dạy về thành ngữ trong chương trình sách giáo khoa THCS để nghiên cứu và lấy căn cứ khi trình bày nội dung.

c.Phương pháp nghiên cứu xây dựng cơ sở lý thuyết.

Giáo viên nghiên cứu kiến thức về thành ngữ: khái niệm, chức năng, tác dụng. Trên cơ sở đó, giáo viên đưa ra các phương pháp học sinh vận dụng thành ngữ khi nói và viết.

1. Phương pháp tổng hợp:

Sau khi đã có những căn cứ từ thống kê tài liệu và ý kiến của giáo viên,  tôi tiến hành phân tích, tổng hợp các tư liệu về thành ngữ trong môn Ngữ văn THCS để từ đó tiến hành kết luận và nêu một số ý kiến trong nội dung nghiên cứu này.

Ngoài ra tôi còn sử dụng thêm một số phương pháp nghiên cứu khác để thực hiện hoàn thành nội dung của đề tài.

II. NỘI DUNG SÁNG KIẾN:

1. Cơ sở lý luận:

“Thành ngữ là một loại tổ hợp từ (cụm từ) cố định. Nói như vậy có nghĩa là các từ trong thành ngữ khó thay đổi, thêm bớt, vị trí của các từ cũng không thay đổi. Thành ngữ là một vật liệu định hình có sẵn trong kho tàng từ ngữ, dùng để cấu tạo câu. Tuy nhiên, cũng có một số trường hợp trong sử dụng người ta có thể thay đổi chút ít kết cấu của thành ngữ.

Có những thành ngữ mà nghĩa của nó có thể dễ dàng suy ra, trực tiếp từ nghĩa đen, nghĩa bề mặt của các từ tạo nên nó như: bùn lầy nước đọng, năm châu bốn biển, mẹ góa con côi..nhưng phần lớn thành ngữ mang nghĩa hàm ẩn như: ruột để ngoài da, đi guốc trong bụng, rán sành ra mỡ… Học thành ngữ quan trọng là để biết các nghĩa hàm ẩn, để nắm được các mối quan hệ liên tưởng giữa nghĩa bề mặt và nghĩa hàm ẩn, giữa hình tượng cụ thể và nghĩa hàm ẩn. Chưa nắm được nghĩa hàm ẩn là chưa nắm được cái thần của thành ngữ. 

 Giá trị của thành ngữ là ngắn gọn, hàm súc và có tính hình tượng cao. Ngắn  gọn,  hàm  súc  thì  kiệm lời mà nhiều ý, có tính hình tượng cao thì lời nói

sinh động, gây ấn tượng mạnh mẽ, tăng thêm hiệu quả giao tiếp”. [1]

Vì vậy, dạy thành ngữ để giúp học sinh thực sự cảm được cái hay, cái đẹp, sự tinh tế, độc đáo của tiếng mẹ đẻ. Đồng thời, học sinh thấy được vốn ngôn ngữ dồi dào và phong phú của ông cha ta; bồi dưỡng cho học sinh năng lực sử dụng tiếng Việt đúng và hay; chú trọng rèn luyện cho học sinh cách diễn đạt giản dị, trong sáng, chính xác. Căn cứ vào Luật Giáo dục (12/1998), Điều 242 ghi “Phương pháp giáo dục phổ thông phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh, phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tính cảm đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho từng học sinh”. Dạy tốt thành ngữ sẽ giúp cho lời ăn, tiếng nói của các em sinh động, hấp dẫn; đồng thời các em sẽ vận dụng được thành ngữ trong việc tạo lập văn bản tự sự, miêu tả, biểu cảm và nghị luận.

2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm:
3. Thực trạng chung về học sinh:

– Theo xu thế của thời đại, học sinh được phụ huynh định hướng ngay từ khi còn nhỏ học theo ban tự nhiên: Toán, Lý, Hóa hoặc Anh, do vậy môn Ngữ văn không được học sinh yêu thích, các em chưa dành nhiều thời gian cho môn học, chưa hứng thú với bộ môn này. 

– Việc học Tiếng Việt còn xem nhẹ, hời hợt, đặc biệt trong cuộc sống sôi động, hiện đại, học sinh không quan tâm và ít sử dụng thành ngữ coi đó là “vốn cổ”. Vốn thành ngữ của học sinh quá ít, học sinh tìm được nhiều nhất cũng chỉ được 15 thành ngữ, có học sinh chỉ tìm được có 3 thành ngữ. Như vậy số thành ngữ mà học sinh có không đủ dùng trong giao tiếp hàng ngày chưa nói đến việc tạo lập văn bản.

– Học sinh nắm chưa chắc về khái niệm thành ngữ, chưa phân biệt được thành ngữ và tục ngữ. 

– Sự lí giải nghĩa của thành ngữ không đầy đủ, không thoả mãn không những thế có học sinh còn không hiểu nghĩa của thành ngữ kể cả nghĩa đen. Hoặc đa số học sinh chưa hiểu được nghĩa hàm ẩn của thành ngữ.