SKKN Một số biện pháp giúp học sinh lớp 9 rèn kĩ năng làm bài Nghị luận xã hội về một vấn đề tư tưởng, đạo lí góp phần nâng cao chất lượng dạy – học môn Ngữ văn

1. MỞ ĐẦU

         1.1. Lí do chọn đề tài

Cùng với các môn học khác trong nhà trường môn Ngữ văn có vai trò quan trọng giáo dục tư tưởng tình cảm cho học sinh. Nhà văn hào Nga Mácxim Gor-ki nói: “Học văn là học làm người” học sinh học tốt môn Ngữ văn sẽ có tác động tốt đến việc học các môn khác và ngược lại. Chương trình đã nêu rất rõ mục tiêu tổng quát của môn Ngữ văn: “Môn Ngữ văn có vị trí đặc biệt quan trọng trong việc thực hiện mục tiêu chung của trường THCS, góp phần hình thành những con người có trình độ học vấn phổ thông cơ sở”.[1] Môn Ngữ văn luôn luôn là phương tiện, là người bạn tốt trên đường đời của mỗi học sinh, giúp các em sống tốt hơn, đẹp hơn.

Dạy môn Ngữ văn không chỉ đơn thuần là trang bị kiến thức làm nền tảng, cơ sở đề các em học sinh bước vào đời, tiếp xúc với xã hội hoặc tiếp tục học lên cao hơn; học văn các em sẽ hoàn thiện hơn về phẩm chất đạo đức hướng tới “chân, thiện, mỹ”. Sản phẩm thu được trong quá trình dạy không chỉ là hệ thống kiến thức mà các em còn được bồi đắp về tâm hồn, hình thành kĩ năng, vốn sống cho học sinh. Rèn luyện văn nghị luận xã hội giúp học sinh không chỉ hoàn thiện kĩ năng trình bày quan điểm của mình, mà còn cung cấp tri thức vô cùng phong phú về những vấn đề xã hội, để các em có những hiểu biết về những vấn đề xã hội đã và đang diễn ra trong cuộc sống của chúng ta.

 Để đảm bảo được chức năng này văn nghị luận có một vai trò đặc biệt.Cũng chính vì thế mà được chú trọng rèn luyện cho học sinh. Xuất phát từ tầm quan trong ấy Văn nghị luận được  đưa vào chương trình trở thành tiêu chí đánh giá đối với học sinh không chỉ trong những bài kiểm tra, thi học sinh giỏi, thi vào lớp 10 và ngay cả thi tốt nghiệp THPT rồi đến kì thi Đại học. Hơn thế nữa nếu học sinh không có nguyện vọng học tiếp thì những kiến thức học từ văn nghị luận sẽ là một hành trang quý giá cung cấp kiến thức, kĩ năng mọi mặt đời sống cho học sinh giúp các em ứng xử giao tiếp trong cuộc sống. Song có thể thấy một mâu thuẫn trong quá trình dạy học là hoc sinh quá quen với tư duy văn học , Các em chỉ nhạy bén với những vấn đề gần gũi đặc biệt là các hiện tượng liên quan đến các em. Còn việc rèn luyện kĩ năng vốn sống bồi dưỡng tư tưởng tình cảm, các quan hệ chuẩn mực xã hội thường là những vấn đề xa vời với các em.    Kiểu bài nghị luận về một vấn đề tư tưởng đạo lý  phạm vi bao hàm nghĩa của nó rất đa dạng phong phú, muôn hình muôn vẻ mà thời lượng dành cho các tiết học lý thuyết còn ít dẫn đến kỹ năng làm bài còn hạn chế. Trong khi đó cuối năm khi đi thi lại yêu cầu đòi hỏi học sinh phải thuần thục cách làm các dạng văn nghị luận này để các em làm tốt bài thi vào THPT nên đây là vấn đề trăn trở đối với giáo viên trực tiếp dạy Văn, nhất là Văn 9 làm thế nào các em hiểu đề bài, xác định được các luận điểm của bài văn đảm bảo đủ ý, các ý sắp xếp theo trình tự hợp lí, bài nghị luận của các em đủ sức thuyết phục người khác vấn đề mà đưa ra bàn luận. Bên cạnh đó dung lượng bài viết không được quá dài, trên thực tế, học sinh quá quen với tư duy văn học, kiến thức về xã hội còn hạn chế, kĩ năng làm bài chưa thuần thục.Tất cả những điều đó tạo nên áp lực, gây khó khăn cho học sinh. 

  Xuất phát từ  tầm quan trọng và thực trạng của việc làm bài nghị luận xã hội ở trường TH &THCS Thiệu Minh hiện nay, để tạo tiền đề cho việc học và làm văn của các em ở các bậc học tiếp theo, tôi đã quyết định chọn nghiên cứu đề tài: “Một số biện pháp giúp học sinh lớp 9 rèn kĩ năng làm bài Nghị luận xã hội về một vấn đề tư tưởng, đạo lí góp phần nâng cao chất lượng dạy –học môn Ngữ văn ở Trường TH & THCS Thiệu Minh ”. Với sáng kiến này nhằm trao đổi với đồng nghiệp một vài kinh nghiệm trong việc dạy đồng thời giúp cho học sinh lớp 9 nắm vững hơn phương pháp làm bài, góp phần nâng cao chất lượng bài văn nghị luận xã hội cho học sinh.

1.2. Mục đích nghiên cứu

Khi nghiên cứu đề tài này bản thân tôi muốn chia sẻ kinh nghiệm nhằm mục đích giúp giáo viên có những phương pháp hiệu quả rèn luyện văn nghị luận xã hội giúp học sinh không chỉ hoàn thiện kĩ năng trình bày quan điểm của mình, mà còn cung cấp tri thức vô cùng phong phú về những vấn đề xã hội, để các em có những hiểu biết về những vấn đề xã hội đã và đang diễn ra trong cuộc sống của chúng ta. 

Kiểu bài nghị luận xã hội, học sinh cần làm rõ vấn đề nghị  luận, sau đó mới đi vào đánh giá, bình luận, rút ra bài học cho bản thân. Thực tế cho thấy nhiều học sinh mới chỉ dừng lại ở việc làm rõ vấn đề nghị luận mà coi nhẹ khâu thứ hai, vẫn coi là phần trọng tâm của bài nghị luận…Vì những yêu cầu trên mà việc rèn luyện giúp cho học sinh có kĩ năng làm tốt một bài văn nghị luận xã hội là một việc làm rất cần thiết. Qua đó, giúp các em mở rộng vốn sống rèn luyện tư duy, bồi dưỡng tâm hồn, cảm xúc thẫm mỹ, từ đó hình thành và phát triển nhân cách cho các em.

         1.3. Đối tượng nghiên cứu

 Sáng kiến  tập trung nghiên cứu các nội dung sau:

 Đề tài nghiên cứu: nghị luận xã hội về một vấn đề tư tưởng, đạo lí

 Nghiên cứu đề tài giúp học sinh nắm được một số biện pháp nâng cao kỹ năng làm bài văn nghị luận xã hội về một vấn đề tư tưởng, đạo lí.        

 Đối tượng áp dụng: học sinh lớp 9 trường TH &THCS Thiệu Minh, Thiệu Hóa

 1.4. Phương pháp nghiên cứu

Để thực hiện đề tài bản thân tôi đã sử dụng các phương pháp sau:

– Nghiên cứu xây dựng cơ sở lí thuyết về văn nghị luận.

– Điều tra, vấn đáp khảo sát tình hình thực tế về viết kĩ năng viết văn nghị luận ở học sinh.

– Phương pháp thống kê, so sánh, phân tích, tổng hợp, số liệu.

– Phương pháp thực nghiệm.

2. NỘI DUNG

  2.1. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm

2.1.1. Nghị luận.

Nghị luận là văn bản trình bày ý kiến bàn luận, đánh giá theo một quan điểm nhất định những sự kiện, vấn đề chính trị, xã hội, lịch sử, văn hóa, tư tưởng …nhằm thuyết phục người đọc (người nghe) theo quan điểm nào đó.

2.1.2. Văn Nghị luận

Văn bản nghị luận dùng để trình bày trực tiếp một tư tưởng quan điểm bằng luận cứ và lập luận trước một vấn đề trong cuộc sống.

Trong chương trình Tập làm văn lớp 9 các em được tiếp cận với dạng nghị luận xã hội và nghị luận văn học. Nghị luận văn học bao giờ cũng là nội dung và phương thức biểu đạt (nghệ thuật) là trình bày những nhận xét, đánh giá của mình về nhân vật, sự kiện chủ đề…thì nghị luận xã hội là bộc lộ những quan điểm của mình trước vấn đề xã hội. Mà vấn đề xã hội không giống vấn đề văn chương, Goethe đã từng nói: “Nếu coi văn chương là lí thuyết thì xã hội chính là cuộc đời. Mọi lí thuyết đều màu xám chỉ có cây đời mãi mãi xanh tươi”[1]. Ở đây màu xám ta hiểu theo một nét nghĩa nào đó là cái chuẩn mực có đơn vị kiến thức cơ bản đã được cung cấp, còn cây đời– cuộc đời xã hội thì muôn màu muôn vẻ, phong phú, đa dạng có rất nhiều góc độ để soi chiếu. Văn nghị luận nói chung là dùng lí lẽ, dẫn chứng để làm sáng tỏ một vấn đề nào đó từ đó thuyết phục người đọc người nghe.

2.1.3. Nghị luận về một vấn đề tư tưởng đạo lý

Nghị luận về một vấn đề tư tưởng đạo lí là bàn về một vấn đề thuộc lĩnh vực tư tưởng, đạo đức, lối sống… có ý nghĩa quan trọng đối với cuộc sống của con người. Về nội dung: Làm sáng tỏ các vấn đề tư tưởng đạo lí bằng cách giải thích, chứng minh, so sánh, đối chiếu, phân tích…để chỉ ra chỗ đúng (hay chỗ sai) của một tư tưởng nào đó nhằm khẳng định tư tưởng của người viết. Về hình thức: bài văn phải có bố cục 3 phần rõ ràng, luận điểm đúng đắn, lập luận chặt chẽ, mạch lạc. Lời văn: rõ ràng, sinh động.[2]

Dựa trên cấu trúc và nội dung kiểu bài, giáo viên không chỉ nắm chắc kĩ năng làm bài mà còn biết tận dụng, phát huy vốn kinh nghiệm đời sống và năng