SKKN Một số biện pháp giáo dục phẩm chất cho học sinh lớp 5

1. MỞ ĐẦU

1.1 . Lí do chọn đề tài :

Chủ Tịch Hồ Chí Minh đã nói: “Có tài mà không có đức thì là người vô dụng”. Người coi trọng mục tiêu, nội dung giáo dục phẩm chất trong các nhà trường như: “Đoàn kết tốt”, “Kỷ luật tốt”, “Khiêm tốn, thật thà dũng cảm”. Mục tiêu giáo dục tiểu học là giúp học sinh hình thành những cơ sở ban đầu cho sự phát triển đúng đắn và lâu dài về phẩm chất, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và các kỹ năng cơ bản để học sinh tiếp tục học lên Trung học cơ sở. Giáo dục phẩm chất nhân cách cho học sinh là một trong những hoạt động quan trọng của nhà trường, nhằm hình thành cho học sinh có lòng nhân ái, mang bản sắc của con người Việt Nam, biết chăm học, chăm làm, tự tin, tự trọng, trách nhiệm, trung thực, kỷ luật, đoàn kết, yêu thương… Có ý thức đầy đủ về bổn phận của mình đối với mọi người, đối với cộng đồng và môi trường cuộc sống, tôn trọng và thực hiện đúng pháp luật, các quy định của nhà trường…Thực tế hiện nay, hiện tượng suy thoái về đạo đức, một bộ phận người lớn và thanh thiếu niên có lối sống buông thả, thực dụng cá nhân, vô cảm, coi nhẹ tình người, tình cảm gia đình, coi thường pháp luật, thiếu ý thức trách nhiệm với bản thân, với gia đình và cộng đồng, nạn bạo lực học đường…. đang là vấn đề nhức nhối của toàn xã hội. Là một giáo viên đang trực tiếp giáo dục học sinh lớp 5 trường Tiểu học Quảng Tâm, tôi muốn đi sâu tìm hiểu và thực hiện những biện pháp giáo dục phẩm chất cho học sinh lớp chủ nhiệm, với mong muốn giáo dục các em trở thành những học sinh có phẩm chất tốt, có nền tảng đạo đức, luôn vững vàng trước những khó khăn thử thách của cuộc sống, trở thành những công dân tốt trong tương lai, xây dựng và bảo vệ đất nước. Từ đó có được những đóng góp ý kiến của đồng nghiệp, rút ra những bài học kinh nghiệm cho bản thân nhằm ngày càng nâng cao chất lượng giáo dục. Vì vậy tôi chọn đề tài “ Một số biện pháp giáo dục phẩm chất cho học sinh lớp 5”.
1.2. Mục đích nghiên cứu :
– Tìm hiểu cơ sở lí luận của việc giáo dục phẩm chất cho học sinh lớp 5.
– Tìm hiểu và nắm bắt thực trạng về phẩm chất của học sinh lớp 5A trường Tiểu học Quảng Tâm. Phân tích nguyên nhân. Đề ra những biện pháp sư phạm và thực hiện nhằm nâng cao hiệu quả của việc giáo dục phẩm chất cho học sinh lớp 5.
1.3. Đối tượng nghiên cứu :
– Một số biện pháp giáo dục phẩm chất cho học sinh lớp 5. Áp dụng đối với HS lớp 5A trường Tiểu học Quảng Tâm.
1.4. Phương pháp nghiên cứu :
– Phương pháp nghiên cứu tài liệu : Nghiên cứu tài liệu về tâm sinh lý, sự phát triển tư duy, đặc điểm tình cảm của học sinh tiểu học. Đặc biệt là học sinh lứa tuổi lớp 5.
– Phương pháp quan sát : Quan sát những biểu hiện hằng ngày trong các hoạt động học tập, vui chơi,… của học sinh, thái độ và những chuyển biến về phẩm chất của từng em.
– Phương pháp đàm thoại : Trò chuyện với học sinh, với Phụ huynh…
– Phương pháp thống kê.

2. NỘI DUNG

2.1. Cơ sở lý luận :

Phẩm chất là một trong những thành phần chủ yếu cấu thành nhân cách con người. Trong mọi thời đại, các chương trình giáo dục được áp dụng, tuy có khác nhau về cấu trúc, phương pháp và nội dung giáo dục… nhưng đều hướng tới mục tiêu nhân cách. Trong đó việc hình thành phẩm chất con người (đạo đức) được quan tâm nhấn mạnh.
Qua các thời kỳ với các giai đoạn lịch sử khác nhau, yêu cầu về nhân cách nói chung và phẩm chất nói riêng của con người với tư cách là thành viên trong xã hội cũng có những thay đổi phù hợp với đòi hỏi của thời đại.
Theo xu thế toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế hiện nay, nền giáo dục nước ta cũng đang trong tiến trình đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo. Nếu như trước đây giáo dục chú trọng mục tiêu giáo dục toàn diện cho học sinh và giúp người học hình thành hệ thống kiến thức, kỹ năng, thái độ thì ngày nay, điều đó vẫn còn đúng, còn cần nhưng chưa đủ. Trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa với những tác động tích cực của nền kinh tế tri thức và tiến bộ của thông tin, truyền thông, giáo dục cần phải giúp người học hình thành một hệ thống phẩm chất đáp ứng được với yêu cầu mới. Hệ thống phẩm chất đó được cụ thể hóa phù hợp với sự phát triển tâm lỳ, sinh lý của người học, phù hợp với đặc điểm môn học và cấp học, lớp học. Theo đó, những phát triển của phẩm chất người học trong quá trình giáo dục cũng sẽ là quá trình hình thành, phát triển, hoàn thiện nhân cách con người.
Theo quan điểm tâm lý học Mác-xít thì: Con người sinh ra không phải đã có sẵn nhân cách và cũng không phải nó bộc lộ dần từ các bản năng nguyên thủy. Nhân cách là một cấu tạo tâm lý được hình thành và phát triển trong quá trình sống, hoạt động giao tiếp của mỗi người. Hay như nhà tâm lý học nổi tiếng người Nga A.N. Leonchiep đã nói “Nhân cách là cái được hình thành, không phải cái được sinh ra”.
Dưới góc nhìn giáo dục học thì :
Con người khi mới sinh ra chưa có nhân cách, nhân cách phản ánh bản chất của xã hội của mỗi cá nhân và chỉ được hình thành, phát triển trong hoạt động giao lưu. Chính trong quá trình sống, hoạt động, giao tiếp, học tập, lao động, vui chơi, giải trí… con người đã tự hình thành và phát triển nhân cách của mình.
* Các yếu tố ảnh hưởng đến sự hình thành và phát triển phẩm chất :
Sự hình thành và phát triển phẩm chất của mỗi cá nhân chịu ảnh hưởng bởi các yếu tố: di truyền, môi trường, giáo dục và hoạt động cá nhân.
– Các yếu tố bẩm sinh – di truyền tốt là những mầm mống của phẩm chất và tài năng, nhất là tài năng con người. các mầm mống cần được phát hiện kịp thời và giáo dục đúng cách thì tài năng mới phát huy, tỏa sáng. Nếu không làm như vậy, mầm mống cũng bị mai một. Do vậy yếu tố di truyền không có vai trò quyết định đến hình thành phẩm chất nhân cách.
– Môi trường tự nhiên, môi trường gia đình, xã hội, hoàn cảnh sống có tác động và ảnh hưởng to lớn đến cá nhân nhưng cũng không có vai trò quyết định đối với việc hình thành và phát triển nhân cách bởi vì hoàn cảnh sáng tạo ra con người nhưng trong một chừng mực, con người cũng sáng tạo ra hoàn cảnh.
– Giáo dục giữ vai trò chủ đạo đối với sự hình thành và phát triển nhân cách như: giáo dục sẽ định hướng cho phát triển nhân cách, giáo dục làm phát huy các yếu tố bẩm sinh – di truyền, giáo dục khắc phục được một số các khuyết tật, lệch lạc của cá nhân. Tuy vậy cá nhân phát triển đến mức độ nào, theo xu hướng nào, giáo dục không quyết định được cho cá nhân. Giáo dục không là vạn năng.
– Trong các yếu tố kể trên chỉ có hoạt động của cá nhân mới là yếu tố quyết định trực tiếp đối với sự hình thành và phát triển nhân cách.
Dạy học hướng người học đi vào hoạt động cá nhân (hoạt động trong giờ, ngoài giờ, hoạt động giao tiếp với tự nhiên, xã hội, môi trường, trải nghiệm…), mà các hoạt động sống, hoạt động cá nhân có vai trò quyết định đối với hình thành phẩm chất đạo đức. Vì vậy vấn đề còn lại là người học tham gia như thế nào các hoạt động để hình thành và phát triển nhân cách của mình.
Trong một dự thảo cho đổi mới về chương trình sách giáo khoa sau năm 2015. Bộ Giáo dục và Đào tạo đã đưa ra một chương trình tổng thể gồm ba phẩm chất và tám năng lực như sau. (Bộ Giáo dục và Đào tạo công bố ngày 05/8/2015).
Ba phẩm chất là: Sống yêu thương, sống tự chủ, sống trách nhiệm.
– Sống yêu thương gồm: Yêu tổ quốc, giữ gìn phát huy truyền thống, di sản quê hương đất nước, tôn trọng các nền văn hóa trên thế giới, nhân ái, khoan dung, yêu thiên nhiên.
– Sống tự chủ gồm: Sống trung thực; tự trọng; tự lực; chăm chỉ; vượt khó; tự hoàn thiện.
– Sống trách nhiệm gồm: Tự nguyện; chấp hành kỷ luật; tuân thủ pháp luật; bảo vệ nội quy, pháp luật.
Theo Bộ Giáo dục và Đào tạo, việc đánh giá mức độ đạt được các yêu cầu về phẩm chất của học sinh từng cấp học được thực hiện thông qua nhận xét các biểu hiện của học sinh đối với các thành tố tương ứng trong từng phẩm chất và năng lực.
Theo Thông tư số 22/2016/TT-BGDĐT ngày 22 tháng 9 năm 2016 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo, học sinh Tiểu học được đánh giá sự hình thành và phát triển phẩm chất qua các mặt chủ yếu : chăm học, chăm làm; tự tin, trách nhiệm; trung thực, kỉ luật; đoàn kết, yêu thương.
Đánh giá bằng các mức độ :
a) Tốt: đáp ứng tốt yêu cầu giáo dục, biểu hiện rõ và thường xuyên;
b) Đạt: đáp ứng được yêu cầu giáo dục, biểu hiện nhưng chưa thường xuyên;
c) Cần cố gắng: chưa đáp ứng được đầy đủ yêu cầu giáo dục, biểu hiện chưa rõ.”
*Đặc điểm tâm sinh lý lứa tuổi học sinh lớp 5 :
Chúng ta biết rằng mỗi trẻ em lớn lên về tâm lí lứa tuổi có đặc điểm chung nhưng tâm lí, cá tính, tính cách mỗi em khác nhau, mặt khác các em được lớn lên ở mỗi hoàn cảnh gia đình môi trường khác nhau điều này có ảnh hưởng rất lớn đến việc hình thành phẩm chất ở trẻ.
– Xét về mặt tâm lí : Ở lứa tuổi học sinh lớp 5 tình cảm của các em không bền vững, các em dễ thay đổi, dễ bị kích động bởi những kích thích và tác động bên ngoài, khó kiềm chế. Hay bắt chước. Thích được khen và được nên gương trước mọi người. Các em bắt đầu bước vào giai đoạn đầu của lứa tuổi dậy thì nên rất muốn khẳng định mình, thích thể hiện bản thân, hồn nhiên, dễ tin, và có dễ có hành vi bột phát thiếu suy nghĩ.
– Xét về mặt sinh lí : Theo nghiên cứu nhiều năm của Cixnôgôrôla thì trẻ thường có các loại hành động thần kinh như :
+ Loại thần kinh mạnh, cân bằng, hưng phấn, tối ưu, nhanh, linh hoạt.
+ Loại thần kinh mạnh không cân bằng, hưng phấn tăng, kém kiềm chế.
+ Loại thần kinh mạnh, cân bằng, chậm chạp, nói chậm.
+ Loại yếu, quá trình hưng phấn giảm.
Nắm vững đặc điểm của từng loại thần kinh, ta có thể xếp trẻ theo nhóm để có hướng giáo dục, uốn nắn hiệu quả hơn.
*Xét về môi trường giáo dục và hoàn cảnh sống thực tế của học sinh :
Bác Hồ kính yêu của chúng ta đã thể hiện những chiêm nghiệm và những đúc kết về con người và việc giáo dục con người qua câu thơ trong bài thơ “Nửa đêm” trong tập thơ “Nhật kí trong tù” : “Hiền, dữ đâu phải là tính sẵn, phần nhiều do giáo dục mà nên” . Trong cuộc sống hàng ngày, học sinh bị tác động bởi môi trường xung quanh như nhà trường, gia đình và xã hội.
Nhà trường : Trong công tác giáo dục trẻ em thì nhà trường có vai trò vô cùng quan trọng. Học sinh đến trường, được giáo dục trở thành người có phẩm chất tốt, ở trường học sinh được tiếp xúc với các thầy cô giáo, đây cũng là mối quan hệ giữa người với người. Giáo viên là thần tượng trong lòng của học sinh. Bên cạnh đó, các em được sinh hoạt trong một tập thể, nhân cách các em bị ảnh hưởng qua sinh hoạt và giao tiếp với bạn bè. Các em được thầy cô giáo chỉ bảo, dạy dỗ, uốn nắn để trở thành người có phẩm chất tốt. Vì thế môi trường giáo dục ở nhà trường là vô cùng quan trọng trong việc giáo dục phẩm chất cho các em đặc biệt là những học sinh có biểu hiện hư về đạo đức.
Gia đình và hoàn cảnh sống : Gia đình là tế bào của xã hội, là nơi trẻ được sinh ra và lớn lên, nơi bộc lộ hết thảy, nguyên dạng toàn bộ nhân cách của mỗi thành viên trong gia đình. Mọi hành vi, cử chỉ thái độ của ông bà, cha mẹ ảnh hưởng rất nhiều đế sự phát triển nhân cách của trẻ. Ngoài ra, về đời sống vật chất cũng tác động đến sự phát triển nhân cách của học sinh. Do thiếu thốn về vật chất và chưa có suy nghĩ đúng đắn, nhiều học sinh đã có những hành động không đúng với chuẩn mực đạo đức, hoặc đời sống vật chất quá đầy đủ dẫn đến nhiều trẻ em có lối sống ích kỉ, vô cảm, chỉ biết đòi hỏi cho bản thân mình. Hiện nay, nhiều gia đình rất quan tâm đến việc giáo dục con cái, có phương pháp dạy con đúng nhưng bên cạnh đó vẫn còn những gia đình do bận rộn lo toan cho cuộc sống nên ít có điều kiện chăm sóc giáo dục con chu đáo hoặc chưa có cách giáo dục phù hợp, coi trọng học kiến thức mà chưa quan tâm đến việc giáo dục phẩm chất cho con em.
Xã hội : Môi trường xã hội luôn tác động lớn đến việc hình thành nhân cách của học sinh, qua hành vi, việc làm của người lớn xung quanh, của xóm giềng hàng ngày, các phương tiện thông tin đại chúng như đài, ti vi, mạng in tơ nét, sách báo, phim ảnh, …Hiện nay, một số người lớn có biểu hiện suy thoái về đạo đức lối sống vì những lợi ích của bản thân, các chương trình thông tin giải trí chưa có sự quản lí chặt chẽ, mà lứa tuổi học sinh tiểu học các em rất hay bắt chước, nhìn nhận về xã hội chưa có sự hiểu biết đầy đủ cũng gây khó khăn cho việc giáo dục phẩm chất cho học sinh.
2.2. Thực trạng :
2.2.1. Về địa phương và gia đình học sinh :
*Thuận lợi :
– Ủy ban nhân dân xã luôn quan tâm chăm lo giáo dục thế hệ trẻ.
– Các trường trong xã tương đối đầy đủ phương tiện dạy và học, giáo viên nhiệt tình, quan tâm giáo dục học sinh cả về kiến thức, kỹ năng, phẩm chất và năng lực.
– Nhiều gia đình luôn chăm lo giáo dục con em phát triển toàn diện.
* Khó khăn :
– Trên địa bàn xã chưa có nơi vui chơi giải trí dành riêng cho trẻ em.
– Trong xã vẫn còn có hiện tượng cờ bạc, trộm cắp, nghiện ngập…
– Một số người lớn chưa gương mẫu, có lối sống đạo đức chưa lành mạnh.
– Một số gia đình coi trọng việc học tập kiến thức và kỹ năng, xem nhẹ giáo dục phẩm chất cho con em.
– Nhiều gia đình bố mẹ đi làm xa, ít có thời gian quan tâm tới con em.