SKKN Một số biện pháp giáo dục phẩm chất và năng lực cho học sinh lớp 5

1. Lí do chọn đề tài

Sinh thời Hồ Chủ Tịch nói: “Người có tài mà không có đức là người vô dụng, người có đức mà không có tài thì làm việc gì cũng khó”. Lời dạy của Bác cho ta thấy tài tuy quan trọng nhưng đức còn cần thiết hơn bao giờ hết. Bác cũng từng dạy: “Dạy cũng như học, phải chú trọng cả tài lẫn đức. Đức là đạo đức cách mạng, là cái gốc quan trọng, nếu không có đạo đức cách mạng thì tài năng cũng vô dụng. Lời dạy của Bác đã chỉ rõ vai trò, nhiệm vụ của ngành giáo dục nói riêng và toàn xã hội nói chung. Đạo đức của con người không phải là bẩm sinh mà có, phần nhiều do sự giáo dục của gia đình, nhà trường và xã hội mà nên. Một yếu tố quan trọng chủ yếu có tính quyết định là do quá trình giáo dục.
Gia đình là cái nôi ra đời và trưởng thành – nơi đó sẽ hình thành nhân cách ban đầu cho trẻ. Mỗi đứa trẻ là một cá nhân độc đáo mà cha mẹ chúng là những người hiểu rõ hơn ai hết. Trẻ em thường hay bắt chước người lớn trong gia đình, “Cha mẹ nào con nấy” nên cha mẹ phải hết sức chú ý và thận trọng hơn trong lời ăn tiếng nói đối với mọi người xung quanh, không nên để các em nhìn thấy và học tập những gì không hay từ môi trường xung quanh sẽ ảnh hưởng đếm tâm hồn còn ngây thơ, trong sáng của các em .
Do vậy, giáo dục phẩm chất và năng lực cho học sinh là việc làm, là mối quan tâm của toàn xã hội, là trách nhiệm của ngành giáo dục, của nhà trường, là nhiệm vụ chính, nhiệm vụ cốt lõi là của người giáo viên. Trẻ em chịu sự tác động khác nhau từ nhiều mối giáo dục đan xen cho nên sự thống nhất hoạt động giáo dục của môi trường – gia đình – xã hội sẽ tạo nên sức mạnh tổng hợp trong việc giáo dục con trẻ. Việc nâng cao chất lượng và hiệu quả giáo dục phẩm chất, năng lực cho học sinh đòi hỏi thường xuyên của công tác giáo dục, đồng thời cũng là đòi hỏi cấp thiết của việc nâng cao chất lượng giáo dục hiện nay. Nhất là vấn đề phẩm chất đạo đức của thế hệ trẻ không chỉ là vấn đề của một đất nước mà là vấn đề mang tính toàn cầu của thời đại, là điều kiện quan trọng để bảo vệ sự sống còn và tương lai của đất nước.
2. Mục đích nghiên cứu

Như chúng ta đã biết, hiện nay hiện tượng  học sinh gây gổ đánh chửi nhau quá nhiều, học sinh nữ túm tóc, giật áo đánh bạn. Học sinh nam đánh, chửi thầy, cô giáo. Học sinh về nhà chửi cha mẹ, lấy cắp tiền của cha mẹ mua điện thoại, ăn quà vặt thậm chí có em còn giết chết ông ngoại để lấy tiền chơi game, …  hiện tượng trên được cập nhật thường xuyên, liên tục qua các trang mạng và các kênh thông tin đại chúng trên khắp cả nước. Điều này gây xôn xao dư luận không tốt tới môi trường giáo dục của các nhà trường và ảnh hưởng không nhỏ tới đời sống tâm lí xã hội. Hình ảnh đẹp về các nhà trường đang bị lu mờ dần trong con mắt của một số phụ huynh như hiện nay.
Đối với học sinh lớp 5, lớp cuối cấp của bậc Tiểu học. Các em chuẩn bị bước vào Trung học cơ sở –  một môi trường rộng lớn hơn và đặc biệt là các em đang ở độ tuổi  thay đổi nhiều về tâm sinh lí mà nhiều người gọi là tuổi “ khó bảo”. Các em ở lứa tuổi này rất nhạy bén với môi trường xung quanh. Các em hay bắt chước người lớn, hay tò mò và có suy nghĩ cũng như hành động bộp phát. Vậy chúng ta cần phải làm gì trước khi các em bước vào giai đoạn của một tuổi mới – Giai đoạn tuổi vị thành niên. Chính vì thế mà cần phải giáo dục phẩm chất và năng lực cho các em ngay từ những ngày đầu của bậc Tiểu học.
Đứng trước tình hình đó, khẳng định việc giáo dục phẩm chất, năng lực cho học sinh là một yêu cầu hết sức cấp bách, quan trọng ở các nhà trường và công tác chủ nhiệm của mỗi giáo viên. Mỗi giáo viên Tiểu học phải dạy liên tục một ngày từ 5- 7 tiết. Nếu một lớp học mà có một số em không ngoan, hay gây mất trật tự, không có ý thức tự giác học bài, không đoàn kết, hợp tác và giúp đỡ bạn bè…thì liệu giáo viên có thể yên tâm giảng dạy suốt một buổi được hay không ? Nếu phẩm chất, năng lực của học sinh được nâng cao sẽ tạo nên những chuyển biến cơ bản cho các mặt giáo dục toàn diện trong các nhà trường. Giáo dục phẩm chất, năng lực trước hết là giáo dục nền nếp, thói quen cho học sinh theo 5 điều Bác Hồ dạy cũng như việc giáo dục học sinh theo nội qui đã được qui định trong các trường phổ thông. Nền nếp lớp học có tốt mới có chất lượng tốt. Đó cũng chính là điều mà bản thân tôi nhận thấy,và trăn trở. Khi chúng ta được giao nhận một lớp chủ nhiệm và giảng dạy trong suốt một năm mà có nhiều học sinh ý thức học tập chưa tốt, nói năng thiếu lễ phép, hay bỏ học đi chơi….thì làm sao có chất lượng tốt. Xuất phát từ mục tiêu giáo dục toàn diện cho trẻ, tôi đã mạnh dạn đưa ra: “ Một số biện pháp giáo dục phẩm chất và năng lực cho học sinh lớp 5A – Trường Tiểu học Nga Thanh” nơi tôi công tác.
3. Đối tượng nghiên cứu
Học sinh lớp 5A trường Tiểu học Nga Thanh nói riêng và học sinh Tiểu học xã Nga Thanh nói chung.
4. Các phương pháp nghiên cứu
– Nhóm phương pháp nghiên cứu lí luận: Đọc sách báo, tạp chí giáo dục, sách tham khảo…
– Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn: phương pháp điều tra thực tế, phương pháp xử lí số liệu, phương pháp quan sát, phương pháp giảng giải, phương pháp thuyết trình, phương pháp phỏng vấn, phương pháp đàm thoại, phương pháp đánh giá…
II. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
1. Cơ sở lí luận
Giáo dục phẩm chất và năng lực cho học sinh hiện nay là vấn đề đặc biệt được coi trọng, được xã hội quan tâm. Giáo dục phẩm chất, năng lực là một mặt của quá trình giáo dục, cần phải đặt lên hàng đầu. Đất nước ta đang bước vào thời kì công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, khi sự nghiệp đổi mới đất nước đang được đẩy mạnh cùng với quá trình đó là việc giáo dục con người mà trước hết là việc phát triển con người một cách toàn diện.Trong công cuộc đổi mới hiện nay, khi yếu tố con người được đặc biệt coi trọng thì tiềm năng trí thức cùng với sức mạnh tinh thần và phẩm chất của con người càng được đề cao và phát huy mạnh mẽ trong mọi lĩnh vực. Nói đến việc phát triển giáo dục trước hết phải kể đến việc phát triển Đức- Trí- Thể- Mĩ. Một con người yếu ớt về sức khỏe, còi cọc về trí tuệ, thấp kém về phẩm chất, năng lực thì làm sao có thể làm chủ  tương lai một đất  nước trong thời kì hội nhập kinh tế toàn cầu như hiện nay.
Bậc Tiểu học là bậc đã hoàn thành phổ cập, bất kỳ người công dân nào, dù công tác, lao động ở lĩnh vực nào trong xã hội đều trải qua những năm tháng ngồi trên ghế nhà trường Tiểu học. Lý luận và thực tiễn đều khẳng định rằng những dấu ấn ở trường Tiểu học có một ảnh hưởng sâu sắc đến cuộc đời mỗi người. Chính vì vậy, việc giáo dục phẩm chất, năng lực cho học sinh được tất cả  mọi người quan tâm và tiến hành ngay ở bậc Tiểu học. Nội dung giáo dục các em ở lứa tuổi này cần phải chuyển tải một cách nhẹ nhàng, sinh động thông qua các hoạt động: hoạt động học tập – vui chơi, hoạt động lao động, hoạt động ngoại khóa… thông qua các hoạt động đó trẻ mới bộc lộc lời nói và hành động, đánh giá và tự đánh giá hành vi của mình với những người xung quanh theo các chuẩn mực hành vi đã học.
2. Thực trạng của vấn đề nghiên cứu
Thực tế môi trường giáo dục trong những năm gần đây đã xảy ra nhiều điều nghịch lý như học trò đánh thầy giáo, con cái cãi lời cha mẹ, anh chị em đánh, chửi lẫn nhau. Có một số gia đình ít con hoặc hiếm muộn con nên thường nuông chiều con quá mức dẫn đến trẻ sinh ra hư hỏng. Xã hội thời buổi kinh tế thị trường, bùng nổ internet… Tệ nạn xã hội cũng đã ảnh hưởng không nhỏ đến tâm hồn của các em qua những bộ phim võ thuật thiếu tính giáo dục lành mạnh, những trò chơi điện tử bạo lực gây kích động, tệ nạn cờ bạc, số đề, cá độ bóng đá….được mở ra ở khắp mọi nơi nói chung và xung quanh địa bàn xã Nga Thanh nói riêng cũng đã thu hút một số học sinh tham gia, nhất là học sinh đang trong lứa tuổi nhỏ, các em thích bắt chước, thích làm theo.
Về phía học sinh, ở trường tôi còn một số em chưa ngoan, có các biểu hiện: các em nam đánh nhau, nói tục, chửi bậy gây mất đoàn kết. Một số học sinh nữ đi học về thì la cà ăn quà vặt… có em tính khí ngang ngược hay đánh bạn, tháo hơi xe đạp của bạn …Tất cả đều do ảnh hưởng từ môi trường trong đó phải kể tới tác động từ hoàn cảnh gia đình và  tác động của bên ngoài xã hội.
* Thuận lợi:
Năm học ………..tôi được ban giám hiệu nhà trường phân công chủ nhiệm lớp 5A. Lớp gồm có 25 em: 13 nam và 12 nữ thuộc hầu hết là con em trong xã, nhà cách trường không xa. Trường có đầy đủ cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học. Thư viện nhà trường đạt chuẩn quốc gia. Các em đều là con em của các gia đình có bố, mẹ tuổi đời rất trẻ, khoẻ, và quan tâm tới việc học tập của con em. Các em đi học chuyên cần, có đầy đủ sách vở và đồ dùng học tập. Sách giáo khoa được cấp theo dự án của mô hình Trường học mới Việt Nam.
*Khó khăn:
Bên cạnh những thuận lợi, trường tôi gặp một số khó khăn đó là một vài giáo viên trẻ chưa có kinh nghiệm chủ nhiệm lớp. Chưa huấn luyện được cho Hội đồng Tự quản lớp làm việc có tinh thần trách nhiệm. Lớp chưa có ý thức tự quản khi giáo viên vắng mặt. ý thức tự giác làm việc của các em chưa cao. Giáo viên chưa chú ý đến kĩ năng giao tiếp, kĩ năng sống cho học sinh…
Mặt khác, các em sống trong môi trường xã hội hết sức phức tạp. Các em lớp tôi chủ nhiệm hầu hết tập trung ở xóm 5 và xóm 6. Đây là hai xóm có nhiều điểm tụ tập của các quán internet, chiêm chích ma tuý, số đề, cờ bạc,… Mặt khác, một số em có cha mẹ đi làm ăn xa gửi con lại ở nhà với ông bà chăm sóc. Có em sinh ra không có bố, lại bị mẹ ruồng rẫy bỏ rơi …Có em, mẹ đi làm ô sin, ở nhà với bố, bố thì rượu chè, cờ bạc…Vì thế, nhiều em thiếu đi hẳn sự quan tâm, yêu thương, chăm sóc chu đáo của cha mẹ. Chính vì thế, nên tính khí của các em đó rất khác thường: cục cằn, nóng nảy, hoặc lầm lì, ít nói khác hẳn với những em được giáo dục đầy đủ. Một số em chưa ngoan, trong lớp không tích cực, tự giác hợp tác học bài cùng bạn, hay bỏ học theo anh chị lớn đi chơi điện tử. Một số em khác chưa có ý thức tham gia các hoạt động của trường, lớp; thường vi phạm nội qui của lớp. Thực tế phẩm chất học sinh lớp 5A do tôi chủ nhiệm đầu năm làm cho tôi băn khoăn, trăn trở đã ảnh hưởng không nhỏ tới quá trình giảng dạy. Không những bản thân tôi mà giáo viên bộ môn cũng phàn nàn về cách cư xử trò với trò, trò với giáo viên thiếu lễ phép, thiếu lịch sự thậm chí các em còn chửi nhau, đánh nhau trong lớp làm ảnh hưởng tới giờ dạy của giáo viên.
Từ khó khăn nêu trên, tôi đã đề ra cho mình một mục tiêu là trước hết phải chú trọng giáo dục phẩm chất, năng lực cho các em song song với việc dạy kiến thức trên lớp. Vào đầu năm học, tôi đã đề ra một số biện pháp giáo dục phẩm chất, năng lực cho học sinh phù hợp với mục tiêu giáo dục toàn diện, nhằm trang bị cho học sinh một số chuẩn mực về hành vi đạo đức, bồi dưỡng về mặt tình cảm, ý thức và thái độ, hình thành kỹ năng ứng xử, cho các em. Có như vậy, các em mới có thể trở thành con người mới, con người phát triển một cách toàn diện trong thời buổi hiện nay.