SKKN Một số biện pháp giúp học sinh làm tốt dạng bài tập tìm hình ảnh so sánh trong phân môn luyện từ và câu lớp 3

1.MỞ ĐẦU

1.1 Lí do chọn đề tài

Bậc Tiểu học là bậc học rất quan trọng trong việc đặt nền móng cho việc hình thành nhân cách ở học sinh, trên cơ sở cung cấp những kiến thức ban đầu về xã hội và tự nhiên, phát triển năng lực về nhận thức, trang bị các phương pháp kĩ năng ban đầu về hoạt động nhận thức và hoạt động thực tiễn. Bồi dưỡng và phát huy tình cảm thói quen và các đức tính tốt đẹp của con người Việt Nam. Mục tiêu nói trên, được thực hiện bằng các hoạt động có định hướng theo yêu cầu giáo dục. 

    Để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của xã hội đối với giáo dục. Bộ giáo dục – Đào tạo đã chủ trương đổi mới chương trình Tiểu học theo các mục tiêu: Tiếp tục tăng cường thực hiện giáo dục toàn diện (Đức, trí, thể, mỹ và các kỹ năng cơ bản) đảm bảo sự cân đối hài hoà giữa các lĩnh vực học tập và giáo dục ở nhà trường Tiểu học. Trong cấu trúc  chương trình Tiếng Việt ở Tiểu học nói chung và ở lớp 3 nói riêng, Luyện từ và câu là một phân môn có vị trí hết sức quan trọng bởi vì  nó có khả năng tác động đến đời sống tâm hồn của con người. Trong đó biện pháp tu từ so sánh góp một phần không nhỏ làm lên điều này. Một mặt, so sánh có khả năng khắc họa hình ảnh và gây ấn tượng mạnh mẽ làm nên một hình thức miêu tả sinh động. Mặt khác so sánh còn có tác dụng làm cho lời nói rõ ràng, cụ thể, diễn đạt được mọi sắc thái biểu cảm. So sánh tu từ còn là phương thức bộc lộ tâm tư tình cảm một cách kín đáo và tế nhị. Như vậy đối với tác phẩm văn học nói chung, so sánh mang chức năng nhận thức và biểu cảm. So sánh tu từ giúp các em hiểu và cảm nhận được những bài thơ, bài văn hay, từ đó góp phần mở mang tri thức làm phong phú về tâm hồn, tạo hứng thú khi viết văn, rèn luyện ý thức, yêu quý và giữ gìn sự trong sáng của Tiếng Việt cho học sinh. 

   Trong cuộc sống hàng ngày, khi trò chuyện, giao tiếp với những người xung quanh không ai không một lần sử dụng phép tu từ so sánh. “So sánh” là “cách nói” rất quen thuộc và phổ biến trong cuộc sống cũng như trong sáng tạo văn chương. Nhờ phép so sánh, người viết có thể gợi ra những hình ảnh cụ thể, những cảm xúc thẩm mĩ lành mạnh, đẹp đẽ cho người đọc, người nghe. So sánh được coi là một trong những phương thức tạo hình, gợi cảm hiệu quả nhất, có tác dụng lớn trong việc tái hiện đời sống, hình thành và phát triển trí tưởng tượng, óc quan sát và khả năng nhận xét, đánh giá của con người. Mặt khác, nó còn làm cho tâm hồn và trí tuệ của con người thêm phong phú, giúp con người cảm nhận văn học và cuộc sống một cách tinh tế hơn, sâu sắc hơn. Ngay từ lớp 1, các bài học của sách giáo khoa đã đưa vào khá nhiều hình ảnh so sánh. Tuy nhiên, đến lớp 3 học sinh mới chính thức được học về phép tu từ so sánh trong phân môn Luyện từ và câu. Sách giáo khoa Tiếng Việt 3 đã giới thiệu sơ bộ về phép so sánh, hình thành những hiểu biết và kĩ năng ban đầu về so sánh cho học sinh thông qua các bài tập thực hành. Từ đó, giúp học sinh cảm nhận được cái hay của một số câu văn, câu thơ và vận dụng phép so sánh vào quan sát sự vật, hiện tượng xung quanh để thể hiện vào bài tập làm văn được tốt hơn. Mặt khác, việc dạy phép tu từ so sánh cho học sinh lớp 3 cũng là một cách chuẩn bị dần để các em sử dụng thành thạo hơn phép tu từ này khi làm các bài văn kể chuyện, miêu tả ở lớp 4, 5. 

      Vậy làm thế nào để học sinh tìm được những hình ảnh so sánh? Biết vận dụng hình ảnh so sánh vào đặt câu, viết đoạn văn. Xuất phát từ những lí do nêu trên mà bản thân tôi đã mạnh dạn nghiên cứu về: “ Một số biện pháp giúp HS làm tốt dạng bài tập tìm hình ảnh so sánh trong phân môn luyện từ và câu lớp 3” ở trường Tiểu học Hà Vinh 1.

     1.2 Mục đích nghiên cứu:

   – Nghiên cứu Sáng kiến kinh nghiệm này để tìm ra những biện pháp giúp học sinh lớp 3 làm tốt dạng bài tập tìm hình ảnh so sánh trong phân môn Luyện từ và câu nhằm nâng cao chất lượng dạy và học môn Tiếng Việt cho học sinh lớp 3. 

   – Góp phần đổi mới phương pháp dạy học phân môn Luyện từ và câu ở Tiểu học theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh.

     1.3. Đối tượng nghiên cứu

  Một sô biện pháp giúp học sinh lớp 3 làm tốt dạng bài tập tìm hình ảnh so sánh trong phân môn Luyện từ và câu ở trường Tiểu học Hà Vinh 1.

     1.4. Phương pháp nghiên cứu:

 Để thực hiện sáng kiến này, tôi đã sử dụng các phương pháp sau:

*  Phương pháp nghiên cứu tài liệu:

 – Nghiên cứu nội dung chương trình giảng dạy, các văn bản hướng dẫn dạy và học cấp Tiểu học. Đọc các tài liệu: sách, báo, tạp chí giáo dục…có liên quan đến nội dung sáng kiến kinh nghiệm.

 – Nghiên cứu tài liệu về đặc điểm tâm lí lứa tuổi của học sinh Tiểu học. 

* Phương pháp điều tra:

 – Điều tra, khảo sát đối tượng học sinh lớp 3 về khả năng nhận diện và vận dụng biện pháp tu từ so sánh.

  – Điều tra về thực trạng của việc dạy dạng bài tập tìm hình ảnh so sánh trong phân môn Luyện từ và câu ở trường Tiểu học Hà Vinh 1.

* Phương pháp thực nghiệm sư phạm:

 – Dự giờ, trao đổi ý kiến với đồng nghiệp về nội dung dạy dạng bài tập tìm hình ảnh so sánh trong phân môn Luyện từ và câu lớp 3.

 – Qua việc thực hiện các biện pháp giúp HS làm tốt dạng bài tập tìm hình ảnh so sánh trong phân môn luyện từ và câu ở lớp 3.

       * Phương pháp đánh giá. 

 – Đánh giá thực trạng của vấn đề.

 – Đánh giá kết quả thực nghiệm.                           

2. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

2.1. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm

2.1.1 Cơ sở lí luận về nhận thức: 

  Quá trình dạy học chính là quá trình điều khiển tối ưu sự nắm vững các tri thức khoa học, các tri thức văn hoá, qua đó nhằm hình thành và phát triển nhân cách cho học sinh. Trong quá trình dạy học, người thầy phải tạo ra những hứng thú hưng phấn và những nhu cầu học tập để học sinh tiếp nhận được những tri thức. Vì vậy nhiệm vụ quan trọng của người thầy là phải luôn luôn cải tiến phương pháp giảng dạy, giảng dạy sát đối tượng phù hợp đặc điểm tâm sinh lý tuổi học trò.Để giúp học sinh làm tốt dạng bài tập tìm hình ảnh so sánh trong phân môn luyện từ và câu lớp 3 trước hết người giáo viên cần phải hiểu:  “Quá trình nhận thức của học sinh Tiểu học về cơ bản cũng diễn ra theo quy luật nhận thức chung của loài người đó là: Từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng, từ tư duy trừu  tượng đến thực tiễn”[1]. Ở lứa tuổi học sinh Tiểu học các em còn rất hiếu động, khả năng tư duy mang đậm màu sắc xúc cảm và chiếm ưu thế ở tư duy trực quan hành động. Các phẩm chất tư duy chuyển dần từ tính cụ thể sang tư duy trừu tượng khái quát. Hoạt động phân tích tổng hợp kiến thức còn sơ đẳng. Trí tưởng tượng của các em đã bắt đầu phát triển nhưng ở đầu tuổi Tiểu học thì hình ảnh tưởng tượng còn đơn giản, chưa bền vững và dễ thay đổi. Ở cuối tuổi tiểu học, tưởng tượng tái tạo đã bắt đầu hoàn thiện, từ những hình ảnh cũ trẻ có thể tái tạo ra những hình ảnh mới. Tưởng tượng sáng tạo tương đối phát triển ở giai đoạn cuối tuổi tiểu học. Trẻ bắt đầu phát triển khả năng làm thơ, làm văn, vẽ tranh,…Đặc biệt sự tưởng tượng của các em trong giai đoạn này bị chi phối mạnh mẽ bởi các xúc cảm, tình cảm, những hình ảnh, sự việc, hiện tượng đều gắn liền với các rung động tình cảm của các em. Vì vậy các nhà giáo dục phải phát triển tư duy và trí tưởng tượng của các em bằng cách biến các kiến thức “khô khan” thành những hình ảnh có cảm xúc, đặt ra cho các em những câu hỏi mang tính gợi mở thu hút các em vào hoạt động nhóm, hoạt động tập thể để các em có cơ hội phát triển quá trình nhận thức lí tính của mình một cách toàn diện.

2.1.2. Cơ sở lí luận về bộ môn: 

   Trong các môn học ở Tiểu học, môn Tiếng Việt không chỉ giúp học sinh đọc, nghe, nói, viết Tiếng Việt tốt mà còn giúp các em nâng cao khả năng cảm thụ ngôn ngữ văn học, biết rung động và cảm nhận được vẻ đẹp của thế giới bao la đầy âm thanh, màu sắc và sự huyền bí, đặc biệt biết đối nhân xử thế giữa con người với con người [2]. Đối với học sinh tiểu học nói chung và học sinh lớp 3 nói riêng, so sánh tu từ giúp các em hiểu và cảm nhận được những bài thơ, bài văn hay, từ đó góp phần mở mang tri thức làm phong phú về tâm hồn, tạo hứng thú khi viết văn, rèn luyện ý thức, yêu quý và giữ gìn sự trong sáng của Tiếng Việt. Muốn nhận diện và cảm nhận được cái hay, cái đẹp đó đòi hỏi các em phải trải qua một quá trình tư duy – thao tác tư duy – tưởng tượng – liên tưởng – quan sát…. Học sinh lớp 3 có đủ điều kiện cần thiết để có thể tiếp nhận và sử dụng biện pháp tu từ so sánh trong hoạt động nói, viết của bản thân. Vấn đề đặt ra ở đây là chúng ta phải tổ chức như thế nào để các em có thể phát huy được tối ưu khả năng học tập của mình. Điều đó càng khẳng định vai trò, trách nhiệm của mỗi giáo viên trong việc hình thành cho học sinh kĩ năng nhận biết và sử dụng biện pháp tu từ so sánh trong đặt câu, viết đoạn văn và trong quá trình giao tiếp.