SKKN Một số biện pháp giúp học sinh lớp 4 ở trường tiểu học thiết kế nâng cao năng lực cảm thụ văn học trong giờ học tập đọc

1. MỞ ĐẦU
2. I. Lí do chọn sáng kiến.

Trong hệ thống các môn học ở Tiểu học, môn Tiếng Việt là môn học gồm nhiều phân môn, trong đó môn Tập đọc là một phân môn có vị trí đặc biệt trong chương trình. Vì  ngoài việc hình thành và phát triển cho học sinh 4 kĩ năng nghe, nói, đọc, viết nó còn có nhiệm vụ giúp học sinh cảm thụ văn học và phát triển tư duy cho học sinh. Môn Tập đọc có một vai trò quan trọng là cung cấp một khối lượng ngữ liệu văn chương nhiều nhất, thuộc nhiều chủ điểm khác nhau vì thế khi dạy Tập đọc, một yêu cầu cao hơn cả đặt ra cho mỗi giáo viên đó là rèn luyện năng lực cảm thụ văn học cho học sinh như thế nào cho hiệu quả. Bởi cảm thụ văn học là quá trình nhận thức cái đẹp được chứa đựng trong thế giới ngôn từ, cảm thụ văn học giúp các em không chỉ được thức tỉnh về mặt nhận thức mà còn rung động cả về mặt tình cảm, từ đó sẽ nảy nở những ước mơ tốt đẹp, khơi dậy năng lực, hành động, tạo nên vẻ đẹp tâm hồn, nhân cách cho các em theo mục tiêu giáo dục đề ra trong chiến lược phát triển con người.

Vì vậy tôi thấy rằng việc nghiên cứu, tìm tòi ra những biện pháp hữu hiệu nhằm giúp học sinh nâng cao khả năng cảm thụ văn học ở bậc Tiểu học là một việc làm thiết thực, góp phần thực hiện đổi mới nội dung, phương pháp dạy học Tiếng  Việt ở Tiểu học trong khuôn khổ sáng kiến “ Một số biện pháp giúp học sinh lớp 4 ở trường Tiểu học Thiết Kế nâng cao năng lực cảm thụ văn học trong giờ học Tập đọc ”.

1. II. Mục đích nghiên cứu.

Việc chọn nghiên cứu sáng kiến kinh nghiệm “ Một số biện pháp giúp học sinh lớp 4 ở trường Tiểu học Thiết Kế nâng cao năng lực cảm thụ văn học trong giờ học Tập đọc ” nhằm mục đích:

Điều tra thực trạng cảm thụ văn học của học sinh lớp 4 trường Tiểu học Thiết Kế.

 Tìm ra những biện pháp hữu hiệu nhất, nhằm giúp học sinh lớp 4 nâng cao năng lực cảm thụ văn học trong phân môn Tập đọc.

Đề xuất một số biện pháp nhằm nâng cao năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 4.

Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh qua tiết tập đọc nhằm trang bị cho học sinh vốn văn hóa – văn học cần thiết cho các em. Giúp học sinh nhận biết nhanh gọn và chính xác các tín hiệu nghệ thuật trong bài đọc, giúp học sinh hình thành và phát triển tình cảm, nhân cách đẹp của con người, tạo cho học sinh biết rung cảm, thưởng thức vẻ đẹp và phát triển tư duy.

III. Đối tượng nghiên cứu.

Học sinh lớp 4A (lớp thực nghiệm) và học sinh lớp 4B (lớp đối chứng) ở trường Tiểu học Thiết Kế.

Phân môn: Tập đọc lớp 4

1. IV. Phương pháp nghiên cứu.

      – Phương pháp đàm thoại.

– Phương pháp thực hành.

– Phương pháp điều tra, khảo sát, thống kê.

– Phương pháp phân tích – tổng hợp

1. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM.
2. I. Cơ sở lí luận

Cảm thụ văn học trong phân môn Tập đọc là một mục tiêu quan trọng, hết sức cần thiết. Cảm thụ văn học không phải là hoạt động ghi nhận bằng ống kính, mà là một quá trình hoạt động bằng năng lực nhận thức, sự cảm nhận cái hay, cái đẹp, sự sâu sắc ở ngôn từ, một hệ thống tín hiệu thứ hai của loài người, ở nghệ thuật viết, ở ý nghĩa bài thơ, bài văn mà các em được học. Cảm thụ văn học là quá trình tâm lí phức tạp và đầy sang tạo. Bất kì tác phẩm nghệ thuật nào để khám phá nó bao giờ cũng phải dựa vào trí sáng tạo và sự tưởng tượng của con người.

 Cảm thụ văn học là quá trình tiếp nhận, hiểu cảm thụ văn chương, đặc trưng ngôn ngữ nghệ thuật, đặc trưng phản ánh nghệ thuật, tính hình tượng của văn chương. Đây là quá trình hoạt động nhận thức thẩm mỹ rất đặc biệt, phức tạp và có tính sáng tạo. Mỗi một tác phẩm văn học đều mang một vẻ đẹp toàn diện về cả nội dung và cả giá trị nghệ thuật. Đó chính là vẻ đẹp về ngôn ngữ, về các hình thức nghệ thuật được sử dụng trong tác phẩm đó. Quá trình nhận thức cái đẹp trong văn thơ là quá trình nhận thức cái đẹp về ngôn ngữ nghệ thuật. Mà đặc trưng của ngôn ngữ nghệ thuật là giàu hình ảnh, có sức biểu cảm và có tính đa nghĩa.

Đối với lứa tuổi học sinh Tiểu học trước khi đến trường, học sinh tiểu học đã có vốn văn học nhất định. Đây không phải là lần đầu tiên các em được tiếp xúc với hình tượng văn học. Ngay từ nhỏ các em đã được nghe bố, mẹ, ông, bà kể chuyện cổ tích, truyện kể nhi đồng, nghe và thuộc các bài đồng dao, một số bài ca dao, dân ca….Dù chưa ý thức rõ rệt, nhưng các em đã có cảm giác yêu nhân vật này hơn nhân vật khác, thích câu chuyện này hay không thích câu chuyện kia…là vì các em đã có những ” cảm nhận chủ quan” về câu chuyện được nghe. Chứng tỏ sự tiếp xúc này đã giúp các em cảm nhận về văn, thơ, từ rất sớm, từ thuở ấu thơ trong lời kể chuyện của  bà, lời mẹ hát ru. 

Đến bậc Tiểu học, lần đầu tiên các em được tiếp xúc với tác phẩm văn học bằng chữ viết qua các bài tập đọc, chữ viết tiếp tục đưa các em đi xa hơn nữa trong việc cảm thụ thế giới văn chương. Trường tiểu học sẽ trang bị cho các em một số tri thức và rèn luyện một số kĩ năng, năng lực cần thiết cho cảm thụ văn học. Học sinh bắt đầu làm quen với các thao tác, tìm hiểu nội dung, nghệ thuật cuả tác phẩm. Đó là những câu hỏi, những bài tập yêu cầu phát hiện ý của đoạn văn, đoạn thơ, ý chính hay nội dung của bài thơ, bài văn, hoặc tìm từ ngữ “chìa khoá”, làm nên cái hay cái đẹp của đoạn văn bản….Học sinh cũng được trang bị một số kiến thức về hình tượng, về ngôn ngữ nghệ thuật thông qua hệ thống câu hỏi, bài của bài tập đọc. 

  Tuy nhiên, các em còn gặp nhiều khó khăn trong việc phát hiện những nội dung trừu tượng, khái quát trong bài đọc và một số kĩ năng diễn đạt. Đó là vì do tư duy lôgíc ở các em chưa phát triển như ở người trưởng thành. Song bên cạnh đó ở các em lại có những ưu điểm đặc biệt trong cảm thụ văn học đó là: Những cảm quan tuổi thơ, đó là sự nhạy cảm, trong sáng, hồn nhiên, chân thật, ngộ nghĩnh rất đáng quí ở các em. Trong con mắt trẻ thơ, thế giới luôn đầy tính ngạc nhiên. Người ta thường nói tới “nhãn quan trẻ thơ” tức là cách nhìn từ góc độ trẻ thơ. Thật vậy, dưới nhãn quan này, cuộc sống luôn hiện ra những điều mới mẻ. Ngay cả những gì bình thường nhất đang diễn ra hàng ngày, đối với trẻ thơ cũng có thể đầy sự mới lạ, hấp dẫn.

 Từ cơ sở lý luận trên, tôi đã nghiên cứu những mặt còn tồn tại trong quá trình dạy và học cảm thụ văn học ở lớp 4. Để tìm ra những biện pháp giảng dạy đạt được hiệu quả cao nhất trong các bài Tập đọc cho học sinh lớp 4 trường Tiểu học Thiết Kế.

1. II. Thực trạng của việc dạy – học cảm thụ văn học trong phân môn Tập đọc ở trường Tiểu học Thiết Kế.
2. Đặc điểm nhà trường: Trường Tiểu học Thiết Kế thuộc địa bàn xã Thiết kế là một xã nghèo và còn nhiều khó khăn của huyện Bá thước. Học sinh ở đây 100% là con em dân tộc Mường. Nghề nghiệp chính các gia đình là làm nông nghiệp, hoàn cảnh còn nhiều thiếu thốn, khó khăn. Phụ huynh chưa thực sự quan tâm đến việc học của con cái. Đây cũng chính là một ảnh hưởng không nhỏ trong việc dạy và học của giáo viên và học sinh trong nhà trường.
3. Về phía giáo viên: Nhìn chung hầu hết giáo viên đều rất coi trọng việc dạy phân môn Tập đọc, xác định rõ được các nhiệm vụ của việc dạy Tập đọc là rèn cho cho học sinh 4 kĩ năng : nghe, nói, đọc, viết. Tuy nhiên một hạn chế dễ phát hiện nhất trong dạy Tập đọc là: giáo viên mới chỉ coi trọng việc rèn tốc độ đọc cho học sinh, còn xem nhẹ việc đọc diễn cảm, đọc hiểu và cảm thụ văn học. Hơn nữa