SKKN Một số biện pháp giúp học sinh lớp 5 học tốt phân môn Địa lí

1. MỞ ĐẦU
2. Lí do chọn đề tài :

Như chúng ta đã biết, đất nước ta đang trên con đường đổi mới. Trong cuộc cách mạng đổi mới ấy, giáo dục được ưu tiên hàng đầu và được coi là quốc sách với mục tiêu là: “Nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực và bồi dưỡng nhân tài” để đào tạo thế hệ trẻ thành những con người phát triển toàn diện phục vụ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, đáp ứng nhu cầu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, “ Vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh xã hội công bằng văn minh”.

Nòng cốt của giáo dục là đổi mới về nội dung phương pháp giáo dục cho phù hợp với hướng tự giác tích cực của học sinh.

Tất cả các môn học trong các bậc học đều góp phần thực hiện mục tiêu đó. Phân môn Địa lí trong trường Tiểu học cũng vậy. Đây là môn học cung cấp cho học sinh những kiến thức cơ bản, thiết thực về các sự vật, hiện tượng, các mối quan hệ địa lí đơn giản về thiên nhiên, đất nước, con người, cách vận dụng chúng trong đời sống và sản xuất. Không chỉ thế nó còn góp phần bồi dưỡng và phát triển thói quen ham học hỏi, ham tìm tòi để hiểu biết về thế giới xung quanh. Đặc biệt, phân môn Địa lí 5 còn cho các em hiểu rõ về chính đất nước của mình, khiến các em được mở rộng tầm nhìn về từng vùng miền của đất nước. Ngoài ra, chương trình cũng giúp các em lĩnh hội được một số đặc điểm tiêu biểu của từng châu lục và các đại dương trên thế giới. Cùng với các môn học khác góp phần giáo dục toàn diện cho học sinh Tiểu học.

Với những trăn trở tìm biện pháp để dạy học phân môn Địa lí ở Tiểu học như thế nào cho có hiệu quả? Đó không chỉ là vấn đề bản thân tôi quan tâm mà hầu hết các Giáo viên Tiểu học đều quan tâm để phân môn Địa lí không chỉ cung cấp kiến thức cơ bản cần thiết mà còn là môn học hấp dẫn học sinh. Đó chính là lí do tôi chọn đề tài: “Một số biện pháp giúp học sinh lớp 5A trườngTtiểu học Ban Công học tốt phân môn Địa lí”, với sáng kiến này tôi mong muốn học sinh lớp 5 yêu những gì mà thiên nhiên đã ban tặng cho con người. Từ đó các em sẽ tích cực, tự nguyện tham gia góp phần bảo vệ môi trường và trân trọng giữ gìn những thành tựu kinh tế đất nước.

1. Mục đích nghiên cứu:

Bản thân tôi nghiên cứu đề tài này nhằm mục đích đổi mới phương pháp dạy học để phát huy những yếu tố tích cực của phương pháp dạy học truyền thống, thay đổi cách thức, phương pháp học tập của học sinh, đem đến cho các em hứng thú học tập, tạo thói quen tư duy độc lập, tích cực sáng tạo trong nhận thức, vận dụng kiến thức trong cuộc sống. Đồng thời góp phần hoàn thiện về mặt trí thức và nhân cách cho các em, giúp các em yêu những gì mà thiên nhiên đã ban tặng cho con người. Từ đó các em sẽ tích cực, tự nguyện tham gia góp phần bảo vệ môi trường và trân trọng giữ gìn những thành tựu kinh tế đất nước. Vì có biết, có hiểu đặc điểm các vùng miền, có quan tâm đến đời sống sản xuất của nhân dân thì các em mới yêu mến quê hương đất nước. Hơn thế nữa bản thân tôi mong  muốn nâng cao kiến thức của mình về phân môn Địa lí một môn học mà lâu nay ở bậc Tiểu học chưa được xem là môn học chính ngoài Toán và Tiếng việt.

III. Đối tượng nghiên cứu:

Do điều kiện thời gian và trình độ còn hạn chế nên tôi chỉ nghiên cứu một số biện pháp giúp học sinh lớp 5A trường tiểu học Ban Công học tốt phân môn Địa lí.

1. Phương pháp nghiên cứu:

• Phương pháp điều tra thống kê tổng hợp.
• Phương pháp nghiên cứu tài liệu. 
• Phương pháp phân tích rút kinh nghiệm.

1. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
2. Cơ sở lí luận:

Con người dù hoạt động trong lĩnh vực nào cũng cần có kiến thức về Địa lí. Giáo viên là cầu nối giữa tri thức và nhân loại. Giáo viên có nhiệm vụ giúp học sinh khám phá những kiến thức cơ bản cần thiết về trái đất; môi trường sống của con người; về những hoạt động của con người trên bình diện quốc tế, quốc gia. Trong thời kỳ công nghiệp hoá hiện đại hoá đất nước, Địa lí là một trong những bộ môn quan trọng đòi hỏi mỗi người phải có kiến thức am hiểu về nó. Trong sự nghiệp giáo dục hiện nay theo tinh thần đổi mới phương pháp dạy học, trong những giờ lên lớp giáo viên luôn giữ vai trò tổ chức chỉ đạo, tạo hứng thú để học sinh tích cực, chủ động nắm tri thức. Giáo viên đảm nhận vai trò xây dựng kế hoạch, hướng dẫn hoạt động và học sinh luôn được người dạy theo sát giúp đỡ nên tích cực tự giác thể hiện sự năng động trong hoạt động học tập. Học sinh tiếp thu được những nguồn tri thức mới bằng sự khám phá của bản thân với sự định hướng giúp đỡ của giáo viên. Khi tự mình khám phá ra tri thức học sinh sẽ cảm nhận được sự hứng thú, say mê và yêu mến môn học hơn nhiều lần những gì học sinh tiếp nhận một cách thụ động từ giáo viên. 

Để thực hiện tốt được điều trên người giáo viên ngoài việc nắm vững nội dung, phương pháp dạy học của môn học; sử dụng hiệu quả đồ dùng dạy học thì cũng cần biết vận dụng linh hoạt, sáng tạo phương pháp cũng như hình thức tổ chức dạy học.

1. Thực trạng về vấn đề dạy và học địa lí hiện nay:

     Trong thực tế, vì nhiều lí do khác nhau, học sinh hầu như không thích học môn Địa lí. Có thể phần nào vì các thầy cô giành nhiều tâm huyết cho việc đổi mới phương pháp dạy học Toán, Tiếng Việt nên môn Địa lí chưa được quan tâm nhiều. Song về lâu dài, với nếp dạy, nếp học như hiện nay, trong suy nghĩ của học sinh sẽ hình thành một quan niệm nguy hiểm rằng môn Địa lí là môn phụ. Nhưng liệu có thể chấp nhận được không, một học sinh giỏi Toán, giỏi Văn lại chẳng hiểu rõ đỉnh Phan – xi – păng thuộc dãy núi nào? Vì sao sông Hồng có nhiều phù sa? Anh, Pháp, Ấn Độ, Ai Cập thuộc châu lục nào trên thế giới? Có bao điều kỳ diệu, mới mẻ trong môn Địa lí. Và những điều kỳ diệu ấy có thể thấy xung quanh mình. Chẳng hạn như tại sao quê mình lại trồng nhiều ngô? Nơi ông bà sống lại trồng nhiều cà phê? Hay những con đường ngang dọc nơi mình ở thuộc quốc lộ nào trên bản đồ?…. Vậy tại sao học sinh không thích học Địa lí? Trong khi để hiểu hết nội dung trong bài, trong môn học ấy cũng không vất vả, khó khăn bằng vận dụng cả núi công thức Toán để làm bài tập toán. Hay tại học sinh mình không thích tìm hiểu khám phá thiên nhiên hay thế giới? Những câu hỏi Tại sao? Thế nào? luôn là sở trường của các em cơ mà? Nghĩa là trẻ rất thích tìm hiểu, nhưng cái chính là ta chưa biết dẫn lối cho chúng.

      Qua thực tế nhiều năm trực tiếp giảng dạy học sinh lớp 5 của trường Tiểu học Ban Công, dự giờ các đồng nghiệp, khảo sát chất lượng học sinh tôi thấy: Phương pháp dạy – học ở đây còn nhiều vấn đề chưa hợp lí cần phải nghiên cứu, nhận xét và điều chỉnh. Tuy nhiên trong dạy học môn Địa lí cũng như các môn học khác cũng có những thuận lợi và khó khăn nhất định.

1. Những thuận lợi trong giảng dạy :

      – Mục tiêu, nội dung chương trình nhẹ nhàng phù hợp với lứa tuổi học sinh.

      – Đặc điểm tâm lí của học sinh Tiểu học thích tò mò, ham hiểu biết, thích tìm hiểu cái lạ, nhạy cảm với cái mới nên đó cũng là một điều kiện tốt để học sinh tiếp nhận kiến thức.

2. Những khó khăn trong giảng dạy:

– Giáo viên chưa yêu thích môn Địa lí nên chưa cập nhật, tìm hiểu những thông tin, những hiểu biết về tự nhiên, về con người và cuộc sống xung quanh để hỗ trợ cho môn học.

– Giáo viên chưa nắm vững được một số kỹ năng trong dạy môn Địa lí, kiến thức về môn học này của phần đa giáo viên còn hạn chế và chưa được chú ý để  bồi dưỡng nâng cao như môn Toán và Tiếng Việt.

– Cách vận dụng hình thức tổ chức dạy học còn chưa linh hoạt, sáng tạo.

– Chưa kết hợp, phát huy hết tác dụng của các buổi sinh hoạt ngoại khóa (hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp) để củng cố, ôn tập và mở rộng kiến thức địa lí cho học sinh.

– Cơ sở vật chất còn thiếu thốn, chưa có phòng chức năng. Đồ dùng dạy học tuy được trang bị nhưng chưa đầy đủ và phong phú. Máy vi tính, máy chiếu chưa có mà môn địa lí lại rất cần sưu tầm và đưa lên nhiều hình ảnh và thông tin nên ảnh hưởng rất nhiều đến việc dạy học.

– Học sinh và phụ huynh chưa chú trọng môn học này, không có điều kiện để tìm hiểu về thiên nhiên, đất nước, con người.

– Một số bản đồ riêng về vùng, miền, nước, châu lục hay quả địa cầu chưa nhiều cũng sẽ gây khó khăn cho việc dạy và học của giáo viên và học sinh.

3. 3. Kết quả khảo sát  thực trạng:

     Trong năm học …….. để kiểm nghiệm cách làm của mình, tôi đã tiến hành khảo sát học sinh lớp 5A trường Tiểu học Ban Công – huyện Bá thước.

      – Thời điểm kiểm tra là:   Tuần 1/ tháng 9 năm học …….. khi chưa áp dụng các giải pháp trong sáng kiến.

    * Kết quả thu được như sau : 

  * Nhận xét, đánh giá thực trạng:

      Qua bảng số liệu trên cho ta thấy rõ số học sinh chưa biết xác lập mối quan hệ địa lí đơn giản giữa các yếu tố địa lí, kỹ năng sử dụng bản đồ, lược đồ, kỹ năng khai thác kiến thức từ các bảng số liệu, biểu đồ còn ở tỉ lệ thấp.

     Để khắc phục thực trạng trên, từ năm học …….. tôi đã bắt đầu áp dụng một số biện pháp mới để chất lượng dạy và học phân môn Địa lí được nâng cao,  hiệu quả các tiết dạy đạt được cao hơn. Cách làm cụ thể của tôi như sau: 

         III.  Giải pháp và tổ chức thực hiện.    

      Để thực hiện tốt đề tài này tôi đã tiến hành đồng bộ các giải pháp sau:

1. Thống kê phân loại đối tượng học sinh ngay từ đầu năm học để nắm được trình độ từng  học sinh.
2. Tìm hiểu kĩ yêu cầu cơ bản về kiến thức, kĩ năng của phân môn Địa lí lớp 5 theo chuẩn kiến thức. 
3. Tự học để nâng cao năng lực về các kiến thức địa lí cho bản thân.
4. Nghiên cứu kỹ sách giáo khoa địa lí lớp 5 và đổi mới cách soạn bài, tìm hiểu tài liệu liên quan phục vụ tốt cho bài dạy.
5. Sử dụng triệt để đồ dùng dạy học.
6. Tổ chức ôn tập, kiểm tra qua từng bài, từng chương.
7. Đổi mới phương pháp, hình thức tổ chức dạy học theo từng dạng bài. 

        Do khuôn khổ bài viết có hạn, trong sáng kiến này tôi xin trình bày “Một số giải pháp sử dụng để nâng cao hiệu quả dạy và học môn Địa lí lớp 5” như sau:

 * Biện pháp1:  Xây dựng thói quen xác lập mối quan hệ địa lí đơn giản giữa các yếu tố địa lí.                                   

5 YẾU TỐ CỦA ĐỊA LÍ 

   Xác lập mối quan hệ địa lí đơn giản giữa các yếu tố địa lí là làm cho học sinh thấy mọi sự vật hiện tượng đều có mối liên quan đến nhau. Thực ra, để dạy về mối quan hệ này không khó vì chương trình lớp 4 chỉ yêu cầu xác định mối quan hệ Địa lí đơn giản, không giải thích nhiều, học sinh chỉ cần hiểu, phân tích được vài yếu tố tự nhiên ảnh hưởng lẫn nhau còn mức độ cao hơn các em sẽ được học ở chương trình Địa lí bậc Trung học cơ sở. Chẳng hạn như cây trồng trên đất màu mỡ sẽ phát triển tốt, cây trồng trên đất cằn cỗi sẽ còi cọc, kém phát triển. Hay nếu chặt phá rừng bừa bãi sẽ làm cho không khí kém trong lành và là nguyên nhân của những trận lũ lụt. 

   Muốn thấy rõ mỗi sự vật hiện tượng, yếu tố liên quan đến nhau như thế nào phải đặt chúng trong mối quan hệ với các sự vật hiện tượng xung quanh.

    Giúp học sinh có thói quen đặt và trả lời các câu hỏi: Tại sao? mỗi khi tìm hiểu bài.

    Ví dụ 1:  Tại sao nước ta có nhiều sông nhưng có ít sông lớn?

    Để trả lời được câu hỏi này phải nắm được mối quan hệ giữa sông ngòi với địa hình, khí hậu.

    Địa hình Việt Nam 3/4 là đồi núi và cao nguyên, nước ta lại nằm trong vành đai nhiệt đới, có nhiều mưa, bởi vậy nước ta có nhiều sông. Vì sông tạo thành do hội tụ dòng chảy của nhiều con suối đổ từ trên cao xuống. Đặc điểm địa hình nước ta là hẹp ngang, kéo dài theo phương Bắc Nam vì thế không thể có những con sông lớn.

Ví dụ 2: Quan sát hình 1(SGK trang 87): Lược đồ nông nghiệp Việt Nam: Nhiệm vụ học sinh là: Nêu tên những vật nuôi và vùng phân bố chính của những vật nuôi đó. Sau khi quan sát thảo luận nhóm, học sinh có kết quả chung:

– Trâu bò: Nuôi nhiều ở vùng núi và cao nguyên.

– Lợn và gia cầm: Tập trung nhiều ở vùng đồng bằng.

– Đánh cá và nuôi tôm: Tập trung ở vùng ven biển.

   Nhưng tại sao trâu bò lại nuôi nhiều ở vùng núi và cao nguyên, lợn và gia cầm tập trung ở đồng bằng, ở vùng ven biển lại phát triển đánh bắt cá và nuôi tôm? Đặt ra và trả lời được câu hỏi này là các em đã thấy được mối quan hệ giữa trồng trọt và chăn nuôi; giữa điều kiện tự nhiên (địa hình) và chăn nuôi, đánh bắt thuỷ sản.

    – Đồng bằng sẵn lương thực (rau, củ, ngũ cốc) nên nuôi nhiều lợn và gia cầm.

    – Vùng núi và cao nguyên có nhiều bãi chăn thả nên nuôi nhiều trâu bò.

    – Vùng ven biển là môi trường sống thích hợp của tôm, cá nên phát triển nuôi trồng và đánh bắt thuỷ sản.

   Như vậy, các em thấy tất cả các yếu tố địa lí mình đang học đều liên quan chặt chẽ với nhau và khi đã hiểu về mối quan hệ ấy, học sinh sẽ thấy học địa lí không hề khó mà  các kiến thức trong sách hết sức thực tế, gần gũi với các em.

    Để rèn luyện thói quen xác lập mối quan hệ đơn giản giữa các yếu tố địa lí, tôi giúp học sinh luôn chú ý tìm hiểu mối liên quan giữa bài mới với bài cũ. Bởi vì khi biên soạn SGK tác giả đã sắp xếp các nội dung học tập rất logíc, bài