SKKN Một số biện pháp hướng dẫn nhằm giúp học sinh phát huy tính chủ động, tích cực, sáng tạo khi học và thực hành luyện nói trong môn Tiếng Việt ở lớp 1

1. MỞ ĐẦU.

1.1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI:
Phân môn Tiếng Việt trong các nhà trường phổ thông nói chung và trường Tiểu học nói riêng có một vị trí vô cùng quan trọng. Môn học này là cơ sở, là nền tảng giúp học sinh học tốt các môn học khác. Tiếng Việt vừa là một khoa học vừa là công cụ, phương tiện giúp học sinh lĩnh hội tri thức, rèn luyện kỹ năng, kỹ xảo, phát triển tư duy. Việc dạy Tiếng Việt ở trường tiểu học với tư cách là dạy tiếng mẹ đẻ luôn là vấn đề được quan tâm chú trọng. Trong đó lớp Một có ý nghĩa vô cùng to lớn, đặt những viên gạch nền móng cho hệ thống giáo dục phổ thông và quan trọng hơn là sự hình thành và phát triển nhân cách con người sau này.
Trong những năm học vừa qua, ngành giáo dục đã phát động phong trào thi đua “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực”. Muốn trở thành một môi trường giáo dục thật sự thân thiện, tích cực và có chất lượng, quan trọng nhất người giáo viên phải dạy Tiếng Việt cho học sinh chính là dạy học tiếng mẹ đẻ. Chương trình Tiếng Việt mới nhấn mạnh chủ trương “Hình thành và phát triển ở học sinh các kỹ năng nghe – nói – đọc – viết để học tập và giao tiếp trong  môi trường hoạt động của lứa tuổi”. – Quan điểm giao tiếp nói cụ thể hơn là quan điểm phát triển lời nói định ra nguyên tắc, phương hướng xây dựng chương trình môn Tiếng Việt. Mỗi phân môn, mỗi tiết học, mỗi nội dung dạy học đều hướng tới mục đích phát triển lời nói. Mục tiêu chủ yếu của môn Tiếng Việt lớp 1 hiện nay là chú trọng dạy chữ trên cơ sở dạy âm và dạy vần  là để dạy chữ.
Vấn đề phát triển lời nói cho học sinh đã được chủ tịch Hồ Chí Minh dạy: “Tiếng nói là thứ của cải vô cùng lâu đời và vô cùng quý báu của dân tộc. Chúng ta phải giữ gìn nó, quý trọng nó, làm cho nó phổ biến  ngày càng rộng khắp”. Và cố thủ tướng Phạm Văn Đồng cũng đã từng nói: “Trường học có trách nhiệm lớn lao trong việc giữ gìn sự trong sáng của Tiếng Việt. Phải làm cho thế hệ trẻ nói và viết tốt hơn chúng ta”. Muốn thực hiện được lời dạy đó, trường tiểu học cần phải có cách thức tổ chức và phương pháp dạy học hợp lý, tích cực nhằm nâng cao chất lượng dạy – học môn Tiếng Việt, giúp học sinh sử dụng thành thạo Tiếng Việt.
Cho đến nay, việc triển khai chương trình Tiếng Việt 1 mới trên toàn quốc đã lâu nhưng phần lớn giáo viên vẫn tỏ ra lúng túng, e ngại khi tổ chức dạy luyện nói cho học sinh, còn học sinh rất khó khăn khi học phần này. Nhìn chung, việc dạy học nội dung này vẫn chưa đạt hiệu quả cao.
Đây cũng là lý do tôi viết sáng kiến kinh nghiệm với chủ đề: “Một số biện pháp hướng dẫn nhằm giúp học sinh phát huy tính chủ động,  tích cực, sáng tạo khi học và thực hành luyện nói trong môn Tiếng Việt ở lớp 1”.
1.2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU:
– Góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Tiếng Việt nói chung và nội dung luyện nói nói riêng ở lớp 1.
– Phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh khi học luyện nói trong môn Tiếng Việt 1.

1.3. ĐỐI TƯỢNG ,  PHẠM VI NGHIÊN CỨU:
Một số biện pháp hướng dẫn nhằm giúp học sinh phát huy tính chủ động,  tích cực, sáng tạo khi học và thực hành luyện nói trong môn Tiếng Việt ở lớp 1”.
1.4. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU:
a . Phương pháp nghiên cứu tài liêu:
Nghiên cứu sách Tiếng Việt 1, sách giáo viên và các tài liệu tham khảo khác có liên quan đến phần luyện nói của học sinh.
b. Phương pháp nghiên cứu thực tế:
– Điều tra việc nói của học sinh trong giờ Học vần và Tập đọc.
– Điều tra về dạy luyện nói của bản thân và đồng nghiệp.
c . Phương pháp nghiên cứu lí luận:
Nghiên cứu những vấn đề lí luận và thực tiễn liên quan đến dạy luyện nói.
d . Phương pháp thực nghiệm:
Áp dụng những biện pháp tìm được vào việc giảng dạy phần luyện nói cho học sinh lớp 1D  Trường Tiểu học Quý lộc.
e . Phương pháp tổng kết kinh nghiệm:
Tổng kết kinh nghiệm đúc rút được trong quá trình dạy luyện nói cho học sinh lớp 1.

2 . NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

2.1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM:
Mục tiêu của môn Tiếng Việt mới đã thể hiện được quan điểm mới trong dạy học đó là quan điểm giao tiếp. Hoạt động giao tiếp bao gồm các hành vi nhận thông tin và phát thông tin. Trong ngôn ngữ mỗi hành vi đều có thể thực hiện bằng hai hình thức là khẩu ngữ (nghe, nói) và bút ngữ (đọc, viết). Dạy học theo quan điểm giao tiếp là xu thế phổ biến trong các tài liệu dạy tiếng mẹ đẻ cũng như dạy ngoại ngữ ở các nước tiên tiến hiện nay. Quan điểm này được thể hiện trên cả hai phương diện nội dung và phương pháp dạy học.
Mặc dù có nhiều quan điểm khác nhau về giao tiếp nhưng tựu chung thì về vấn đề cốt lõi của các định nghĩa là: giao tiếp là hoạt động tiếp xúc, trao đổi giữa con người với con người trong xã hội, nhằm truyền đạt cho nhau những nhận thức, những tư duy hoặc nhằm bày tỏ, chia sẻ những tình cảm, thái độ, đối với nhau cũng như đối với các sự vật, hiện tượng trong thực tế khách quan. Như vậy, điều kiện trước tiên đảm bảo cho một cuộc giao tiếp diễn ra bình thường là phải có ít nhất hai đối tượng tham gia:1 đóng vai người nói và 1 đóng vai người nghe. Hai vai này sẽ luân phiên thay đổi nhau trong suốt quá trình giao tiếp, họ cũng phải sử dụng một thứ ngôn ngữ nhất định, cùng chịu sự chi phối của hoàn cảnh và nội dung giao tiếp để hướng tới mục đích đã đề ra.
Trong quá trình dạy học luyện nói, lý thuyết giao tiếp giúp giáo viên có sự định hướng về nội dung và phương pháp dạy học nhằm đạt được mục tiêu dạy học đề ra. Đó là nhằm phát triển lời nói cho từng cá nhân học sinh. Vì vậy, đòi hỏi giáo viên cần biết chuyển nội dung dạy học thành những tình huống giao tiếp gần gũi, giúp học sinh vận dụng kinh nghiệm của mình thực hiện hoạt động giao tiếp. Từ đó học sinh sẽ có kỹ năng giao tiếp và tất nhiên sẽ phát triển được lời nói cho các em.
Chúng ta cũng đã biết trước khi vào lớp 1, trẻ đã được làm quen với Tiếng Việt (tiếng mẹ đẻ) trong cuộc sống hàng ngày. Đó là một phương tiện quan trọng giúp các em giao tiếp với mọi người, với xã hội, giúp các em phát triển tư duy. Khi vào lớp 1, việc học môn Tiếng Việt một cách có tổ chức, có phương pháp khoa học sẽ giúp các em củng cố thêm hiểu biết cũng như các kỹ năng, kỹ xảo sử dụng tiếng mẹ đẻ của mình, từ đó giúp các em học tốt các môn học khác và giao tiếp tốt hơn.
Việc dạy học nội dung luyện nói thực chất là dạy các em tạo lập nên những ngôn bản nói để phục vụ hoạt động học tập và giao tiếp. Vì vậy nếu giáo viên vận dụng các phương pháp dạy học một cách phù hợp nhằm phát triển kỹ năng nói để tổ chức dạy học nội dung luyện nói trong môn Tiếng Việt 1 thì sẽ phát huy  được tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh. Từ đó nâng cao được hiệu quả dạy học, tăng cường năng lực sử dụng ngôn ngữ nói của học sinh.
a/ Những yêu cầu về luyện nói ở lớp 1:
Chuẩn kĩ năng nói cho lớp 1:

Chủ đề
Mức độ cần đạt
Ghi chú
– Phát âm
-Nói rõ ràng đủ nghe. Nói liền mạch cả câu.

– Sử dụng nghi thức lời nói
– Có thái độ lịch sự, mạnh dạn, tự nhiên khi nói.
– Biết nói lời chào hỏi, chia tay trong gia đình, trường học.
– Nói đúng lượt lời, nhìn vào người nghe khi nói.
– Đặt và trả lời câu hỏi
– Biết trả lời đúng vào nội dung câu hỏi. Nói thành câu.

– Thuật việc, kể chuyện
– Kể được một đoạn hoặc cả mẩu chuyện có nội dung đơn giản được nghe thầy, cô kẻ trên lớp (kết hợp với nhìn tranh minh hoạ, đọc lời gợi ý dưới tranh)

-Phát biểu, thuyết trình
– Biết giới thiệu một vài câu về mình, về bản thân hoặc một vài đồ vật quen thuộc.

b/  Hệ thống bài tập luyện nói trong SGK lớp 1:
Sách Tiếng Việt có hai phần:
Phần Học vần có 103 bài được chia làm ba dạng bài cơ bản:
– Làm quen với âm và chữ cái: từ bài 1 đến bài 6
– Dạy – học âm vần mới: từ bài 7 đến bài 103 (82 bài).
– Ôn tập âm vần mới: Cứ 6, 7 bài học âm vần mới lại có một bài ôn.
Nội dung luyện nói trong từng bài được sách giáo khoa xác định rất rõ ràng. Mỗi bài luyện nói có một tên gọi cụ thể (trừ 5 bài trong phần Làm quen với âm và chữ). Các bài tập luyện nói được sắp xếp cuối mỗi bài dạy âm, vần mới và được trình bày bằng tranh minh hoạ, có từ, ngữ chứa âm, vần đã học nói lên chủ đề luyện nói. Ở phần này yêu cầu luyện nói được lặp đi lặp lại và cách trình bày đơn giản cho phù hợp với giai đoạn học chữ của trẻ. Mục tiêu của phần này là giúp học sinh làm quen với không khí học tập mới, mạnh dạn nói cho các bạn nghe và lắng nghe bạn nói.
Phần Luyện tập tổng hợp
– Trong phần luyện tập tổng hợp được bố trí các bài theo tuần với ba chủ điểm lớn: Nhà trường, Gia đình, Thiên nhiên – Đất nước (từ tuần 25 trở về sau) Các bài của mỗi tuần tập trung vào một chủ điểm – Cứ ba tuần hết một lượt chủ điểm. Việc quay vòng chủ điểm này không phải là sự lặp lại y hệt mà vòng sau mở rộng hơn vòng trước. Cụ thể:
Loại I: Luyện nói câu chứa tiếng có vần ôn trong bài tập đọc:
+ Kiểu 1: Nói câu chứa tiếng có vần cho trước. Kiểu này có 14 bài.
VD: Nói câu chứa tiếng có vần ưa – ua.