SKKN Một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy môn Lịch sử cho học sinh lớp 6 (Sách Kết nối tri thức)

1. Lý do chọn đề tài 

Dân ta phải biết sử ta

Cho tường gốc tích nước nhà Việt Nam

Mỗi khi đọc những câu thơ đó của Bác, những giáo viên dạy lịch sử lại cảm thấy tự hào, nhưng cũng đầy trách nhiệm đối với môn Lịch sử cũng như đối với các em học sinh.

Đó chính là lí do mà mọi giáo viên cần phải luôn đổi mới các phương pháp, hình thức dạy học để học sinh hào hứng mỗi khi nhăc tới môn Lịch sử

Có ý kiến cho rằng: Lịch sử không phải là một môn khoa học mà chỉ là những kinh nghiệm thực tiễn được đúc kết và truyền thụ cho nhau. Nhưng thực tế đã khẳng định Lịch sử là một môn khoa học cho nên học Lịch sử không chỉ ghi nhớ, càng không phải học thuộc lòng sự kiện, mà điều chủ yếu là hiểu và phân tích đúng sự kiện lịch sử. Vì thế, người giáo viên phải có một phương pháp giảng dạy thật hợp lí để nâng cao hiệu quả giảng dạy bộ môn lịch sử.

Môn Lịch sử là môn có nhiều sự kiện, hiện tượng vì vậy học tập bằng trò chơi sẽ làm cho tiết dạy nhẹ nhàng sinh động. Đặc điểm của học sinh lớp 6 là còn bỡ ngỡ khi các em bước vào một cấp học mới, môi trường mới với phương pháp học và cách tiếp cận mới, nên việc sử dụng trò chơi học tập sẽ làm cho học sinh ham thích học môn lịch sử. Thực hiện tốt việc tổ chức trò chơi học tập lịch sử cho học sinh vừa phát huy tính tích cực, chủ động, hứng thú trong học tập vừa rèn luyện kĩ năng lịch sử cho học sinh. Từ đó giúp học sinh tự bổ sung kiến thức cho mình thêm phong phú

Chọn đề tài “Một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy môn Lịch sử cho học sinh lớp 6” theo bộ sách Kết nối tri thức với cuộc sống khi giảng dạy lịch sử 6, tôi muốn nêu lên một số biện pháp về việc  tổ chức trò chơi trong môn Lịch sử lớp 6 mà tôi đã thực hiện từ năm ……, nhằm nâng cao hơn nữa chất lượng học tập bộ môn Lịch sử khối 6, giúp các em ham thích học lịch sử và có được một số kĩ năng cơ bản về lịch sử. Bản thân là giáo viên dạy môn Lịch sử tôi nhận thấy việc tổ chức trò chơi học tập giúp học sinh dễ hiểu nội dung bài học, dễ khắc sâu kiến thức, nắm được một số kĩ năng lịch sử. Đồng thời làm cho tiết học sinh động hơn, học sinh ham thích học hơn.

2. Mục đích nghiên cứu

Tôi chọn đề tài “Một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy môn Lịch sử cho học sinh lớp 6” theo bộ sách Kết nối tri thức với cuộc sống vì khi giảng dạy lịch sử 6 tôi muốn nêu lên một số biện pháp về việc tổ chức trò chơi học tập lịch sử lớp 6, nhằm nâng cao hơn nữa chất lượng học tập bộ môn sử khối 6, giúp các em ham thích học lịch sử và có được một số kĩ năng cơ bản về lịch sử.

3. Phạm vi nghiên cứu

Học sinh khối lớp 6 trường THCS ……..

4. Đối tượng nghiên cứu 

Các biện pháp giảng dạy được đưa vào môn Lịch sử khối lớp 6 tại trường THCS ……

B. NỘI DUNG 

1. Cơ sở lý luận

Lịch sử là một môn khoa học cho nên học lịch sử không chỉ ghi nhớ, càng không phải học thuộc lòng sự kiện, mà điều chủ yếu là hiểu và phân tích đúng  sự kiện lịch sử. Vì thế, người giáo viên phải có một phương pháp giảng dạy thật hợp lí để nâng cao hiệu quả giảng dạy bộ môn lịch sử, đặc biệt là đối với môn lịch sử khối 6.

2. Cơ sở thực tiễn

– Trước khi thực hiện đề tài này qua tìm hiểu một số giáo viên cấp Tiểu học và các em học sinh lớp 6 giáo ở tại trường tôi thấy, đa số giáo viên Tiểu học chưa áp dụng phương pháp tổ chức trò chơi học tập khi giảng dạy lịch sử. Do đó không tạo được hứng thú học tập lịch sử cho học sinh từ đó dẫn đến các em chỉ học theo lối học thuộc lòng, trong vở ghi bao nhiêu học bấy nhiêu, chưa biết cách diễn đạt và thiếu kĩ năng lịch sử từ đó dẫn đến hiểu sai sự kiện lịch sử.

– Để khắc phục vấn đề trên tôi đã áp dụng phương pháp “Một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy môn Lịch sử cho học sinh lớp 6” theo bộ sách Kết nối tri thức với cuộc sống nhằm hình thành một số kĩ năng lịch sử như rèn luyện tính tư duy độc lập, kĩ năng sử dụng lược đồ, bản đồ, vẽ sử dụng sơ đồ, bảng thống kê, rèn kĩ năng diễn đạt, rèn luyện phương pháp khai thác nội dung tranh ảnh, lược đồ, bản đồ và tạo sự hứng thú học tập lịch sử cho sinh.

3. Giải pháp thực hiện

Biện pháp 1: Tăng cường sử dụng công cụ dạy học mang tính trực quan trong quá trình dạy môn Lịch sử lớp 6

Phương pháp trực quan là hệ thống cách thức, biện pháp giáo viên sử dụng đồ dùng hoặc phương tiện trực quan nhằm huy động các giác quan của học sinh tham gia vào quá trình nhận thức, làm cho việc tiếp thu kiến thức trở nên dễ dàng và rèn luyện các kỹ năng cho học sinh.

Đồ dùng trực quan được chia thành 3 nhóm chính: nhóm đồ dùng trực quan hiện vật, đồ dùng trực quan tạo hình và đồ dùng trực quan qui ước.

Nhóm đồ dùng trực quan hiện vật gồm: những di tích lịch sử, cách mạng, những di vật khảo cổ và di vật của các thời kì lịch sử.

Nhóm đồ dùng trực quan tạo hình gồm: mô hình, sa bàn, hình vẽ, tranh ảnh, phim tư liệu lịch sử lấy chủ đề về lịch sử.Các loại đồ dùng trực quan tạo hình có khả năng khôi phục lại hình ảnh của con người, đồ vật, sự kiện lịch sử một cách cụ thể, sinh động và khá xác thực.

Nhóm đồ dùng trực quan quy ước gồm: bản đồ lịch sử, niên biểu, sơ đồ…

Ngoài ra còn có các phương tiện kỹ thuật gồm máy chiếu, ti vi, rađiô, video…

 Lưu ý khi sử dụng Phương pháp trực quan:

Luôn kết hợp cùng phương pháp dùng lời nhằm làm rõ nội dung, ý nghĩa của sự kiện, hiện tượng lịch sử… đồng thời rèn luyện kỹ năng thực hành của học sinh. Căn cứ vào nội dung, yêu cầu giáo dưỡng, giáo dục của bài học để chọn đồ dùng trực quan thích hợp.

Định hướng nhiệm vụ cụ thể  hướng dẫn học sinh quan sát tìm nội dung bài học qua hình ảnh trực quan. Phát huy tính tích cực của học sinh khi dùng đồ dùng trực quan.

1. Đối với tranh ảnh lịch sử:

 Đọc tên bức tranh, xác định xem bức tranh đó thể hiện điều gì? Ở đâu?

Từ đó giáo dục lòng yêu nước, biết ơn các anh hùng của dân tộc…

Ví dụ: Khi dạy Bài 14. Nhà nước Văn Lang – Âu Lạc (trang 60 Lịch sử 6 sách Kết nối tri thức với cuộc sống)

 Cho học sinh quan sát ảnh Lễ hội Đền Hùng (Phú Thọ).

Giáo viên nêu câu hỏi: Lễ hội Đền Hùng tổ chức vào thời gian nào? Nêu những ý nghĩa của lễ hội đối với sự nghiệp của đất  nước ?

Lễ hội Đền Hùng còn gọi là Giỗ Tổ Hùng Vương, là một lễ hội lớn nhằm tưởng nhớ và tỏ lòng biết ơn công lao lập nước của các vua Hùng, những vị vua đầu tiên của dân tộc. Ngày Giỗ Tổ Hùng Vương diễn ra vào ngày mồng 10-3 âm lịch hàng năm tại Đền Hùng, Việt Trì, Phú Thọ. Trước đó hàng tuần, lễ hội đã diễn ra với nhiều hoạt động văn hóa dân gian và kết thúc vào ngày 10-3 âm lịch với Lễ rước kiệu và dâng hương tại Đền Thượng

Giỗ Tổ Hùng Vương – Lễ hội Đền Hùng là dịp để giáo dục truyền thống “Uống nước nhớ nguồn”, lòng biết ơn sâu sắc các Vua Hùng đã có công dựng nước và các bậc tiền nhân kiên cường chống giặc ngoại xâm giữ nước, đồng thời còn là dịp quan trọng để chúng ta quảng bá ra thế giới về một Di sản vô cùng giá trị, độc đáo, đã tồn tại hàng ngàn năm, ăn sâu vào tâm hồn, tình cảm, trở thành đạo lý truyền thống của đồng bào cả nước, kiều bào ta ở nước ngoài, là ngày để toàn Đảng, toàn quân, toàn dân ta cùng nguyện một lòng mãi khắc ghi lời căn dặn của Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Các Vua Hùng đã có công dựng nước – Bác cháu ta phải cùng nhau giữ lấy nước”

Từ đó giáo viên giáo dục học sinh lòng tôn kính, mến phục tài năng, phẩm chất tốt đẹp và  biết ơn cha ông, các vị anh hùng của dân tộc đã dựng nước, tạo điều kiện cho học sinh tích cực, chủ động, sáng tạo, đồng thời giáo dục tình yêu quê hương đất nước, rèn luyện kĩ năng giải quyết tình huống thực tiển trong cuộc sống, giúp cho thế hệ trẻ biết được sự hy sinh của các thế hệ cha  anh hùng liệt sĩ, ra sức  rèn luyện, học tập tốt để đạt kết quả cao, xứng đáng là những chủ nhân tương lai của non sông, đất nước ta.

Khi dạy Bài 16. Các cuộc khởi nghĩa tiêu biểu giành độc lập trước thế kỷ X (trang 70 Lịch sử 6 sách Kết nối tri thức với cuộc sống)

Cho HS quan sát các hình ảnh sau:

Giáo viên cho học sinh nhận biết được công lao to lớn của Hai Bà Trưng đối với thắng lợi của Cuộc khởi nghĩa năm 40-43 sau Công Nguyên.

 Bất bình trước chế độ cai trị hà khắc của chính quyền nhà Hán, hai gia đình Lạc tướng cùng nhau lập mưu đánh đổ ách thống trị của nhà Hán để giành lại độc lập cho dân tộc. Họ bí mật tìm cách liên kết với các thủ lĩnh ở mọi miền đất nước để chuẩn bị nổi dậy nhưng không may, Thi Sách đã bị quân Hán giết hại với mục đích làm giảm thế lực đối địch với chính quyền đô hộ, đồng thời đe dọa nhân dân ta, dập tắt ý định chống đối của các thủ lĩnh. Tuy nhiên điều này không những không dập tắt được ý định nổi dậy của dân ta mà còn làm tinh thần tiến hành khởi nghĩa của nhân dân ta đạt đến đỉnh điểm.

Mùa xuân năm 40 (khoảng tháng 3 dương lịch), Hai Bà Trưng dựng cờ khởi nghĩa ở Hát Môn (Hà Nội). Tương truyền, vào ngày xuất quân, bà Trưng Trắc trên dàn thề trước ba quân đã đặt nợ nước lên trên thù chồng, quyết đánh đuổi chính quyền đô hộ nhà Hán, lên ngôi vua, dựng chủ quyền tự chủ.

1. Bản đồ, lược đồ:

* Bản đồ: Việc học lịch sử nhất thiết phải có bản đồ. Bản đồ vừa là phương tiện giúp các em khai thác kiến thức và là nguồn tri thức lịch sử phong phú. Thông qua việc sử dụng bản đồ, giáo viên hướng dẫn học sinh rèn luyện được các kỹ năng bản đồ như:

Đọc tên bản  đồ để biết đối tượng, sự kiện lịch sử được thể hiện trên bản đồ là gì.

Hiểu bản đồ, đọc được bản chú giải để biết được cái mà người ta thể hiện đối tượng đó trên bản đồ như thế nào? Bằng các ký hiệu gì? Bằng màu sắc gì? …

Cao hơn nữa giáo viên hướng dẫn học sinh biết dựa vào bản đồ, kết hợp với các kiến thức lịch Sử để thuyết minh bằng cách: Phân tích, so sánh, giải thích các mối quan hệ sự kiện lịch sử có liên quan.

* Lược đồ: Ta cần cho học sinh nắm được yếu tố nào được thể hiện trên lược đồ. Đặc điểm của các yếu tố thông qua lược đồ giúp học sinh nhận xét, phân tích. Với loại phương tiện này người giáo viên đòi hỏi phải có sự chuẩn bị công phu và cơ bản là phải hướng dẫn, chỉ đạo tốt cho HS mới lĩnh hội chắc về kiến thức.

Ví dụ:  Khi dạy Bài 16. Các cuộc khởi nghĩa tiêu biểu giành độc lập trước thế kỷ X (trang 70 Lịch sử 6 sách Kết nối tri thức với cuộc sống)

Khi dạy kiến thức cuộc khởi nghĩa của Hai Bà Trưng

Giáo viên hướng dẫn cho học sinh quan sát lược đồ hình 2. Lược đồ khởi nghĩa Hai Bà Trưng (năm 40)

Giáo viên hướng dẫn cho học sinh đọc chú giải, sau đó trả lời câu hỏi:

Quan sát hình 2, xác định các hướng tiến quân của Hai Bà Trưng trên lược đồ?

Hãy cho biết những địa điểm nơi đóng đô của Trưng Vương trên lược đồ?

Nhận xét về chỉ đạo hướng tiến quân của Hai Bà Trưng trong cuộc khởi nghĩa mùa xuân năm 40?

Thực tế cho thấy trong dạy học lịch sử nếu người giáo viên biết tận dụng triệt để đồ dùng dạy học thì học sinh dễ dàng hình thành các khái niệm, biểu tượng, diễn biến lịch sử, từ đó giúp các em hiểu bài khắc sâu kiến thức

Biện pháp 2: Tổ chức dạy học tích hợp liên môn để nâng cao kiến thức Lịch sử và phát triển năng lực cho học sinh

Dạy học tích hợp, liên môn là yêu cầu của mục tiêu dạy học phát triển năng lực học sinh, đòi hỏi phải tăng cường yêu cầu học sinh vận dụng kiến thức vào giải quyết những vấn đề thực tiễn. Khi giải quyết một vấn đề trong thực tiễn, bao gồm cả tự nhiên và xã hội, đòi hỏi học sinh phải vận dụng kiến thức tổng hợp, liên quan đến nhiều môn học.

Phương pháp hướng dẫn học sinh sử dụng các nguồn kiến thức liên môn trong môn lịch sử là một phương pháp quan trọng, nhằm làm cho kiến thức các môn học bổ sung cho nhau, giúp các em không những có kiến thức vững về môn lịch sử mà còn nắm được nội dung chương trình các môn học khác ở trường phổ thông như Địa lí, Văn học, Giáo dục công dân, Toán, Lí,…

Dạy học liên môn còn góp phần bổ sung, làm phong phú thêm nội dung bài học, đồng thời phát huy được tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh trong học tập.

 Rèn luyện những kĩ năng cần thiết, kích thích sự tìm tòi, phát hiện kiến thức mới, làm cho tiết học sinh động, hấp dẫn, qua đó gây được hứng thú cho học sinh học tập bộ môn Lịch sử, hạn chế sự nhàm chán và xem nhẹ việc học tập các môn xã hội của các em.

Trong giờ dạy lịch sử, để bài giảng trở nên sinh động và hấp dẫn, nâng cao hứng thú học tập cho các em, giúp các em phát triển năng lực giải quyết những vấn đề phức tạp và làm cho việc học tập trở nên có ý nghĩa hơn, khuyến khích người học học một cách toàn diện hơn thì người giáo viên không chỉ truyền đạt những kiến thức trong sách giáo khoa mà phải biết vận dụng, lồng ghép các nguồn kiến thức liên môn.

Ví dụ: Khi dạy bài 14. Nhà nước Văn Lang – Âu Lạc (trang 60 Lịch sử 6 sách Kết nối tri thức với cuộc sống).

Để khai thác kiến thức liên môn trong mục này, trước hết giáo viên cho học sinh nghiên cứu mục 2 sách Kết nối tri thức với cuộc sống.

Mục 2: Sự ra đời của nước Âu Lạc

Cuối thế kỉ III TCN, nhà Tần đem quân đánh xuống phía nam. Người Lạc Việt và người Âu Việt đã đoàn kết với nhau cùng chống quân xâm lược. Họ đã cử ra “người tuấn kiệt” là Thục Phán lãnh đạo cuộc kháng chiến. Thục Phán lên làm vua, xưng là An Dương Vương, lập ra nước Âu Lạc (khoảng năm 208 TCN). Tổ chức Nhà nước Âu Lạc không có nhiều thay đổi so với Nhà nước Văn Lang, nhưng vua có quyền thế cao hơn trong việc trị nước. Lãnh thổ đất nước được mở rộng hơn có quân đội mạnh, vũ khí tốt, đặc biệt có thành Cổ Loa kiên cố, vững chắc. Kinh đô của Âu Lạc đã chuyển từ miền trung du Phong Châu xuống vùng đồng bằng ở Cô Loa (Đông Anh, Hà Nội ngày nay).

Giáo viên trích dẫn câu chuyện An Dương Vương và Mị Châu

Trong giờ học lịch sử sẽ bớt khô khan hơn, dễ gây hứng thú hơn nếu có thêm yếu tố văn học. Chính vì thế, học sinh sẽ dễ dàng nắm bắt khắc sâu được những kiến thức tưởng chừng rất khó nhớ ấy. Chẳng hạn, ở lớp 6, khi dạy bài “Nước âu lạc ” khi giang về việc đất nước bị rơi vào tay Triệu Đà do sự chủ quan của An Dương Vương, Giáo viên yêu cầu học sinh kể lại (hoặc GV kể về câu chuyện Mỵ Châu –Trọng Thủy, học sinh sẽ hào hứng hơn trong học tập và nhớ lâu hơn các kiến thức về sự suy vong của nhà nước Âu Lạc, đồng thời qua đó cũng rút ra nhiều bài học quý giá về sự cảnh giác trước kẻ thù.

Qua bài học việc lòng ghép các nguồn kiến thức liên môn như: Văn học, Âm nhạc, Giáo dục công dân vào môn Lịch sử giúp cho các sự kiện lịch sử thêm sinh động hơn. Từ đó học sinh sẽ có hứng thú khi học tập các sự kiện lịch sử.

Biện pháp 3: Ứng dụng công nghệ thông tin để nâng cao hiệu quả giảng dạy môn Lịch sử

1. Sử dụng hình ảnh minh họa cho nội dung bài học:

Một trong những lợi thế của môn học Lịch sử là có rất nhiều tư liệu bằng hình ảnh như các bức hoạ, ảnh chụp đặc biệt là các bộ phim tài liệu. Học Lịch sử là học quá khứ nên học sinh rất thích được xem những hình ảnh thực tế của quá khứ làm cho các em có cảm giác như đang sống cùng với thời kì lịch sử đó. Hình ảnh là nguồn tư liệu phong phú nhất khi ứng dụng công nghệ thông tin vào dạy học, có thể nói bài học nào có ứng dụng công nghệ thông tin thì bài học đó đều có hình ảnh minh họa. Tuy nhiên giáo viên không vì phong phú mà đưa quá nhiều hình ảnh, hình ảnh không gần với bài học sẽ dẫn tới không thể làm cho học sinh khắc sâu kiến thức. Nếu khai thác tốt hình ảnh sẽ hấp dẫn được học sinh, giúp học sinh hiểu sâu hơn bài học, nhưng ngược lại cũng không tránh khỏi sự tò mò của học sinh dẫn tới sao nhãng việc tiếp thu kiến thức. Có hai hình thức sử dụng hình ảnh:

1. Hình ảnh minh họa cho nội dung kiến thức: Sau khi giáo viên đã trình bày xong phần nội dung kiến thức của từng mục, từng bài giáo viên đưa ra các hình ảnh minh họa cho nội dung bài vừa học song, qua đó các em nhận thức được sâu hơn vấn đề.