SKKN Một số biện pháp nâng cao chất lượng giải các bài toán liên quan đến tỉ số cho học sinh lớp 4

1. MỞ ĐẦU
2. Lí do chọn đề tài

        Như chúng ta đã biết, bậc tiểu học là bậc học cơ bản, là bậc học nền tảng cung cấp những cơ sở ban đầu về tri thức, là nền tảng cho việc hình thành và phát triển nhân cách học sinh.

        Mỗi môn học ở tiểu học đều góp phần vào việc hình thành và phát triển những cơ sở ban đầu rất quan trọng của nhân cách con người. Trong những môn học đó, môn Toán có một vị trí đặc biệt quan trọng, là môn học thể hiện tư duy năng động, trí tuệ sáng tạo của con người. Khả năng giáo dục nhiều mặt của môn toán cũng rất to lớn, có nhiều khả năng phát triển thao tác trí tuệ cần thiết để nhận thức thế giới hiện thực, như trừu tượng khách quan, khái quát hóa, phân tích, tổng hợp, so sánh. Nó không những giúp học sinh hiểu được nhiều vấn đề liên quan tới bí ẩn khoa học mà còn góp phần hình thành và rèn luyện kĩ năng tính toán, đo lường, giải các bài toán có nhiều ứng dụng trong thực tế đời sống, các đức tính cần thiết cho học sinh như cần cù, cẩn thận, trung thực, có ý chí vượt khó, làm việc có kế hoạch và có tác phong khoa học của người lao động trong xã hội hiện đại, đáp ứng với nhu cầu phát triển của đất nước và thế giới.

       Trong nội dung môn toán ở tiểu học, giải toán là một nội dung cơ bản và  chiếm một vị trí vô cùng quan trọng. Giải toán được xem là một trong những biểu hiện năng động nhất của hoạt động trí tuệ học sinh. Hoạt động này đòi hỏi học sinh phải tư duy một cách tích cực và linh hoạt, huy động tích cực các kiến thức và kĩ năng đã có vào các tình huống toán học khác nhau, trong nhiều trường hợp phải phát hiện những dữ kiện hay điều kiện chưa được nêu ra một cách tường minh. Ở lớp 4, giải các bài toán liên quan đến tỉ số là một trong những nội dung quan trọng, các bài toán về tỉ số là dạng toán vừa phong phú, vừa đa dạng và có sức hấp dẫn riêng đối với những người yêu thích giải toán bởi tính gần gũi với thực tiễn cuộc sống và nội dung của các bài toán này liên quan đến nhiều mạch kiến thức trong môn toán ở tiểu học. Tuy nhiên, đối với đa số học sinh thì đây là một dạng toán mà các em gặp nhiều khó khăn trong quá trình giải. Các em chưa hiểu hết ý nghĩa của “tỉ số” cho trong từng dạng bài, khả năng vẽ sơ đồ, trình bày bài giải của học sinh còn hạn chế, có thể các em tìm kết quả đúng nhưng lời giải thì sai, ghi không đúng tên đơn vị hoặc chỉ giải được các bài toán khi các dữ kiện cho biết dưới dạng tường minh. Hơn nữa, khái niệm về tỉ số chỉ được trình bày trong một tiết học, thời gian dành cho học sinh học dạng toán này là quá ít. Một số giáo viên còn còn lúng túng, chưa có phương pháp cụ thể để hướng dẫn học sinh giải và hiểu bài toán mà chỉ hướng dẫn một cách qua loa, chưa đi sâu vào bản chất của từng dạng toán. Bởi cả giáo viên và học sinh còn chưa hiểu cặn kẽ về “tỉ số” và cũng như các phương pháp giải dạng toán này.

 Bản thân tôi là một người giáo viên trực tiếp giảng dạy, tôi rất mong muốn dạy học toán nói chung và dạy học giải các bài toán liên quan đến tỉ số nói riêng đạt kết quả cao. Vì vậy, làm thế nào để dạy học giải toán có lời văn (đặc biệt là các bài toán giải có liên quan đến tỉ số) cho học sinh tiểu học một cách tốt nhất? Đây là vấn đề đặt ra đối với tất cả những nhà giáo tâm huyết với học sinh, với sự nghiệp giáo dục. Để góp phần nâng cao hơn nữa chất lượng giải toán ở tiểu học và tháo gỡ phần nào những khó khăn trong giải các bài toán về tỉ số, tôi đã trăn trở, nghiên cứu và quyết định chọn đề tài: “Một số biện pháp nâng cao chất lượng giải các bài toán liên quan đến tỉ số cho học sinh lớp 4”. 

2. Mục đích nghiên cứu

–  Nhằm tìm ra phương pháp giải các bài toán liên quan đến tỉ số một cách hiệu quả nhất, giúp học sinh lớp 4 rèn luyện và phát triển khả năng giải toán.

– Tiếp tục nâng cao chất lượng giải toán có lời văn và đặc biệt là giải các bài toán liên quan đến tỉ số cho học sinh lớp 4.

– Góp phần hình thành kĩ năng tư duy logic cho học sinh lớp 4 trong giải toán, từ đó làm nền tảng để các em phát triển tư duy logic toán học trong các cấp học tiếp theo.

3. Đối tượng nghiên cứu

        – Nội dung dạy học về tỉ số và các bài toán liên quan đến tỉ số ở lớp 4.

        – Phương pháp dạy học phần tỉ số và các bài toán liên quan đến tỉ số ở lớp 4 của giáo viên trường Tiểu học Minh Lộc 2.

        – Nghiên cứu tình hình học tập, kĩ năng thực hiện các bước giải dạng toán về tỉ số, các bài toán liên quan đến tỉ số và kết quả đạt được khi học nội dung kiến thức này của học sinh lớp 4, trường Tiểu học Minh Lộc 2.

4. Phương pháp nghiên cứu

Trong quá trình nghiên cứu, thử nghiệm bản thân tôi đã áp dụng một số nhóm phương pháp chính sau:

– Phương pháp nghiên cứu xây dựng cơ sở lý thuyết: Tôi đã nghiên cứu các tài liệu liên quan như sách giáo khoa Toán 4, sách giáo viên Toán 4 và các tài liệu liên quan đến dạy học toán

– Phương pháp điều tra khảo sát thực tế: Thông qua dự giờ, trao đổi ý kiến với đồng nghiệp, qua phỏng vấn học sinh…

– Phương pháp thu thập thông tin: Tổ chức tiến hành thực nghiệm sư phạm để kiểm tra tính khả thi của đề tài.

– Phương pháp thống kê, xử lý số liệu: Tôi tiến hành khảo sát điều tra, đánh giá chất lượng dạy học trên cơ sở so sánh đối chứng.

1. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
2. Cơ sở lí luận

Ở lớp 4, việc dạy học giải toán tỉ số gắn liền với việc cung cấp khái niệm về tỉ số. Tuy nhiên, thực tế là việc hình thành khái niệm về tỉ số lại bắt đầu từ những ví dụ, những bài toán cụ thể. Điều này bắt nguồn từ đặc điểm nhận thức, trình độ tư duy của đối tượng học sinh. Ở các lớp 4-5, là giai đoạn mà tư duy trừu tượng của các em đã phát triển hơn rất nhiều so với các học sinh đầu cấp, tuy nhiên, tư duy của các em vẫn còn mang tính trực quan cụ thể, chưa thoát ly khỏi tình huống và những đối tượng cụ thể. Vì vậy, các khái niệm toán học ở tiểu học không trình bày dưới dạng một định nghĩa đầy đủ mà thông thường các khái niệm đó được trình bày trong sách giáo khoa thông qua các ví dụ, các bài toán cụ thể. Trong đó có khái niệm về tỉ số .

 Nội dung dạy học phần tỉ số ở lớp 4 thực hiện như sau: Sách giáo khoa đưa ra một ví dụ. Sau đó gọi tên thuật ngữ “tỉ số” và đưa ra cách tìm tỉ số của 2 số bằng việc giải quyết ví dụ đã nêu. Đồng thời rút ra ý nghĩa của tỉ số để giúp các em ứng dụng vào giải toán. Sau đó là phần giới thiệu các bài toán ví dụ để giúp các em củng cố, khắc sâu thêm về khái niệm và nhằm hình thành ở các em phương pháp giải bài toán về tỉ số, từ đó vận dụng vào việc giải các bài toán cơ bản về tỉ số ở phần bài tập.

Ngoài các bài toán cơ bản về tỉ số, chương trình toán lớp 4 còn giới thiệu hai loại toán điển hình liên quan đến tỉ số:

– Tìm hai số khi biết tổng và tỉ số của hai số đó.

– Tìm hai số khi biết hiệu và tỉ số của hai số đó.

Ngoài ra trong chương trình còn đưa ra một số bài toán mở rộng, nâng cao về tỉ số với các nội dung thể hiện và phương pháp giải khác nhau. Đòi hỏi muốn giải được, học sinh phải biết vận dụng linh hoạt sáng tạo các kiến thức khác nhau trong chương trình toán tiểu học.

Ví dụ: Tìm tỉ số giữa cạnh hình vuông và chu vi hình vuông.

Để giải được bài toán này, ngoài yêu cầu kiến thức về vấn đề tỉ số, đòi hỏi học sinh phải nắm được kiến thức về hình học, cụ thể là công thức tính chu vi hình vuông.

Nhìn chung, các bài toán về tỉ số được nêu trong sách giáo khoa toán tiểu học đều chỉ là các bài toán cơ bản, ở mức độ nhận biết bình thường, phù hợp với đặc điểm nhận thức và trình độ chung của tất cả các đối tượng học sinh. Tuy nhiên, để rèn luyện kĩ năng giải toán nói chung, giải các bài toán về tỉ số  nói riêng, giáo viên cần cho học sinh tiếp cận nhiều hơn với các bài toán nâng cao về tỉ số qua các tiết luyện tập, ôn tập.

Đối với việc dạy học giải toán về tỉ số, ngay từ tiết học hình thành khái niệm, giáo viên cần đặc biệt chú ý đến phương pháp dạy làm sao cho tất cả học sinh trong lớp đều nắm được, hiểu được khái niệm tỉ số . Bởi vì đó chính là cơ sở để các em hiểu được nội dung bài toán. Sau đó giáo viên cần giúp học sinh nhận dạng chính xác các bài toán, từ đó hình thành ở các em các phương pháp giải phù hợp, tương ứng với mỗi dạng toán về tỉ số . Sau cùng để giúp các em có khả năng giải quyết được các bài toán mở rộng, nâng cao, cần hình thành ở các em khả năng nắm bắt được điểm mấu chốt của bài toán và kĩ năng vận dụng linh hoạt, sáng tạo các nội dung, kiến thức toán học khác có liên quan để giải các bài toán nâng cao đó. 

Trong chương trình môn toán ở lớp 4, khái niệm về tỉ số chỉ được trình bày trong một tiết học nhưng ứng dụng của nó trong giải toán thì vô cùng to lớn. Đó là một hệ thống đa dạng, phong phú các bài toán về tỉ số với những dạng khác nhau, phương pháp giải riêng và có những ứng dụng riêng bao gồm các bài toán cơ bản, toán điển hình đến các bài toán mở rộng, nâng cao. Thông qua việc giải các bài toán đó, bên cạnh việc hình thành, phát triển ở các em kĩ năng giải toán còn giúp phát triển ở các em khả năng vận dụng linh hoạt, sáng tạo những kiến thức toán học khác nhau đề giải quyết các dạng toán khác nhau về tỉ số . Qua đó giúp củng cố các khái niệm, các kiến thức toán học, đồng thời phát triển ở các em năng lực giải toán, tư duy sáng tạo linh hoạt. Đặc biệt các bài toán về tỉ số  còn có ứng dụng hết sức rộng rãi trong đời sống thực tiễn, nó liên quan đến nhiều ngành, nhiều lĩnh vực khác nhau trong xã hội như: kế toán, tài chính, thống kê, địa chính… Từ đó, một mặt nâng cao khả năng nhận thức, khả năng lĩnh hội được các nội dung thông tin trong cuộc sống, mặt khác, là cơ sở giúp các em nắm được những vấn đề cao hơn về nội dung này ở các lớp học trên. 

        Do vậy, có thể kết luận rằng, việc dạy học giải toán tỉ số có vai trò rất quan trọng trong việc nâng cao khả năng giải toán, khả năng nhận thức và thu nhận thông tin từ thực tế cuộc sống, tạo cơ sở để các em học tốt dạng toán này ở các lớp sau. Vì vậy, giáo viên cần chú ý hơn nữa đến tính hiệu quả của việc dạy học giải toán nói chung, dạy học giải toán tỉ số  nói riêng.