SKKN Một số biện pháp nhằm phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học Lịch sử 6

1. Mở đầu

1.1. Lí do chọn đề tài.

Lịch sử là một khoa học chuyên nghiên cứu và dựng lại toàn bộ những hoạt động của con người và xã hội loài người trong quá khứ. Học lịch sử là để hiểu được cội nguồn của tổ tiên, cha ông, làng xóm, cội nguồn của dân tộc mình, để chúng ta biết được tổ tiên, cha ông đã sống, lao động như thế nào để tạo dựng nên đất nước như ngày hôm nay. Qua việc học lịch sử, giúp các em hiểu được giá trị của cuộc sống và  bồi dưỡng cho các em lòng tự hào dân tộc, sự biết ơn những người có công với đất nước, từ đó các em ý thức được trách nhiệm của mình đối với công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước hiện nay.

  Xuân Thắng là một xã thuộc vùng kinh tế đặc biệt khó khăn, giao thông không thuận lợi. Đối tượng học sinh đa phần là con em dân tộc thiểu số. Ngày nay, với sự phát triển như vũ bão của công nghệ thông tin, kiến thức không còn là tài sản riêng của các trường học nữa. Học sinh có thể tiếp cận thông tin từ nhiều kênh, nguồn khác nhau. Tuy nhiên các em học sinh trường THCS Xuân Thắng lại hết sức bỡ ngỡ với công nghệ thông tin. Một số học sinh đã biết tiếp cận thông tin từ nguồn internet nhưng là để phục vụ nhu cầu giải trí, học sinh thường lên mạng xã hội như zalo, facebook để nói chuyện phiếm mà không biết dùng mạng để tìm hiểu những kiến thức phục vụ việc học. Là một giáo viên trong quá trình giảng dạy tôi rất băn khoan, trăn trở về vấn đề học lịch sử của các em. Làm thế nào để các em không “quay lưng” với lịch sử, làm thế nào để các em yêu thích, có hứng thú khi học các tiết lịch sử… Đó là cả một vấn đề đặt ra cho cả cô và trò. Trò thì phải hứng thú, say mê, yêu thích lịch sử. Cô thì phải phát huy được tính tích cực ở trò, khơi được niềm đam mê với môn học. Trong quá trình giảng dạy, tôi cố gắng học hỏi bạn bè, đồng nghiệp về những kinh nghiệm giảng dạy bộ môn, đồng thời nghiên cứu, tìm giải pháp nhằm tạo hứng thú học tập cho học sinh qua từng tiết học. Đối với học sinh lớp 6, các em mới chuyển cấp từ tiểu học sang cấp THCS, nên hết sức bở ngỡ với phương pháp học tập mới, nhất là bộ môn Lịch sử lại là một môn học độc lập. Nếu ngay từ đầu lớp 6, giáo viên hình thành cho các em những kỹ năng, phương pháp học tập tích cực thì chắc chắn khi lên các lớp lớn hơn, các em sẽ được trang bị những phương pháp, những kỹ năng khi học tập, từ đó các em sẽ yêu thích bộ môn, có hứng thú trong từng tiết học lịch sử. 

Xuất phát từ nhiệm vụ phát triển giáo dục toàn diện, nhiệm vụ của bộ môn Lịch sử, từ thực tế về đối tượng học sinh ở Trường THCS Xuân Thắng, trong quá trình giảng dạy tôi luôn chú ý đến đối tượng học sinh lớp 6, lớp đầu cấp học, các em vừa chuyển từ cấp tiểu học sang cấp THCS, các em được làm quen với phương pháp học mới nên ngay từ khi bước vào lớp 6, lớp đầu cấp, giáo viên phải hình thành cho các em phương pháp, kỹ năng học tập bộ môn khoa học lịch sử và tạo hứng thú cho các em trong từng tiết dạy. Vì vậy tôi đã rút ra “Một số biện pháp nhằm phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học Lịch sử 6  ở Trường THCS Xuân Thắng”. Giúp các em vừa nắm kiến thức một cách nhanh chóng, vừa hình thành các kỹ năng khi học lịch sử, từ đó các em yêu thích và có hứng thú với lịch sử và không quay lưng lại với lịch sử. Xem lịch sử như một nhu cầu thiết thực của cuộc sống, nó cũng quan trọng không kém bộ môn Toán hay môn Văn. Đồng thời góp phần thực hiện nội dung đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực trong bộ môn lịch sử trong trường THCS.

1.2 Mục đích nghiên cứu.

Làm cho tiết học bớt khô khan, không nặng nề mà trở nên nhẹ nhàng, sinh động. Làm cho học sinh thêm yêu thích, có hứng thú khi học lịch sử. 

Nâng cao chất lượng dạy và học lịch sử ở trường THCS Xuân Thắng.

1.3. Đối tượng nghiên cứu.

Một số biện pháp nhằm phát huy tính tích cực của học sinh lớp 6 trong dạy học Lịch sử ở Trường THCS Xuân Thắng.

1.4. Phương pháp nghiên cứu.

Phương pháp nghiên cứu xây dựng cơ sở lý thuyết: Tìm hiểu, phân tích, tổng hợp các loại tài liệu, các chỉ thị, nghị quyết của Đảng, Nhà nước và của ngành Giáo dục. Các chuyên đề bồi dưỡng thường xuyên dành cho giáo viên THCS. Tìm hiểu thực trạng về vấn đề dạy và học Lịch sử hiện nay ở các trường phổ thông. Tìm hiểu một số phương pháp dạy học tích cực, lấy học sinh làm trung tâm và những biện pháp tích cự giúp học sinh hứng thú, yêu thích tiết học lịch sử trên lớp.

Phương pháp điều tra, khảo sát thực tế, thu thập thông tin: Tôi tiến hành khảo sát đối tượng học sinh lớp 6A và lớp 6B trường THCS Xuân Thắng. Quan sát thái độ học tập của học sinh, thực trạng học sinh ngại học môn Lịch sử, không hứng thú với bộ môn này. Lấy phiếu thăm dò về sự yêu thích và hứng thú của các em đối với các môn học nói chung và môn Lịch sử nói riêng. Từ đó tôi áp dụng những một số biện pháp nhằm phát huy tính tích cực của học sinh khi học môn Lịch sử, thông qua việc áp dụng một số phương pháp dạy học tích cực, áp dụng công nghệ thông tin trong tiết dạy, dạy theo chủ đề tích hợp liên môn… Sau khi đã tiến hành thực nghiệm, cho thấy việc sử dụng các phương pháp dạy học trên đã giúp học sinh hứng thú hơn và say mê học lịch sử, chất lượng đại trà của môn Lịch sử được nâng lên. 

Phương pháp thống kê, xử lý số liệu.

2. Nội dung sáng kiến kinh nghiệm

2.1. Cơ sở lý luận của sáng kiến kinh nghiệm.

Trong học tập lịch sử, quá trình nhận thức của học sinh được bắt đầu bằng quan sát (tri giác) tài liệu, từ đó nhớ, hình dung lại để hình thành những mối liên hệ tạm thời tương ứng (biểu tượng). Biểu tượng là dấu ấn ghi lại trong ý thức các em những hình ảnh về sự kiện, hiện tượng lịch sử đã được tri giác. Song để hiểu sự kiện, hiện tượng quá khứ, phải tìm ra bản chất của chúng, tức là hình thành khái niệm lịch sử. Muốn làm được việc này phải thông qua các thao tác tư duy như: đối chiếu, so sánh, phân tích, tổng hợp…vạch ra dấu hiệu bản chất. Quá trình này không tự diễn ra mà đòi hỏi phải có sự kích thích nhất định cho tư duy. Yêu cầu tìm ra bản chất của sự kiện, hiện tượng quá khứ là những biểu hiện của những nhiệm vụ nhận thức nảy sinh ra trên cơ sở tri giác. Chính các câu hỏi “như thế nào?”, “tại sao?”… sẽ kích thích óc tìm tòi, sự phân tích, so sánh và khái quát hoá của học sinh.  Như vậy, trong các hoạt động nhận thức lịch sử của học sinh (tri giác, nhớ, hình dung, tưởng tượng, tư duy…) thì tư duy có vai trò quan trọng. Nếu không có hoạt động của tư duy thì không thể nhận thức được  bản chất của sự kiện, hiện tượng lịch sử.

Đối với các em lớp 6 bước vào môi trường học tập mới còn rất nhiều bỡ ngỡ, việc học tập, kiểm tra đánh giá có nhiều điểm khác biệt so với chương trình tiểu học, vì vậy người dạy cần hướng các em đi đúng hướng, nếu không các lớp học tiếp theo việc học tập bộ môn sẽ không đạt kết quả theo mong muốn. Phương pháp dạy học môn Lịch sử rất phong phú, đa dạng, bao gồm các phương pháp hiện đại (thảo luận nhóm, đóng vai…) và các phương pháp truyền thống (trực quan, kể chuyện…). Để việc dạy học có hiệu quả, người giáo viên phải biết lựa chọn các phương pháp phù hợp với bài học, với đối tượng học sinh nhằm tạo cho học sinh hứng thú học tập. Để giúp các em học tốt, tiếp thu nhanh và nhớ lâu thì giáo viên phải đổi mới phương pháp dạy học phù hợp với từng đối tượng học sinh nhằm phát huy tính tích cực, tạo hứng thú học tập của các em, để các em tiếp thu kiến thức mà không bị gò ép. Vì vậy việc khơi dậy sự hứng thú học tập, phát triển ý thức, ý chí, năng lực bồi dưỡng, rèn luyện phương pháp tự học là con đường phát triển tối ưu của giáo dục.

2.2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm.

Ngày nay giới trẻ ngày càng không mấy hứng thú với lịch sử, nhất là học sinh phổ thông, các em đều cho rằng lịch sử là môn phụ, không quan trọng như các môn Toán, Lý, Hóa, Văn… nên có thái độ xem nhẹ, thờ ơ trong việc học. Phụ huynh thường hướng con em mình học những môn như Toán, Lý, Hóa, Sinh, Văn, Ngoại ngữ để sau này thi vào Đại học và ra trường dễ tìm việc làm. Thời gian gần đây, tình trạng học sinh “quay lưng” với môn Lịch sử ngày càng gia tăng. Thực tế là điểm thi tốt nghiệp phổ thông và thi đại học môn Lịch sử rất thấp, rất ít học sinh phổ thông đăng ký thi tốt nghiệp môn Lịch sử. Ðiều này đã làm dư luận ngày càng quan tâm việc dạy và học môn Lịch sử ở các trường phổ thông. Có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng này như: sách giáo khoa còn nặng nề về kiến thức, phương pháp giảng dạy của giáo viên chưa thực sự thu hút học sinh… Vấn đề cốt yếu là bây giờ chúng ta phải có những giải pháp hữu hiệu trong việc đổi mới môn Lịch sử, làm sao để môn học này thực sự thu hút học sinh. Làm thế nào để môn học không trở nên nặng nề, khô khan, nhàm chán, từ đó giúp học sinh yêu thích, say mê học tập, nâng cao dần chất lượng bộ môn.