SKKN Một số biện pháp rèn kĩ năng đọc diễn cảm cho học sinh lớp 5

1. Mở đầu

1.1.  Lí do chọn đề tài:

Tập đọc là một phân môn của chương trình Tiếng Việt bậc Tiểu học. Đây là một phân môn có vị trí đặc biệt quan trọng trong chương trình Tiếng Việt vì nó đảm nhiệm việc hình thành và phát triển cho học sinh kĩ năng đọc, một kĩ năng quan trọng hàng đầu của học sinh bậc Tiểu học.

Biết đọc ( đọc đúng, đọc nhanh, đọc hiểu, đọc diễn cảm) giúp các em học sinh có khả năng tiếp nhận kiến thức lên nhiều lần, giúp học sinh phát triển tư duy, hình thành các phẩm chất tốt đẹp như: yêu cái thiện, cái đẹp, phê phán cái xấu, cái ác…Từ đây, các em biết tìm hiểu, đánh giá cuộc sống, nhận thức các mối quan hệ tự nhiên, xã hội, tư duy; có những rung động tình cảm và nảy nở nhiều ước mơ tốt đẹp trong cuộc sống,…

Đọc tốt, giúp các em học tốt các môn học khác và sử dụng được nhiều nguồn thông tin quan trọng, bổ ích, lí thú. Do đó, đọc trở thành một đòi hỏi cơ bản đầu tiên  đối với  mỗi học sinh. Có thể khẳng định rằng, đọc là cầu nối của mọi tri thức, của mọi môn học. Bởi vậy, việc dạy đọc có hiệu quả là một trong các yêu cầu cần thiết. 

Tuy nhiên, qua thực tế giảng dạy ở trường Tiểu học Tân Thành 1, tôi nhận thấy việc dạy đọc (đặc biệt là phần luyện đọc diễn cảm) bên cạnh những thành công, còn gặp không ít những khó khăn và hạn chế. Kết quả đọc của các em chưa đáp ứng được yêu cầu của việc hình thành kĩ năng đọc. Trong các giờ tập đọc, hầu như học sinh chỉ mới biết đọc đúng, đọc trơn, số lượng học sinh biết đọc diễn cảm còn rất ít. Các em chưa quan tâm mình đọc có diễn cảm bài văn, bài thơ đó không mà chỉ đọc to, đọc nhanh là được…

Mặt khác, các phương pháp hướng dẫn rèn đọc diễn cảm cho học sinh Tiểu học cũng ít được quan tâm, chưa cụ thể, rõ ràng nên một số giáo viên còn lúng túng khi hướng dẫn học sinh, còn đặt ra nhiều câu hỏi như: cần đọc bài tập đọc với giọng như thế nào? Làm thế nào để các em đọc hay, diễn cảm hơn? Khi đọc diễn cảm một bài văn, bài thơ, một câu chuyện, đọc lời tác giả, lời nhân vật phải đọc như thế nào? Làm sao để những gì đọc được tác động vào chính cuộc sống của các em? v.v…Đó cũng là những câu hỏi còn trăn trở của nhiều giáo viên khi giảng dạy phân môn Tập đọc ở Tiểu học. 

Chính vì vậy, nhằm bổ trợ thêm kiến thức về chuyên môn nghiệp vụ cho mình trong quá trình dạy nói chung, dạy học môn học Tiếng Việt ở Tiểu học nói riêng, tôi đã lấy việc tìm hiểu: “ Một số biện pháp rèn kĩ năng đọc diễn cảm cho học sinh lớp 5, tại trường Tiểu học Tân Thành 1, Thường Xuân” làm đề tài nghiên cứu của mình.

1.2. Mục đích nghiên cứu:

     Thông qua đề tài này, tôi mong muốn được góp phần vào việc nâng cao kĩ năng đọc diễn cảm một số loại văn bản khác nhau cho học sinh lớp 5 nói riêng và nâng cao chất lượng dạy học môn Tiếng Việt ở Tiểu học nói chung.

1.3. Đối tượng nghiên cứu:

+ Học sinh lớp 5A – Trường Tiểu học Tân Thành 1,Thường Xuân. 

Năm học ……….

+ Nghiên cứu về các biện pháp rèn kĩ năng đọc diễn cảm cho học sinh trong các tiết Tập đọc lớp 5.

1.4. Phương pháp nghiên cứu:

Để thực hiện được nghiên  cứu đề tài này, tôi đã tiến  hành  sử dụng phối hợp  nhiều  phương  pháp như: 

* Nhóm các phương pháp nghiên cứu lí thuyết: 

– Phương pháp phân tích và tổng hợp lí thuyết.

–  Phương pháp phân loại, hệ thống hoá lí thuyết

– Phương pháp giả thuyết

* Nhóm các phương  pháp  nghiên cứu thực tiễn:  

– Phương pháp quan sát sư phạm.

– Phương pháp điều tra giáo dục.

– Phương  pháp  kiểm tra, đánh giá.

– Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động giáo dục.

– Phương pháp thực nghiệm sư phạm.

– Phương pháp so sánh đối chứng.

– Phương pháp phân tích và tổng kết kinh nghiệm.

2. Nội dung sáng kiến kinh nghiệm

2.1. Cơ sở lí luận :  

Ngôn ngữ học đã chỉ rõ những nội dung cụ thể về các vấn đề của ngôn ngữ chữ viết, chính âm, chính tả, nghĩa của từ, câu, đoạn, ngữ điệu, nhịp điệu, …Đó là những vấn đề gắn bó với việc dạy và học Tập đọc ở bậc Tiểu học.

Dạy Tập đọc cho học sinh Tiểu học là dạy cho học sinh biết đọc đúng tiếng, từ, câu, chữ, hiểu nội dung rồi đọc đúng ngữ điệu, nhịp điệu, diễn cảm, cảm nhận được ý nghĩa tình cảm,có cảm xúc, biết tư duy, tưởng tượng, hình thành ý thức tốt đẹp trong tâm hồn và có hành động đẹp, nghĩa là học sinh biết chuẩn ngôn ngữ và biết cảm thụ văn học. Dạy Tập đọc sẽ càng tinh tế, càng sáng tạo khi ta nghiên cứu vận dụng tốt những thành tựu của ngôn ngữ văn học.

Tập đọc là một phân môn thực hành. Nhiệm vụ của nó là hình thành năng lực đọc cho học sinh. Năng lực đó được thể hiện ở 4 yêu cầu: Đọc đúng, đọc nhanh, đọc có ý thức ( đọc hiểu) và đọc hay ( đọc diễn cảm).

Đối với học sinh lớp 5, trên cơ sở kĩ năng đọc đã được rèn luyện ở các lớp 

dưới, phân môn Tập đọc tiếp tục củng cố và nâng cao kĩ năng đọc một cách đầy đủ, toàn diện cho học sinh nhằm hoàn thiện yêu cầu cần đạt theo qui định của Bộ Giáo dục và Đào tạo là: Đọc rành mạch, bài văn ( khoảng 120 tiếng/ phút); đọc có biểu cảm bài văn, bài thơ ngắn; hiểu nội dung, ý nghĩa của bài đọc.

Yêu cầu dạy học về kĩ năng đọc nói trên được thông qua một hệ thống văn bản gồm 40 bài văn xuôi, 2 vở kịch và 18 bài thơ được dùng để dạy trong phân môn tập đọc lớp 5. Các em được rèn luyện để có kĩ năng đọc trơn, đọc thầm với tốc độ nhanh hơn, nâng cao thêm một bước về kĩ năng đọc diễn cảm đã được luyện tập ở lớp 4 (thể hiện tình cảm, thái độ qua giọng đọc phù hợp với sự việc, cảm xúc, tính cách nhân vật trong bài.)

Đọc giúp các em chiếm lĩnh được một ngôn ngữ để dùng trong giao tiếp và học tập, đọc là công cụ để học tập tất cả các môn học, đọc tạo ra hứng thú và động cơ học tập, đọc tạo điều kiện để học sinh có khả năng tự học và tinh thần học tập cả đời. Do đó, việc rèn cho học sinh biết đọc diễn cảm các văn bản là điều rất quan trọng ở mỗi giờ dạy tập đọc cho học sinh lớp 5. Học sinh biết cách đọc diễn cảm các văn bản sẽ có tác dụng giúp các em sẽ hiểu sâu sắc hơn về nội dung bài đọc tức là đã góp phần giúp các em biết cảm thụ văn học được tốt hơn. Hơn thế nữa, việc dạy cho học sinh biết đọc diễn cảm giúp các em biết cách giao tiếp lịch sự hơn khi nói lời cảm ơn, lời xin lỗi, lời chào hỏi, lời nhờ, lời yêu cầu …

Ở mỗi dạng văn bản khác nhau, cách thể hiện giọng đọc diễn cảm khác nhau. Tuy nhiên, dù ở dạng văn bản nào thì yêu cầu về kĩ năng đọc diễn cảm phải đảm bảo  được các yêu cầu sau:

– Đọc ngắt, nghỉ đúng chỗ.

– Đọc đúng kiểu câu,

– Đọc đúng tốc độ.

– Đọc đúng cường độ,

– Đọc đúng cao độ.

Mỗi bài tập đọc là một văn bản, là một bức tranh thu nhỏ về hiện thực, về cảnh đẹp đất nước, con người, xã hội…Mặt khác, thể hiện được tâm hồn của tác giả không chỉ có nội dung hấp dẫn của bài văn, bài thơ  mà còn phụ thuộc vào người đọc tác phẩm đó. Trước hết, người đọc phải đọc đúng, đọc chính xác, đọc trôi chảy, tiến tới đọc diễn cảm thì mới diễn tả cảm  xúc, tình cảm thái độ của tác giả  bộc lộ qua từng nhân vật trong tác phẩm.

Bởi vậy nâng cao năng lực đọc cho học sinh, nhất là đọc diễn cảm là hết sức cần thiết đối với giáo viên cuối bậc Tiểu học.

2.2. Thực trạng của vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm:

   Qua quá trình giảng dạy ở Trường Tiểu học Tân Thành 1, Thường Xuân 

và trao đổi với đồng nghiệp tôi đã có những nhận xét chung về thực trạng dạy  học như sau:

+  Đối với giáo viên:

Ở  trường chúng tôi, phân môn Tập đọc là môn học được chú trọng nhiều trong quá trình dạy học. Giáo viên luôn cố gắng tìm tòi nghiên cứu để giảng dạy phân môn tập đọc. Tuy nhiên, giáo viên mới chỉ coi trọng một vấn đề đọc thành tiếng to, rõ, còn phần luyện đọc diễn cảm vẫn chưa được chú trọng đúng mức. 

     Trong các giờ dạy tập đọc, việc rèn đọc diễn cảm cho học sinh còn hạn

 chế, mang tính chất hình thức. Một số giáo viên chưa cảm nhận được ý tưởng, cảm xúc để hoà nhịp với tác giả, giúp các em cảm nhận được nội dung bài đọc qua ngôn từ; đôi khi còn lúng túng khi hướng dẫn học sinh rèn đọc phần luyện đọc diễn cảm. Có những giờ tập đọc, giáo viên chỉ chú trọng đến việc tìm hiểu nội dung bài nên số lượng học sinh được đọc trong lớp ít, các em chưa biết lên giọng, hạ giọng khi nào, nhấn giọng ở những từ ngữ nào… 

+ Đối với học sinh:

Qua trò chuyện, trao đổi với giáo viên và học sinh, qua quan sát một số giờ dạy phân môn Tập đọc của giáo viên, tôi nhận thấy rằng: Khả năng đọc của học sinh còn thấp, phần lớn các em mới chỉ đạt được ở mức độ đọc trơn, nhiều em đọc chưa đảm bảo được yêu cầu về tốc độ, âm lượng đọc, chưa ngắt nghỉ hơi hợp lí, nhấn giọng lên xuống tuỳ tiện và còn đọc sai lỗi chính tả tương đối nhiều. Số lượng học sinh biết đọc diễn cảm rất ít, thậm chí có lớp không có học sinh nào, ngay cả ở các  lớp 4- 5. 

Các em không hiểu được nội dung, không hiểu được nghệ thuật, không hiểu được cái hay cái đẹp của tác phẩm. Bởi vì trình độ học sinh không đồng đều, chưa nghiên cứu kĩ nội dung bài, chưa cảm nhận được cái hay của bài tập đọc, nhất là khi đọc lời các nhân vật chưa thể hiện được tính cách của các nhân vật, qua đó giờ dạy chưa đạt được mục tiêu của tiết học.

Vì vậy, luyện đọc diễn cảm trong giờ tập đọc ở bậc Tiểu học đã và đang là vấn đề cần được quan tâm đúng mức, cần làm sáng tỏ, để tìm ra được những biện pháp, hình thức dạy học có hiệu quả nhất cho từng thể loại văn bản, từng bài học cụ thể, phù hợp với từng đối tượng học sinh, nhằm đạt được hiệu quả giáo dục cao nhất trong mỗi giờ tập đọc ở Tiểu học. 

+  Khảo sát kĩ năng đọc của học sinh lớp 5A Trường Tiểu học

Tân Thành 1, Thường Xuân. Năm học ………

Năm học ………, tôi được phân công chủ nhiệm lớp 5A gồm có 25 học sinh, trong đó: 12 em nam và 13 em nữ. Các em sống rải rác ở tất cả 2 thôn đó là thôn Thành Thượng và Thôn Thành Lãm của xã. 

Sau một thời gian giảng dạy ( từ cuối tháng 8 đến đầu tháng 10 ………), qua trao đổi với phụ huynh học sinh, tôi đã nắm bắt được mức độ đọc, khả năng đọc diễn cảm của học sinh lớp tôi như sau:

    + Nguyên nhân:

Sau khi khảo sát thực trạng, tôi tiến hành phân tích, thâm nhập thực tế cuộc sống của các em, đồng thời trao đổi với giáo viên chủ nhiệm năm trước và tìm ra những nguyên nhân dẫn đến tồn tại nêu trên là:

– Học sinh lớp tôi chủ yếu các em là người dân tộc thiểu số, nhiều em nói tiếng kinh còn lớ, các em có hoàn cảnh kinh tế khó khăn, trong đó có 1 em bố mất sớm, 3 em ở với ông bà ( bố mẹ đi làm ăn xa), bố mẹ các em chủ yếu làm nghề nông. Một số gia đình chưa thực sự quan tâm tới việc học tập của con cái, phó mặc mọi việc cho nhà trường. Thời gian học của các em chủ yếu ở trường, còn ở nhà gần như là không có, nên phần nào đó đã ảnh hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp đến việc học tập văn hoá của các em (trong đó có phân môn tập đọc – phần luyện đọc diễn cảm).

– Mặt khác, do ảnh hưởng của cách phát âm theo phương ngữ, thường phát âm lệch chuẩn viết, nên các em còn đọc sai ở những tiếng có phụ âm ch/tr, s/x, r/d/gi, đọc tiếng có thanh ngã thành thanh hỏi, những tiếng có nguyên âm đôi …Các em chưa nắm vững cách ngắt hơi, nghỉ hơi, ngữ điệu, chưa biết nhấn giọng, lên giọng, hạ giọng ở những từ ngữ cần thiết. Khả năng cảm thụ văn, thơ của các em và vốn hiểu biết về từ ngữ còn có những hạn chế. Các em chưa hiểu rõ tác dụng của việc sử dụng các biện pháp nghệ thuật trong thơ.

– Trong khi đó, việc chữa lỗi cho học sinh của giáo viên chưa được tiến hành một cách thường xuyên và triệt để trong tất cả các giờ học. Giáo viên thường sửa các lỗi mà sách giáo viên gợi ý chứ chưa sửa được các lỗi mà thực tế học sinh lớp mình mắc phải.