SKKN Một số giải pháp giúp học sinh học tập có hiệu quả làm văn tả cảnh ở lớp 5

1. MỞ ĐẦU:

1.1 Lí do chọn đề tài.

  Phân môn Tập làm văn rèn cho học sinh các kĩ năng sản sinh ngôn bản, nhờ đó tiếng Việt không chỉ được xem xét từng phần, từng mặt qua từng phân môn mà trở thành một công cụ tổng hợp để giao tiếp. Như vậy, phân môn Tập làm văn đã thực hiện mục tiêu cuối cùng, quan trọng nhất của dạy học tiếng mẹ đẻ là dạy học sinh sử dụng được tiếng Việt để giao tiếp, tư duy, học tập. Phân môn Tập làm văn có nhiệm vụ là giúp cho học sinh tạo ra được các ngôn bản nói và viết. Ngoài các kĩ năng chung để viết văn bản, mỗi loại văn bản cụ thể đòi hỏi có những kĩ năng đặc thù. Ví dụ, để viết văn miêu tả cần có kĩ năng quan sát, kĩ năng diễn đạt một cách có hình ảnh…  Viết văn cần có hiểu biết và tình cảm với đối tượng được viết, vì vậy phân môn Tập làm văn đã tạo cho học sinh có sự hiểu biết và tình cảm yêu mến, gắn bó với thiên nhiên, với con người và vạn vật xung quanh.

Nhiều năm tôi được trực tiếp phân công giảng dạy khối 4, khối 5 và bồi dưỡng học sinh, tôi thấy học sinh hầu như không thích học môn Tiếng Việt, đặc biệt là phân môn Tập làm văn. Đối với các em để có một bài văn hay thật khó khăn. Trong quá trình chấm và chữa bài cho học sinh tôi thấy các em mắc nhiều lỗi như: Đa số học sinh đã biến các bài văn miêu tả thành văn kể, liệt kê một cách khô khan, nghèo nàn về từ, diễn đạt rườm rà tối nghĩa, lỗi về chính tả, lỗi về câu, lỗi chưa biết sử dụng linh hoạt các biện pháp nghệ thuật đã học, bố cục bài văn lộn xộn… Để dạy tốt phân môn Tập làm văn nói chung và kiểu bài văn tả cảnh nói riêng là vấn đề được nhiều giáo viên tiểu học quan tâm. Chúng ta đã tự hào tiếng Việt ta phong phú, giàu hình ảnh, đa dạng về nghĩa, có sức biểu cảm sâu sắc. Nhưng một thực tế làm buồn lòng những thầy cô giáo chúng tôi là học sinh giỏi phân môn Tập làm văn còn quá khiêm tốn. Vậy làm thế nào để nâng cao chất lượng dạy – học Tập làm văn nhất là văn miêu tả cho học sinh lớp 5? Đi tìm câu trả lời cho câu hỏi trên là một quá trình và cũng là mục đích cần hướng đến của bản thân tôi. Để làm tốt vai trò người tổ chức và hướng dẫn, tôi đã tìm tòi, phân tích thực trạng và lựa chọn một số giải pháp giúp học sinh học tập có hiệu quả Tập làm văn miêu tả ở lớp 5A Trường Tiểu học Thị trấn Quan Hóa. 

Với những lý do trên, tôi chọn và viết đề tài : “ Một số giải pháp giúp học sinh học tập có hiệu quả làm văn tả cảnh ở lớp 5A Trường Tiểu học thị trấn Quan Hóa”, làm đề tài nghiên cứu của mình.

1.2 Mục đích nghiên cứu:

Qua nghiên cứu Đề xuất được một số giải pháp giúp học sinh học tập có hiệu quả làm văn  tả  cảnh ở lớp 5A Trường Tiểu học thị trấn Quan Hóa

1.3 Đối tượng nghiên cứu:

Một số giải pháp giúp học sinh học tập có hiệu quả làm văn  tả cảnh ở lớp 5A Trường Tiểu học thị trấn Quan Hóa

1.4 Phương pháp nghiên cứu:

* Phương pháp nghiên cứu lí luận:

– Đọc tài liệu liên quan đến nội dung sáng kiến.

   – Nghiên cứu nội dung chương trình Tập làm văn 5, mạch kiến thức Dạy viết văn tả cảnh.

* Phương pháp quan sát, nhận xét sư phạm:

– Điều tra thực trạng qua từng giai đoạn trong suốt năm học, trao đổi với giáo viên và học sinh, tìm hiểu thực tế việc dạy – học phân môn Tập làm văn trong trường Tiểu học Thị trấn Quan Hóa.

   – So sánh đối chứng trong cùng một giai đoạn giữa lớp 5A với lớp 5B, giữa các giai đoạn với nhau trong cùng một lớp, đối chứng cả với những năm học trước.

* Phương pháp quan sát hình ảnh trực quan:

– Giáo viên chuẩn bị hình ảnh trực quan liên quan đến nội dung bài dạy. 

– Chuẩn bị máy chiếu để trình chiếu các hình ảnh liên quan đến bài học giúp học sinh có thêm kiến thức cũng như vốn từ về bài học.

* Phương pháp tổng kết kinh nghiệm:

– Tiến hành đồng thời với phương pháp kiểm tra toán học và phương pháp tổng hợp số liệu thống kê. 

2. NỘI DUNG SÁNG KIẾN:

2.1. Cơ sở lí luận:

Tập làm văn là một phân môn mang tính tổng hợp và sáng tạo cao. Tổng hợp các kiến thức, kĩ năng từ Tập đọc, Kể chuyện, Chính tả, Luyện từ và câu,… để viết nên một bài Tập làm văn.

Để “vẽ được bằng lời” phải dạy tìm ý trong văn miêu tả bằng cách dạy quan sát và ghi chép các nhận xét. Giáo viên cần hướng dẫn cho học sinh biết cách vận dụng các giác quan để quan sát, biết cách lựa chọn vị trí và thời gian quan sát, biết cách liên tưởng và tưởng tượng khi nhận xét sự vật và phải biết diễn đạt điều quan sát được một cách gợi tả, gợi cảm, tức là có hình ảnh và cảm xúc.

Bài Tập làm văn nếu không sáng tạo sẽ trở thành một bài văn khô cứng, góp nhặt của người khác, nội dung bài văn sẽ không hồn nhiên, trong sáng, mới mẻ như tâm hồn của các tác giả nhỏ tuổi.

Tôi tin rằng đề tài này nếu được áp dụng và vận dụng hợp lý sẽ đem lại hiệu quả cao cho phân môn Tập làm văn, góp phần nâng cao chất lượng môn Tiếng Việt lớp 5A.

2.2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến.

*Sách giáo khoa.

   Hiện nay theo phân phối chương trình trong sách giáo khoa có 19 tiết tả cảnh, trong đó có 13 tiết lý thuyết kết hợp thực hành, còn lại là kiểm tra và trả bài.
Nội dung tả cảnh tập trung vào các cảnh: Một buổi trong ngày, một hiện tượng thiên nhiên, trường học, cảnh sông nước. Với các nội dung trên, yêu cầu viết lại chủ yếu là đoạn văn.

          * Học sinh

     – Học sinh chưa biết bộc lộ cảm xúc và sử dụng các biện pháp nghệ thuật khi tả cảnh khiến bài viết thiếu hình ảnh, khô khan,… Học sinh chưa có hứng thú viết văn đặc biệt là văn miêu tả.

       – Học sinh chưa có phương pháp làm văn cụ thể, việc tiếp thu kiến thức làm văn đến vận dụng kiến thức đó chưa chủ động và linh hoạt.

      – Kĩ năng vận dụng các từ ngữ gợi hình, gợi tả và các biện pháp nghệ thuật tu từ còn lúng túng

* Giáo viên.

– Giáo viên chỉ có một con đường duy nhất là hình thành các hiểu biết về lí thuyết, thể loại văn, kĩ năng làm văn… Đó là qua phân tích các bài văn mẫu với lý thuyết khô khan, khó hiểu.

– Giáo viên chưa chủ động, sáng tạo trong dạy học, chưa gây hứng thú cho học sinh khi học văn, chưa có những câu văn chân thực, gần gũi,… 

     – Chính vì một số nguyên nhân trên tôi đã khảo sát chất lượng làm văn của học sinh lớp 5A. Để làm cơ sở kiểm chứng thực nghiệm sau này.

– Đề bài : Tả cảnh một buổi sáng (hoặc trưa, chiều) trong một vườn cây (hay trong công viên, trên đường phố, trên cánh đồng, nương dẫy). (Sách hướng dẫn học Tiếng Việt 5 tập 1A – trang 71)

– Kết quả thu được như sau :

– Bảng nhận xét cụ thể:

Từ kết quả trên tôi thấy chất lượng học sinh viết văn tả cảnh chưa tốt, tôi quyết định lựa chọn một số biện pháp để ứng dụng, thực nghiệm mong muốn có kết quả tốt để cải tiến cách dạy, cách học cho cá nhân và học sinh lớp 5A.

* Nguyên nhân của thực trạng

– Khi làm văn, học sinh chưa xác định được yêu cầu trọng tâm của đề bài.

– Học sinh không được quan sát trực tiếp đối tượng miêu tả.

– Các em không được hướng dẫn về kĩ năng quan sát: quan sát những gì, quan sát từ đâu ? Làm thế nào phát hiện nét tiêu biểu của đối tượng cần miêu tả.

– Không biết hình dung bằng hình ảnh, âm thanh, cảm giác về sự vật miêu tả khi quan sát.

– Vốn từ đã nghèo nàn lại không biết sắp xếp như thế nào để bài viết mạch lạc, chưa diễn đạt được bằng vốn từ ngữ, ngôn ngữ của mình về một sự vật, cảnh vật, về một con người cụ thể nào đó.

– Nguyên nhân cuối cùng là trách nhiệm của người giáo viên. Phân môn Tập làm văn là một môn học mang tính tổng hợp và sáng tạo, nhưng lâu nay người giáo viên chưa có cách phát huy tối đa năng lực học tập và cảm thụ văn học của học sinh; chưa bồi dưỡng được cho các em lòng yêu quý Tiếng Việt, ham thích học Tiếng Việt.

2.3. Các giải pháp đã sử dụng để giải quyết vấn đề.

* Giáo viên phải nắm vững nội dung, chương trình và phương pháp dạy Tập làm văn:

Dạy như thế nào để học sinh học giỏi Tập làm văn, viết được những bài văn miêu tả sinh động ? Điều cơ bản là người dạy phải nắm vững nội dung chương trình, đồng thời biết chọn và vận dụng phương pháp phù hợp để truyền thụ kiến thức cho  học sinh. Biết được học sinh cần gì, chưa biết những gì để xác định đúng mục tiêu bài dạy, xác lập được mối quan hệ giữa kiến thức bài dạy với kiến thức cũ và kiến thức sẽ cung cấp tiếp theo. Cụ thể, giáo viên cần nắm vững những vấn đề sau :

1. Nội dung chương trình Tập làm văn lớp 5: Cả năm có 62 tiết trong đó Tập làm văn miêu tả 33 tiết (chiếm hơn 53,22% số tiết) với mục tiêu là trang bị kiến thức và rèn luyện kĩ năng làm văn, góp phần cùng với các môn học khác làm giàu vốn sống, rèn luyện tư duy, bồi dưỡng tâm hồn, cảm xúc thẩm mĩ, hình thành nhân cách cho học sinh.
2. Biện pháp dạy học từng kiểu bài: Hướng dẫn học sinh phân tích ngữ liệu và làm bài tập thực hành theo các biện pháp sau:

– Giúp học sinh nắm vững yêu cầu bài tập.

– Tổ chức cho học sinh thực hiện bài tập.

1. Trình tự dạy Tập làm văn:

Trong phần dạy bài mới, giáo viên phải nắm vững trình tự dạy đối với hai loại bài Tập làm văn: loại bài dạy lý thuyết và loại bài dạy thực hành. Khi dạy từng loại bài, giáo viên cần chú ý đến các đối tượng học sinh của lớp: có nội dung cho học sinh hoàn thành tốt; có nội dung cho học sinh hoàn thành và chưa hoàn thành,…

* Rèn luyện kĩ năng quan sát cho học sinh.

Miêu tả là vẽ lại bằng lời những đặc điểm nổi bật của cảnh, của người để giúp người nghe, người đọc hình dung được các đối tượng ấy tức là lấy câu văn để biểu hiện các đặc tính, chân tướng sự vật, giúp người đọc như được nhìn tận mắt, sờ tận tay vào sự vật miêu tả. Vì vậy, khi dạy văn miêu tả, giáo viên cần chú ý hướng dẫn học sinh quan sát và miêu tả theo các trình tự hợp lý :

1. Tả theo trình tự không gian:

Quan sát toàn bộ trước rồi đến quan sát từng bộ phận, tả từ xa đến gần, từ ngoài vào trong, từ trái qua phải,… (hoặc ngược lại). 

Ví dụ 1: 

Tả từ ngoài vào trong: “ Đền Thượng nằm chót vót trên đỉnh núi Nghĩa Lĩnh. Trước đền, những khóm hải đường đâm bông rực đỏ, những cánh bướm nhiều màu sắc bay dập dờn như đang múa quạt xoè hoa. Trong đền dòng chữ vàng Nam Quốc Sơn Hà uy nghiêm đề ở bức hoành phi treo chính giữa.”

– GV cung cấp hình ảnh trực quan cho HS nhằm gây hứng thú cho HS.

                                                  Hình ảnh Đền Thượng

Ví dụ 2: 

Tả từ dưới lên trên “ Cây hồi thẳng, cao, tròn xoe. Cành hồi giòn, dễ gãy hơn cành khế. Quả hồi phơi mình xoè trên mặt lá đầu cành” (Rừng hồi xứ Lạng).

1. Tả theo trình tự thời gian:

Cái gì xảy ra trước (có trước) thì miêu tả trước. Cái gì xảy ra sau (có sau) thì miêu tả sau. Trình tự này thường được vận dụng khi làm Tập làm văn miêu tả cảnh vật hay tả cảnh sinh hoạt của người .

Ví dụ 1: 

“…Buổi chiều, xe dừng lại ở một thị trấn nhỏ. Nắng phố huyện vàng hoe. Những em bé Hmông, những em bé Tu Dí, Phù Lá cổ đeo móng hổ, quần áo sặc sỡ đang chơi đùa trước cửa hàng. Hoàng hôn, áp phiên của phiên chợ thị trấn, người ngựa dập dìu chìm trong sương núi tím nhạt” (Đường đi Sa Pa- Tiếng Việt 4).

             Chợ phiên Bắc Hà  SaPa                                               Sương núi

Ví dụ 2: 

“Thảo quả trên rừng Đản Khao đã chín nục. Chẳng có thứ quả nào hương thơm lại ngây ngất kì lạ đến như thế. Mới đầu xuân năm kia, những hạt thảo quả gieo trên đất rừng qua một năm, đã lớn cao đến bụng người. Một năm sau nữa, từ một thân lẻ, thảo quả đâm thêm hai nhánh mới. Sự sinh sôi sao mà mạnh mẽ vậy.”

1. Tả theo trình tự tâm lí:

Khi quan sát cần thấy những đặc điểm riêng, nổi bật nhất, thu hút và gây cảm xúc mạnh nhất đến bản thân thì quan sát trước, tả trước, các bộ phận khác tả sau. Khi miêu tả đồ vật, loài vật, tả người nên vận dụng trình tự này nhưng chỉ nên tả những điểm đặc trưng nhất, không cần phải tả đầy đủ chi tiết như nhau của đối tượng.