SKKN Một số giải pháp phát triển năng lực hợp tác cho học sinh trong hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp lớp 10 ở trường THPT – CÁNH DIỀU

PHẦN 1. ĐẶT VẤN ĐỀ 

1. Lý do lựa chọn đề tài  

Hiện nay trong bối cảnh của thời đại và đất nước đang ra sức đào tạo nguồn nhân lực có kiến thức lí thuyết cũng như kỹ năng thực hành nhằm đảm bảo cung ứng nhu cầu lao động của thị trường. Để hội nhập và từng bước sánh bằng với các nước phát triển trong khu vực và trên thế giới, đối với giáo dục Việt Nam phải đào tạo nên những thế hệ trẻ giỏi lý thuyết và biết vận dụng cơ sở lý thuyết vào thực hành, thực tiễn cuộc sống. Đó là những con người lao động có tính sáng tạo, thích ứng với sự phát triển nhanh, đa dạng của xã hội. Chính vì thế toàn ngành giáo dục đang nỗ lực đổi mới nhằm mục đích giúp học sinh phát huy tính tích cực, tự giác, sáng tạo, thực hành rèn luyện thói quen và khả năng tự học, tinh thần hợp tác, kỹ năng vận dụng kiến thức vào những tình huống khác nhau trong học tập và thực tiễn, tạo niềm tin, niềm vui hứng thú trong học tập và rèn luyện. 

Năng lực giao tiếp và hợp tác là một trong ba nhóm năng lực chung cốt lõi mà chương trình GDPT 2018 đã xác định các năng lực chung cần có đối với mỗi HS, trong đó NLHT đóng vai trò, vị trí quan trọng của con người trong xã hội hiện đại. Tương tác, thảo luận, đề xuất ý tưởng với người khác sẽ giúp chúng ta phát huy vai trò của mỗi cá nhân, phát huy vai trò của tập thể. Hành động xây dựng ý tưởng để chia sẻ thông tin hoặc cùng lập kế hoạch để thuyết phục người khác là một phần quan trọng trong học tập và làm việc. Khi hợp tác tốt sẽ giúp chúng ta chia sẻ trách nhiệm, hỗ trợ lẫn nhau để phát huy tốt tiềm năng của từng người. Sự liên kết, phối hợp ăn ý với nhau sẽ tạo ra được nhiều giá trị hơn so với việc tận dụng sức mạnh của từng người riêng lẻ. NLHT không những là cầu nối gắn kết mối quan hệ giữa mọi người với mọi người mà NLHT còn là chìa khóa dẫn lối thành công trên nhiều lĩnh vực. 

       Nghị quyết số 29-NQ/TW về đổi mới căn bản, toàn diện GD&ĐT đã xác định phải đổi mới chương trình giáo dục phổ thông theo hướng tiếp cận năng lực: đổi mới chương trình nhằm phát triển năng lực và phẩm chất người học, hài hòa đức, trí, thể, mỹ; dạy người, dạy chữ và dạy nghề. Trong đó, các phẩm chất và năng lực của HS sẽ dần được hình thành và phát triển thông qua các môn học và các hoạt động giáo dục trải nghiệm. Hoạt động trải nghiệm trong nhà trường phổ thông cần được hiểu là hoạt động giáo dục, trong đó, dưới sự hướng dẫn của các nhà giáo dục, từng cá nhân HS được tham gia trực tiếp vào các hoạt động khác nhau trong nhà trường cũng như ngoài xã hội với vai trò là chủ thể của hoạt động, qua đó phát triển năng lực thực tiễn, phẩm chất nhân cách và phát huy tiềm năng sáng tạo của cá nhân. Một trong những sự đổi mới của ngành giáo dục hiện nay đó là đưa HĐTN, HN là hoạt động giáo dục bắt buộc trong Chương trình GDPT 2018. Đây là hoạt động giáo dục đặc thù, lần đầu được đưa vào chương trình với tư cách là một hoạt động giáo dục bắt buộc, với thời lượng, hệ thống các yêu cầu cần đạt và nội dung xác định. Do vậy, đây còn là nội dung tương đối mới đối với GV cấp THPT, qua hoạt động này sẽ giúp cho HS có nhiều cơ hội trải nghiệm để vận dụng những kiến thức học được vào thực tiễn, từ đó hình thành những phẩm chất cần thiết như: Yêu nước, nhân ái, trách nhiệm, trung thực, chăm chỉ. Việc đưa hoạt động trải nghiệm vào trong chương GDPT mới sẽ góp phần thu hẹp khoảng cách giữa nội dung giáo dục với  thực tiễn đời sống xã hội, là con đường gắn lý thuyết với thực tiễn, tạo nên sự thống nhất giữa nhận thức và hành động. Trong quá trình triển khai và đi vào hoạt động tại trường THPT chắc chắn sẽ gặp nhiều khó khăn và trở ngại. 

       Trong HĐTN, HN, năng lực hợp tác là một phần rất quan trọng, không thể thiếu, thông qua NLHT giúp người học rèn luyện được nhiều kĩ năng như tổ chức nhóm, kỹ năng lắng nghe, phản hồi tích cực, kỹ năng tự đánh giá, đánh giá đồng đằng…  John Dewey là nhà triết học, tâm lý học và nhà cải cách giáo dục người Mỹ đã cho rằng muốn học cách cùng chung sống trong xã hội thì người học phải trải nghiệm sống hợp tác ngay từ trong nhà trường. Ngoài ra còn nhiều tác giả nghiên cứu và đều nhấn mạnh vai trò của NLHT trong cuộc sống như: Slavin, Rosenshine, Meister, Renkl,… Trong quá trình giảng dạy, chủ nhiệm lớp và tham gia phụ trách hoạt động trải nghiệm chúng tôi đã trăn trở, tìm tòi các biện pháp với nhiều cách tiếp cận khác nhau với mong muốn đạt hiệu quả tốt nhất đáp ứng mục tiêu phát triển NLHT cho HS, góp phần đổi mới phù hợp với điều kiện lịch sử, văn hóa, xã hội của đất nước và xu thế giáo dục hiện đại. Xuất phát từ những lý do trên, chúng tôi đã tiến hành lựa chọn và áp dụng đề tài “Một số giải pháp phát triển năng lực hợp tác cho học sinh trong hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp lớp 10 ở trường THPT Cửa Lò”. 

• Mục đích nghiên cứu 

Mục tiêu tổng quát của đề tài giúp HS phát triển NLHT trong HĐTN, HN lớp 10 ở trường THPT Cửa Lò. Cụ thể hơn, nghiên cứu này hướng đến:  

Mục tiêu 1: Hướng HS quan tâm hơn đến nội dung và cách thức tổ chức của HĐTN, HN.  

Mục tiêu 2: HS tích cực, nhiệt tình tham gia các hoạt động của nội dung trải nghiệm, hướng nghiệp ở trường, lớp khi được giao nhiệm vụ. Mục tiêu 3: Cải thiện những kĩ năng của HS trong lao động và ứng xử khi tham gia trực tiếp hoặc gián tiếp vào HĐTN, HN ở địa phương .  

Mục tiêu 4: Một phần nhỏ giúp các em định hướng được con đường nghề nghiệp tương lai của bản thân. 

• Khách thể và đối tượng nghiên cứu:  

3.1. Khách thể nghiên cứu 

Đề tài được tiến hành thực nghiệm và khảo sát trên các khách thể là học sinh lớp 10 trường THPT Cửa Lò và một số trường THPT trên địa bàn phụ cận.  

3.2. Đối tượng nghiên cứu 

  Để những giải pháp trong đề tài có thể ứng dụng phổ biến cho các trường THPT có đặc điểm tương tự, chúng tôi chủ yếu tiến hành thực nghiệm và khảo sát ở HS khối lớp 10 trường THPT Cửa Lò, đặc biệt lớp 10A1 và 10D5. 

4. Giả thuyết khoa học: 

 Nếu đề xuất và thực hiện đồng bộ các giải pháp có cơ sở khoa học, có tính khả thi của sáng kiến “Một số giải pháp phát triển năng lực hợp tác cho học sinh trong hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp lớp 10 ở trường THPT Cửa Lò” thì chắc chắn HĐTN, HN lớp 10 sẽ được cải thiện đáng kể dựa trên sự cải thiện chất lượng đội ngũ GV, đội ngũ ban cán sự lớp cũng như phát huy vai trò của mỗi HS. 

5. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu 

5.1. Nhiệm vụ nghiên cứu: 

• Tìm hiểu, phân tích, khái quát hóa cơ sở lý luận về NLHT cho HS trong HĐTN, HN lớp 10 ở trường THPT Cửa Lò. 

• Nghiên cứu thực trạng về NLHT của HS THPT Cửa Lò trong HĐTN, HN lớp 10 và những nguyên nhân ảnh hưởng đến thực trạng đó. 

• Đề xuất và thực nghiệm biện pháp nâng cao NLHT của HS trong HĐTN, HN lớp 10 nhằm nâng cao chất lượng dạy và học đối với hoạt động này.  

5.2. Phạm vi nghiên cứu: 

Đề tài tập trung nghiên cứu, đề xuất các giải pháp: Nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ cho GV tham gia hoạt động trải nghiệm hướng nghiệp; Tổ chức tập huấn, hướng dẫn đội ngũ cán bộ lớp cách tìm hiểu, thiết kế các hoạt động nhằm tăng khả năng hợp tác của các thành viên trong lớp; Đa dạng hóa nhiều hình thức tổ chức hoạt động trong trải nghiệm, hướng nghiệp như: Hình thức trò chơi, đóng kịch, tổ chức các cuộc thi, câu lạc bộ…; Thiết kế một số giáo án về sử dụng các PPDH, KTDH tích cực vào giảng dạy HĐ TN, HN 10 nhằm phát triển NLHT của HS; Phát huy vai trò của HS thông qua vận dụng một số phương pháp dạy học như đóng vai, thảo luận nhóm,…dựa trên cơ sở lí luận và thực trạng của vấn đề. 

 Về thời gian nghiên cứu, chúng tôi tập trung trong khoảng năm học 2022 – 2023. 6. Phương pháp nghiên cứu:  Các phân tích trên giúp chúng tôi định vị cách nhìn khoa học đối với vấn đề nghiên cứu đặt ra và cho phép cụ thể hoá mục tiêu nghiên cứu thành các vấn đề và sử dụng các phương pháp nghiên cứu:  

6.1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết  

Thông qua việc sử dụng các phương pháp phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa các tài liệu về NLHT, các tài liệu về HĐTN, HN, các năng lực khác của HS THPT Cửa lò để xây dựng cơ sở lí luận của đề tài. 

6.2. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi  

Xây dựng một hệ thống câu hỏi cho GV và HS THPT nhằm thu thập các thông tin về NLHT trong HĐTN, HN lớp 10 của HS THPT Cửa Lò. 

6.3. Phương pháp phỏng vấn Phỏng vấn GV và HS nhằm thu thập thêm thông tin về NLHT trong HĐTN, HN lớp 10 của HS THPT Cửa Lò 

6.4. Phương pháp trắc nghiệm.