SKKN Một số kinh nghiệm dạy học nhằm nâng cao chất lượng môn âm nhạc lớp 7 (Bộ sách Kết nối tri thức)

PHẦN THỨ NHẤT: MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Từ cổ chí kim Âm nhạc luôn  là món ăn tinh thần không thể thiếu được của mỗi người. Hoạt động Âm nhạc đã trở thành một nhu cầu, một quyền lợi và một nhiệm vụ của mọi người trong xã hội. Giáo dục Âm nhạc trong nhà trường có mục đích thực hiện quyền công bằng của trẻ em mọi dân tộc, mọi vùng miền là được học Âm nhạc và trực tiếp tham gia vào các hoạt động Âm nhạc.Ở nước ta, cùng với Mỹ thuật, Âm nhạc là môn học nghệ thuật đã được đưa vào trường phổ thông từ những năm 90 của thế kỷ trước, nhưng mới chỉ tập trung ở một số trung tâm lớn như: Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh,…Gần 10 năm trở lại đây, môn Âm nhạc đã được phổ cập trong toàn quốc, đã có vị trí như các môn học khác của chương trình giáo dục bậc Trung học cơ sở.

Thế nhưng, một số ít trường trên địa bàn huyện vẫn chưa đề cao môn Âm nhạc, chưa có sự đầu tư nhiều cho môn học này. Một số giáo viên chưa có sự đầu tư nhiều trong quá trình giảng dạy, còn thực hiện các tiết dạy  theo lối mòn, rập khuôn, thiếu đi sự sáng tạo. Học sinh chưa thật sự hứng thú học tập với môn Âm nhạc, tỉ lệ học sinh chưa đạt kết quả theo yêu cầu còn cao…

Mặc khác,là giáo viên giảng dạy bộ môn Âm nhạc trong nhiều năm qua tôi nhận thấy đại đa số học sinh nói chung, học sinh lớp 7 trường THCS …nói riêng,tâm lý  lứa tuổi có nhiều chuyển biến, các em nhạy cảm, hiếu động, yêu thích ca hát. Nếu giáo viên gây được hứng thú trong bài dạy sẽ tạo cho học sinh sự phấn chấn, hào hứng để tiếp thu bài học một cách có hiệu quả. Tuy nhiên, vẫn còn một số em rất lơ là, thụ động, không chú ý, không tham gia hoặc tham gia thờ ơ các hoạt động, kỹ năng đọc nhạc lý kém, kỹ năng ca hát chưa đạt. Ngoài ra tâm lý xem môn Âm nhạc là môn học phụ, chưa có sự cố gắng nhiều trong quá trình học tập môn học này, số lượng học sinh bỏ giờ trốn tiết trong các tiết học Âm nhạc thường hay cao hơn các môn học khác. Do đó ảnh hưởng lớn đến chất lượng học tập của bộ môn vào cuối kì, cuối năm.

Xuất phát từ thực tiễn trên, tôi đã tiến hành nghiên cứu, tìm hiểu, thực hiện và đúc rút những kinh nghiệm từ công tác giảng dạy của bản thân tại đơn vị để thực hiện đề tài “Một số kinh nghiệm dạy học nhằm nâng cao chất lượng môn Âm nhạc lớp 7” theo bộ sách Kết nối tri thức với cuộc sống.

Vì thời gian có hạn nên bản thân tôi giới hạn đề tài trong năm …….và học kỳ I năm học ……., áp dụng đối với 137 học sinh lớp 7 tại trường THCS …

2. Mục đích nghiên cứu

Trên cơ sở nghiên cứu các hoạt động dạy và học môn Âm nhạc lớp 7 bộ sách Kết nối tri thức với cuộc sống, đề xuất một số kinh nghiệm dạy học bộ môn tại khối lớp trên ở trường THCS … để cùng chia sẻ, trao đổi với đồng nghiệp nhằm nâng cao hơn nữa chất lượng dạy học  bộ môn tại đơn vị nói riêng và địa phương nói chung. Đồng thời góp phần phát triển toàn diện đối với học sinh trong thời đại mới.

3. Đối tượng nghiên cứu

Biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học môn Nhạc lớp 7 ở trường THCS …

4. Kế hoạch nghiên cứu

– Nghiên cứu cơ sở lý luận về dạy học môn Nhạc lớp 7 theo bộ sách Kết nối tri thức với cuộc sống

– Phân tích thực trạng về dạy học môn Nhạc lớp 7 ở trường THCS…

– Đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học môn Nhạc lớp 7 ở trường THCS …

5. Phương pháp nghiên cứu

5.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận

Bao gồm phương pháp phân tích – tổng hợp lý thuyết; phân loại, khái quát hóa hệ thống lý luận có liên quan đến dạy học môn Nhạc lớp 7. Nghiên cứu các văn kiện, nghị quyết của Đảng, tài liệu liên quan đến xây dựng TTSP tích cực

5.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn

Bao gồm phương pháp điều tra, quan sát; phương pháp tổng kết kinh nghiệm; nhằm khảo sát, đánh giá thực trạng về việc dạy học môn Nhạc lớp 7 ở trường THCS ….

PHẦN THỨ HAI: NỘI DUNG SÁNG KIẾN

2.1. Cơ sở lý luận của vấn đề

Đại văn hào M.Gorki đã nhận xét: “Âm nhạc tác động một cách kỳ diệu đến tận đáy lòng. Nó khám phá cái phẩm chất cao quý nhất ở con người”. Lời ca trong các tác phẩm âm nhạc giàu hình ảnh, phong phú và mang đậm chất trữ tình. Chính vì vậy nó đã giúp ta phát hiện và cảm nhận vẻ đẹp trong thiên nhiên, sự ngộ nghĩnh đáng yêu của các con vật quen thuộc, về tình cảm gia đình, bạn bè, tình yêu quê hương đất nước… hình thành cách ứng xử thân thiện giữa con người với con người. Hay nói cách khác là giáo dục  đạo đức làm người. Những bài dân ca, đồng dao phong phú về âm điệu, tiết tấu, phương thức diễn xướng, phong tục tập quán sẽ cho chúng ta hiểu biết về bản sắc âm nhạc dân tộc Việt Nam, bồi dưỡng  lòng tự hào về văn hoá dân tộc.  Do đó âm nhạc là phương tiện giáo dục giao tiếp, hành vi ứng xử, tạo điều kiện hình thành những phẩm chất đạo đức của học sinh.

Giáo viên tổ chức, hướng dẫn hoạt động học tập cần tạo ra môi trường học tập thân thiện và những tình huống có vấn đề nhằm khuyến khích người học tích cực tham gia các hoạt động học tập. Chính người thầy giáo phải khơi gợi, khuyến khích học sinh tự khẳng định năng lực và nguyện vọng của bản thân, đồng thời rèn cho các em thói quen và khả năng tự học, phát huy tiềm năng và vận dụng hiệu quả những kiến thức, kỹ năng đã tích lũy. Từ đây tạo tiền đề để phát triển con người toàn diện trong bối cảnh phát triển của cách mạng công nghiệp 4.0, hướng tới một nền giáo dục Việt Nam hiện đại và hội nhập quốc tế.

Trong năm học …….Phòng GD&ĐT đã ban hành nhiệm vụ trọng tâm cấp THCS, trong đó chú trọng nội dung đổi mới phương pháp giáo dục, phát huy năng lực tự học của học sinh. Tăng cường rèn luyện năng khiếu, sở trường, khả năng sáng tạo của học sinh thông qua các môn học. Đặc biệt là đối với các môn phát triển về năng khiếu học sinh như: Thể dục; Âm nhạc; Mĩ thuật.

2.2. Thực trạng vấn đề

Học sinh lớp 7 là lứa tuổi có nhiều thay đổi về đặc điểm tâm sinh lý, các em bắt đầu có sự e ngại, chất giọng cũng có sự thay đổi, có em đã thể hiện giọng điệu của người lớn, sự hồn nhiên  của trẻ em đã có sự giảm sút. Một số em đã tỏ ra không thích hay còn e ngại khi trình bày một bài hát trước tập thể lớp. Chính vì vậy việc tạo cho học sinh hứng thú, tự tin trong học tập là một điều hết sức cần thiết.

Mặt khác, thống kê kết quả học tập môn Âm nhạc của HS lớp 7 năm học …….ở trường THCS …như sau:

Bảng 1. Kết quả đến cuối năm học …….

Qua bảng thống kê kết quả học tập môn Âm  nhạc của học sinh năm học ……., tôi nhận thấy các em chưa đạt kết quả tốt như mong muốn của giáo viên, có đến 13% học sinh đạt kết quả chưa hoàn thành.

Đồng thời, để tìm hiểu nguyên nhân các em học sinh lớp 7 ít có hứng thú với môn  Âm nhạc tôi lập phiếu điều tra và khảo sát ý kiến của 173 HS lớp 7 trường THCS … thu được kết quả như sau:

Câu 1: Các em có thích học môn Âm nhạc không?

Câu 2: Theo các em âm nhạc đem lại những lợi ích gì?

Câu 3: Đến tiết học Âm nhạc các em cảm thấy như thế nào?

Câu 4: Trong giờ học Âm nhạc, các em thích học phần nào nhất?

Câu 5: Ngoài giờ học chính thức, các em có thích giáo viên Âm nhạc tổ chức những buổi ngoại khóa hay không?

Câu 6: Nếu bỏ môn Âm nhạc khỏi chương trình dạy các em cảm thấy như thế nào?

Câu 7: Các em có ghi đầy đủ nội dung của môn Âm nhạc vào vở hay không?

Câu 8: Giáo viên Âm nhạc có thường xuyên kiểm tra bài cũ các em hay không?

Câu 9: Các em muốn 1 tuần học mấy tiết Âm nhạc?

Như vậy, qua quá trình giảng dạy trên lớp và khảo sát thực tế học sinh lớp 7 tôi có một số nhận định như sau:

– Đối với học sinh:

+ Học sinh chưa thật sự hứng thú, yêu thích bộ môn, các em cảm thấy lo lắng hoặc chán học tiết Âm nhạc.

+ Việc tiếp thu các kiến thức Âm nhạc và sự yêu thích học tập bộ môn chỉ rơi vào một số em gọi là có năng khiếu. Còn lại các em khác chỉ học theo bản năng phải học nên ít có sự sáng tạo trong vận dụng kiến thức.

+ Học sinh của trường ở nhiều địa bàn khác nhau cho nên tập trung học sinh khi cần thiết là rất khó khăn, những em học giỏi văn hóa thì thường có năng khiếu Âm nhạc, Nhưng vì thời gian của các em phải chi phối nhiều trong các hoạt động giáo dục khác nên mức độ tham gia vào các hoạt động lĩnh vực Âm nhạc của học sinh chưa thật hiệu quả.

– Đối với giáo viên:

+ Một số giáo viên chưa có sự đầu tư nhiều trong quá trình giảng dạy, còn thực hiện các tiết dạy  theo lối mòn, rập khuôn, chưa có sự sáng tạo.

+ Chưa phát huy hiệu quả của phương tiện dạy học.

+ Còn máy móc, chậm đổi mới trong kiểm tra đánh giá nên học sinh còn xem nhẹ, vì đây là bộ môn chỉ đánh giá theo hai mức độ đạt và chưa đạt.

– Đối với gia đình:

+ Phụ huynh cho rằng môn Âm nhạc là môn phụ nên không nhắc nhở kiểm tra con em mình học, thậm chí không mua cả sách bài tập Âm nhạc cho con em.

+ Một số phụ huynh không tạo điều kiện cho nhà trường, không cho con em mình tham gia văn nghệ,đây cũng là một điều kiện khó khăn cho việc đẩy mạnh phong trào ca hát của nhà trường, ảnh hưởng đến chất lượng học tập môn Âm nhạc.

– Đối với nhà trường:

Việc tổ chức các hoạt động ngoại khóa về phong trào văn nghệ tại đơn vị đã được thực hiện. Tuy nhiên chưa thường xuyên, vẫn còn mang tính chất mùa vụ. Thông thường chỉ diễn ra vào đầu năm học, nên kĩ năng, năng khiếu của các em chưa có nhiều cơ hội để rèn luyện một cách toàn diện.

Trước những thực trạng nêu trên, tôi rất mong muốn được chia sẻ những kinh nghiệm trong việc đổi mới, làm mới một số phương pháp dạy học mà bản thân tôi đã áp dụng tại đơn vị để nâng cao hơn nữa hiệu quả trong dạy học bộ môn Âm nhạc hiện nay.

2.3. Các sáng kiến kinh nghiệm đã sử dụng để giải quyết vấn đề

2.3.1. Một số cách thức tổ chức dạy học hiệu quả môn Âm nhạc 7

Đối với dạy hát

Trước đây, khi dạy phân môn hát giáo viên thường chỉ chú trọng đến việc rèn luyện cho học sinh thuộc lời, hát đúng nhạc mà chưa chú trọng đến việc luyện giọng, phát triển giọng hoặc thể hiện cảm xúc, diễn cảm của các em qua bài hát.Thông thường các em hát mà như đang đọc thuộc lòng bài hát. Chính vì vậy chưa thể hiện được cảm xúc, tình cảm mà nhạc sĩ gửi gắm trong bài hát, chưa tạo được sự đam mê, yêu thích môn Âm nhạc cho kể cả người học và người nghe.

Vậy để đạt hiệu quả cao nhất trong các tiết học phân môn hát đối với học sinh khối 7 cần quan tâm thực hiện tốt những vấn đề sau:

– Trước tiên giáo viên cần hình thành các kỹ năng cần thiết để hát diễn cảm cho học sinh như: Luyện thanh, cách mở và đóng khẩu hình, lấy hơi, nhã chữ,…

– Phát triển giọng hát: tạo điều kiện cho học sinh thực hành thường xuyên trong giờ học. Để học sinh dễ so sánh, phát hiện chất giọng của nhau nên tổ chức hát xen kẽ giữa bạn hát đúng/hát sai; hát hay/hát chưa hay để kịp thời chỉnh sửa giọng.

– Hình thành cách hát tự nhiên: tạo điều kiện cho các em thể hiện trước đám đông, tập thể các bài hát, vừa hát vừa biểu diễn.

– Củng cố và phát triển âm vực giọng học sinh, hướng dẫn học sinh hát từ tông (tone) thấp đến tông cao, phát huy khả năng ca hát của học sinh.

Đối với dạy nhạc lý- tập đọc nhạc (TĐN)

 Lâu nay khi dạy về nhạc lý giáo viên thường định nghĩa, giảng giải, ít xuất phát từ thực tiễn âm nhạc qua các ví dụ sinh động để rút ra nhận xét, kết luận.

Về tập đọc nhạc các giáo viên chịu ảnh hưởng sâu sắc phương pháp dạy cho học sinh chuyên nghiệp Âm nhạc, gây nên tâm lý căng thẳng nặng nề không cần thiết, làm cho học sinh sợ tập đọc nhạc. Những tiết dạy như vậy thường kém hiệu quả, học sinh không hứng thú học. Mặt khác, dạy nhạc lý nhưng đôi khi giáo viên lại không hoặc ít sử dụng nhạc cụ. Vì vậy để tạo cho các em sự hứng thú trong học tập cách dạy tập đọc cao độ tôi thực hiện như sau:

– Cách dạy thích hợp và hiệu quả nhất là khi dạy học sinh đọc cao độ, là dựa vào tiếng đàn để làm mẫu cho các em. Việc thể hiện trường độ và tiết tấu phải được chuẩn bị bằng những bài tập tiết tấu trong mỗi tiết học, bài học.

– Đàn từng câu ngắn cho học sinh nghe và đọc theo thật trôi chảy, chuẩn xác sau đó ghép từng câu thành bài hoàn chỉnh và kết hợp gõ phách.

– Sử dụng phương pháp trực quan thính giác: Đối với môn Âm nhạc, muốn các em tiếp thu nhanh bài học cần phải đảm bảo 2 yếu tố “nghe” và “nhìn”. Khi được nghe, nhìn và được hướng dẫn cụ thể, các em có thể tự mình rút ra được những kiến thức đã học và áp dụng vào việc thực hành, GV cần phải có đồ dùng dạy học đó là đàn bởi nếu không có đàn Organ thì giờ học nhạc không thu hút và không đạt được hiệu quả cao. Đồng thời GV phải  chuẩn bị chu đáo nội dung kiến thức bài dạy, đảm bảo được sự chính xác khi đưa ra trực quan bằng âm thanh.

VD: Khi dạy bài TĐN số 1 (trang 9 Âm nhạc 7 sách Kết nối tri thức với cuộc sống)

GV cần chuẩn bị trước bảng phụ bài TĐN, để qua phương  pháp trực quan HS quan sát bản nhạc và trả lời câu hỏi, các em được nhận biết các kí hiệu cách đọc cụ thể trên bản nhạc nhằm khắc sâu kiến thức nhạc lí giúp cho TĐN đạt được hiệu quả cao. Sau đó HS phải được nghe trên đàn để cảm nhận được giai điệu của bài.

  Hình 1: Hình ảnh bài TĐN số 1 – Môn Âm nhạc 7

– Khi học bài xong, tôi thường hướng cho HS tự đặt lời mới theo chủ đề mà giáo viên yêu cầu để các em dễ dàng ghi nhớ và rèn luyện khả năng sáng tạo

Ví dụ: Đặt lời cho bài TĐN số 1 như sau:

 Lời 1

Mặt trời soi sáng trên trời cao

Thầy cô soi sáng trong tâm hồn

Dựng xây đất nước luôn tươi đẹp

Khi bước chân vào đời em sẽ vững niềm tin.

Lời 2:

Lời cô ấm áp như vần thơ

Dạy dỗ chúng em bao tháng ngày

Mai sau khi lớn khôn nên người

Em sẽ luôn nhớ về những công ơn thầy cô.

                               Hình ảnh Thầy cô giáo và các em học sinh trường                  THCS…

Như vậy là giáo viên đã phát huy được năng lực trình diễn và sáng tạo của HS. HS được trình bày sản phẩm của mình, được làm nhạc sĩ bản thân các  em rất thích khi trình diễn cho các bạn nghe.

Đối với dạy Âm nhạc thường thức

 Phân môn này bao gồm các nội dung: Giới thiệu tác giả tác phẩm, nghe nhạc và một số kiến thức liên quan đến đời sống âm nhạc. Để hạn chế tình trạng rập khuôn, máy móc và để tạo ra hứng thú đối với phân môn này giáo viên có thể tiến hành dưới nhiều hình thức khác nhau:

– Đối với dạng bài: Kể chuyện âm nhạc, giới thiệu tác giả, tác phẩm, nghe nhạc chúng ta có thể sử dụng các phương pháp và hình thức sau:

+Phương pháp hoạt động nhóm:

Đây là phương pháp không thể thiếu trong dạy học phân môn này. Để giới thiệu về một nhạc sĩ  chúng ta có thể dùng phương pháp vấn đáp thông qua trò chơi“giải đáp thắc mắc” (giáo viên đã chuẩn bị các nội dung và học sinh đã được giao nhiệm vụ trước ở nhà).

Cho học sinh xem lại những thông tin kiến thức có trong sách giáo khoa trong vòng 5 phút. Sau đó gấp sách lại cùng thảo luận các câu hỏi giáo viên đã chuẩn bị sẵn ở bảng phụ.

Sau hiệu lệnh, các em phất cờ giành quyền ưu tiên trả lời (cờ do học sinh làm).

Lưu ý nhóm nào phất cờ trước hiệu lệnh, mất quyền ưu tiên trả lời ( luyện tập tính tự chủ, kiên nhẫn, năng động, nhạy bén,…).

Ví dụ: Giới thiệu nhạc sĩ Hoàng Việt (trang 18 Âm nhạc 7 sách Kết nối tri thức với cuộc sống)

Giáo viên ghi sẵn các câu hỏi ở bảng phụ (lần lượt từng câu). Mỗi câu một hiệu lệnh.

Nhóm nào có số lượng câu trả lời đúng nhiều nhất là nhóm thắng. Giáo viên cho điểm cộng nhóm để tạo hứng thú trong thi đua.