SKKN Một số kinh nghiệm dạy phân môn Địa lí lớp 4 nhằm nâng cao chất lượng giáo dục

1. MỞ ĐẦU
2. Lí do chọn đề tài

Như chúng ta đã biết mục tiêu giáo dục Tiểu học hiện nay là giáo dục học sinh trở thành con người phát triển toàn diện. Do đó, cần có sự đổimới trong giáo dục, cụ thể như đổi mới chương trình, đổi mới sách giáo khoa, đổi mới phương pháp, hình thức tổ chức dạy học,… Tuy nhiên, hiệu quả giáo dục trong những năm vừa qua vẫn chưa cao, chưa đáp ứng được nhu cầu phát triển của xã hội hiện nay. Trong mỗi môn học, mỗi lĩnh vực kiến thức ở chương trình Tiểu học, học sinh đều gặp phải khá nhiều khó khăn. Nếu người giáo viên không tâm huyết, không trăn trở với nghề để tìm ra biện pháp tốt nhất giúp học sinh có nhu cầu học thì các em thường tiếp thu thụ động dẫn đến ngại học, ghi nhớ một cách máy móc nên không khắc sâu được các kiến thức, kĩ năng đã học. Điều đó được thể hiện rất rõ trong dạy – học môn Lịch sử và Địa lí, đặc biệt là phân môn Địa lí. 

Phân môn Địa lí ở lớp 4 cung cấp cho học sinh một số kiến thức cơ bản, thiết thực về các sự vật, hiện tượng, con người và các mối quan hệ địa lí đơn giản ở các vùng chính trên đất nước ta đồng thời rèn luyện cho học sinh các kĩ năng quan sát sự vật, hiện tượng; thu thập, tìm kiếm thông tin địa lí từ nhiều nguồn khác nhau; trình bày kết quả học tập bằng lời nói, bài viết, hình vẽ…; vận dụng các kiến thức đã học vào thực tiễn… Qua đó giáo dục các em lòng yêu và tự hào về quê hương đất nước, có ý thức bảo vệ quê hương đất nước, góp phần hình thành và phát triển nhân cách toàn diện cho các em.

Trong thực tiễn giáo dục hiện nay đang tồn tại rất nhiều mâu thuẫn gây cản trở hoạt động giáo dục của bản thân và của nhà trường, ảnh hưởng không tốt đến chất lượng giáo dục học sinh. Đó là mâu thuẫn giữa mục tiêu giáo dục với nội dung chương trình; mâu thuẫn giữa trang bị kiến thức và phát triển phẩm chất, năng lực học sinh; mâu thuẫn giữa sách giáo khoa với thực tế xã hội; mâu thuẫn giữa các trang thiết bị dạy học với kiến thức cụ thể các bài học,… Trong khi hiện nay mục tiêu giáo dục xã hội đang đặt ra những yêu cầu cấp thiết cần phải giải quyết. Hiện tại chưa có các tài liệu nghiên cứu nào bàn sâu về các biện pháp nâng cao chất lượng, hiệu quả giờ dạy môn Lịch sử và Địa lí, các đồng nghiệp chưa đầu tư nhiều thời gian nghiên cứu, chuyên môn nhà trường chưa có nhiều kinh nghiệm để giải quyết, khắc phục triệt để các mâu thuẫn trong giáo dục…

  Là một giáo viên Tiểu học rất tâm huyết và luôn có trách nhiệm cao với nghề, tôi luôn trăn trở, tìm tòi, nghiên cứu để tìm mọi biện pháp tốt nhất giúp học sinh học tập có hiệu quả nhất. Qua mười mấy năm dạy học, tôi đã dày công nghiên cứu, học hỏi và áp dụng các biện pháp dạy học, đúc rút cho bản thân nhiều kinh nghiệm quý giá, trong đó có những kinh nghiệm để dạy tốt phân môn Địa lí. Bởi vậy tôi muốn giới thiệu, chia sẻ “Một số kinh nghiệm dạy phân môn Địa lí lớp 4” với bạn bè, đồng nghiệp để mong mọi người cùng nghiên cứu, tham khảo và áp dụng góp phần nhỏ bé nâng cao chất lượng dạy và học. 

2. Mục đích nghiên cứu

Nghiên cứu đề tài này nhằm tìm hiểu thực trạng việc dạy – học phân môn Địa lí 4, trên cơ sở đó áp dụng các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy.

3. Đối tượng nghiên cứu

Đề tài này sẽ nghiên cứu, tổng kết về một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả dạy và học phân môn Địa lí ở lớp 4A trường Tiểu học Nga Thiện.

4. Phương pháp nghiên cứu

Để hoàn thành đề tài này, tôi đã sử dụng một số phương pháp sau:

4.1. Phương pháp nghiên cứu xây dựng cơ sở lý thuyết

Nghiên cứu, tìm hiểu để nắm vững nội dung chương trình, phương pháp và các hình thức dạy học, yêu cầu của môn học thông qua các tài liệu như SGK Lịch sử và Địa lí 4,5; Sách giáo viên, Thiết kế bài dạy Lịch sử và Địa lí 4, 5; Sách Phương pháp dạy học các môn ở Tiểu học,…

4.2. Phương pháp phỏng vấn

Phỏng vấn trực tiếp giáo viên và học sinh về những thuận lợi, khó khăn trong việc nâng cao chất lượng dạy – học Địa lí Tiểu học nói chung và Địa lí lớp 4 nói riêng.

4.3. Phương pháp quan sát

Quan sát qua dự giờ đồng nghiệp để đánh giá năng lực, kinh nghiệm của giáo viên, quan sát quá trình học tập của học sinh để tìm hiểu cụ thể thực trạng.

4.4. Phương pháp điều tra khảo sát thực tế, thu thập thông tin

– Điều tra qua các giáo viên trực tiếp giảng dạy chương trình 4, 5; qua sổ Theo dõi chất lượng giáo dục; qua học sinh và các loại tài liệu học tập của học sinh…

4.5. Phương pháp thống kê, xử lý số liệu

Thống kê kết quả khảo sát, kết quả học tập của học sinh qua các bài kiểm tra, bài khảo sát, qua hồ sơ sổ sách…

1. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
2. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm

Lên 6 tuổi, trẻ em đã phát triển về tâm, sinh lí đầy đủ để có thể tham gia hoạt động học thông qua các môn học, trong đó có môn Tự nhiên và xã hội. Môn học này được xắp xếp ở các lớp 1, 2, 3, học sinh đã được làm quen và học các kiến thức về địa lí đơn giản như: cảnh vật tự nhiên, mây, gió, cầu vồng, một số hiện tượng tự nhiên như mưa, nắng… một số kiểu thời tiết, hình dạng, bề mặt của Mặt Trời, Mặt Trăng, Trái Đất, xác định phương hướng, các đới khí hậu, các mùa trong năm, các hành tinh trong hệ Mặt Trời… Lên lớp 4, các kiến thức địa lí được giới thiệu cụ thể, rõ ràng, có hệ thống lôgíc qua phân môn Địa lí của môn Lịch sử và Địa lí 4… Phân môn Địa lí ở lớp 4 cung cấp cho học sinh một số kiến thức cơ bản, thiết thực về các sự vật, hiện tượng, con người và các mối quan hệ địa lí đơn giản ở các vùng chính trên đất nước ta. Trong việc dạy và học địa lí trước đây vẫn còn quan niệm đây là môn học thuộc lòng, chỉ cần học thuộc bài là đạt điểm cao, không cần tư duy, suy nghĩ như các môn học khác. Thực tế địa lí không phải là môn học thuộc lòng mà là môn học đòi hỏi phải phân tích, so sánh, tổng hợp để rút ra nhận xét. Trong những năm qua đã có những bước cải tiến phương pháp dạy và học theo hướng tích cực hoá hoạt động học tập, tăng cường việc tư duy của học sinh trong việc lĩnh hội tri thức. Đổi mới phương pháp dạy học Địa lí chỉ thành công khi phương pháp dạy học Địa lí tác động mạnh đến người học và phát huy tích cực tự giác, chủ động tư duy sáng tạo của người học, bồi dưỡng cho người học năng lực tự học, lòng say mê học tập và ý chí vươn lên trở thành con người phát triển toàn diện về đức, trí, thể, mĩ… (Theo Luật Giáo dục 2005).

Dạy học Địa lí chiếm vai trò quan trọng nhằm góp phần hình thành và phát triển ở học sinh thói quen ham hiểu biết, yêu thiên nhiên đất nước con người, có ý thức và hành động bảo vệ thiên nhiên. Vì vậy, việc dạy học Địa lí không những cung cấp cho học sinh những kiến thức địa lí thuần túy mà còn phải hình thành, phát triển cho các em các kĩ năng và năng lực tự học. Đó là những nhiệm vụ song song và có tầm quan trọng như nhau.

Để đạt được mục tiêu nói trên, người giáo viên cần có những phương pháp dạy học thích hợp để giúp cho học sinh không những nắm vững kiến thức địa lí, rèn luyện kĩ năng, mà còn giáo dục thái độ, phát triển nhân cách, khơi gợi tính tự giác tích cực học tập của học sinh. Đó là phương pháp dạy – học tích cực. Hay nói cách khác đó là quá trình làm việc tích cực của thầy và trò để đem lại  hiệu quả cao nhất.