SKKN Một số kinh nghiệm nhằm nâng cao hứng thú học Toán cho học sinh lớp 1 thông qua các trò chơi học tập

1. Mở đầu
– Lý do chọn đề tài
Phát triển trí tuệ cho học sinh Tiểu học là một trong những vấn đề được quan tâm hàng đầu không chỉ của ngành giáo dục và các thầy cô giáo mà còn là vấn đề được toàn xã hội quan tâm. Cùng với tất cả các môn học khác có thể nói Toán học đóng một vai trò hết sức quan trọng, có nhiệm vụ cung cấp cho học sinh những tri thức khoa học ban đầu, những nhận thức về thế giới xung quanh nhằm phát triển năng lực nhận thức và rèn luyện cho các em không chỉ đơn thuần là tính toán mà điều chủ yếu là năng lực tư duy, hình thành nhân cách tốt đẹp cho con người lao động trong thời đại mới. Rèn luyện Toán học không có nghĩa đơn giản là kì vọng các em trở thành những nhà toán học mà chính là rèn luyện cho các em trở nên linh hoạt hơn khi tiếp cận những vấn đề trong nhà trường hoặc giải quyết bất cứ một vấn đề nào trong thực tiễn cuộc sống.
Trong môn Toán ở Tiểu học, một trong những lí do khiến cho việc học tập của các em diễn ra một cách đơn điệu, tẻ nhạt dẫn đến kết quả học tập không cao đó là giáo viên chỉ truyền đạt, giảng giải theo tài liệu có sẵn, theo sách giáo khoa, theo hướng dẫn và thiết kế bài dạy một cách máy móc khiến học sinh học tập một cách thụ động. Đó là một trong những nguyên nhân gây cản trở việc đào tạo các em thành những con người năng động, tự tin, sáng tạo sẵn sàng thích ứng với những đổi mới diễn ra hàng ngày.
Việc sử dụng các trò chơi học tập trong giờ học Toán là hết sức cần thiết và có ích. Nó giúp học sinh thay đổi hoạt động, chống mệt mỏi căng thẳng trong học tập, tăng cường khả năng luyện tập thực hành và vận dụng nhanh các kiến thức đã học; ghi nhớ nội dung kiến thức một cách tự nhiên theo kiểu học mà chơi, chơi mà học.
Ngoài việc tạo hứng khởi cho học sinh khi tham gia hoạt động học tập, giúp các em chiếm lĩnh kiến thức một cách chủ động, tích cực thì trò chơi học tập còn giúp các em rèn các kĩ năng sống cần thiết như kĩ năng hợp tác khi tham gia chơi theo nhóm, kĩ năng ra quyết định và giải quyết vấn đề khi tham gia chơi độc lập (cá nhân). Khi tham gia trò chơi các em còn được nâng cao kĩ năng xử lí tình huống và kĩ năng tìm kiếm sự trợ giúp khi gặp khó khăn. Và hơn hết trò chơi học tập còn rèn cho các em kĩ năng giao tiếp giúp các em trở nên năng động, tự tin trong học tập và giao tiếp xã hội.
Mặc khác, học sinh Tiểu học có trí thông minh khá nhạy bén, sắc sảo, có óc tưởng tượng phong phú. Đó là tiền đề tốt cho sự phát triển tư duy toán học. Nhưng các em cũng rất dễ bị phân tán, rối trí nếu bị áp đặt, căng thẳng hay quá tải. Muốn các em học tốt môn Toán trước  hết phải tạo cho các em những say mê hứng thú với môn học. Vì vậy, Từ đó giúp cho học sinh nhớ lâu, hiểu kỹ và vận dụng linh hoạt trong đời sống, học tập. Và cũng qua đó phát triển hứng thú, tập thói quen tập trung, tính độc lập, ham hiểu biết và khả năng suy luận cho học sinh.
Cùng với kinh nghiệm trong những năm trực tiếp giảng dạy lớp 1, nghiên cứu tài liệu, tìm tòi, thu thập thông tin và tham khảo đồng nghiệp, tôi mạnh dạn chọn viết đề tài: “Một số kinh nghiệm nhằm nâng cao hứng thú học Toán cho học sinh  lớp 1 thông qua các trò chơi học tập”.
–  Mục đích nghiên cứu
Thông qua nghiên cứu về vấn đề trò chơi học Toán nhằm góp phần đổi mới phương pháp dạy làm  cho học sinh hứng thú học Toán, nâng cao chất lượng dạy học Toán lớp 1 trong các nhà trường hiện nay.
– Đối tượng nghiên cứu
Sáng kiến kinh nghiệm tập trung nghiên cứu, tổng kết về vấn đề trò chơi học Toán ở lớp 1- Trường Tiểu học Hải Thượng.
– Phương pháp nghiên cứu
+ Phương pháp điều tra bằng phiếu điều tra: Sử dụng hệ thống phiếu điều tra đã được chuẩn bị sẵn nội dung theo yêu cầu nghiên cứu của đề tài và thực hiện trên một số đối tượng như giáo viên dạy lớp 1, học sinh lớp 1.
+ Phương pháp nghiên cứu thực tế: Qua theo dõi và nghiên cứu quá trình tham gia các trò chơi học tập ở môn Toán trong một số bài học hằng ngày cho học sinh…So sánh với sự ham muốn, hứng thú, kết quả đạt được trong mỗi trò chơi để có sự đánh giá chung nhất.
+ Phương pháp nghiên cứu tài liệu: Nhằm tìm hiểu những vấn đề có liên quan như tâm lí giáo dục, về đạo đức học sinh Tiểu học, các bài báo- Tập san Giáo dục có các trò chơi Toán học…
+ Phương pháp quan sát: Để bổ sung những thông tin đã điều tra được chúng tôi tiến hành quan sát quá trình tham gia các trò chơi Toán học ở một số bài học để tìm hiểu những khó khăn trong quá trình tham gia trò chơi.
+ Phương pháp trò chuyện: Tiến hành trò chuyện với học sinh, giáo viên lớp 1 để tìm hiểu những khó khăn trong quá trình tham gia các trò chơi Toán học  của trẻ.
+ Phương pháp thống kê xử lí số liệu:  Được sử dụng để nhằm xử lí số liệu đã thu thập được.
+ Phương pháp thực nghiệm: Tổ chức và tiến hành thực nghiệm sư phạm
(Soạn giáo án đã thông qua các tiết dạy). Tổng kết, rút kinh nghiệm trong quá
trình dạy học để kiểm tra tính khả thi của đề tài.
2. Nội dung của sáng kiến
2.1. Cơ sở lý luận của sáng kiến
Trò chơi toán học nhằm giúp học sinh thay đổi loại hình hoạt động trong giờ học, làm cho giờ học bớt căng thẳng, tạo cảm giác thoải mái, dễ chịu. Học sinh tiếp thu kiến thức nhẹ nhàng, gây hứng thú học tập. Kích thích sự tìm tòi, tạo cơ hội để học sinh tự thể hiện mình.
Xuất phát từ đặc điểm học sinh luôn luôn hiếu động, ham chơi, thích cái mới lạ nhưng lại nhanh chóng chán. Đối với trẻ trò chơi là một phát hiện mới, kích thích trí tò mò, muốn tìm hiểu, khám phá. Do vậy quan điểm “Thông qua hoạt động vui chơi để tiến hành hoạt động học tập” là phù hợp với trường Tiểu học.
Thông qua trò chơi để củng cố kiến thức của bài học, luyện tập lại kiến thức của bài mới, phát hiện ra kiến thức mới của bài học. Thông qua trò chơi học sinh nắm được kiến thức của bài học một cách nhẹ nhàng, vận dụng kiến thức năng nổ, hoạt bát, kích thích trí tượng tưởng, trí nhớ. Từ đó phát triến tư duy mềm dẻo, học tập cách xử lý thông minh trong những tình huống phức tạp tăng cường khả năng vận dụng trong cuộc sống để dễ dàng thích nghi với điều kiện mới của xã hội.
Ngoài ra thông qua hoạt động trò chơi còn giúp các em phát triển được nhiều phẩm chất đạo đức như tình đoàn kết, thân ái, lòng trung thực, tinh thần cộng đồng trách nhiệm. Vì vậy trò chơi toán học rất cần thiết trong giờ toán ở Tiểu học.
2.2. Thực trạng việc dạy học Toán và tổ chức trò chơi học tập Toán ở Tiểu học nói chung và ở lớp 1 nói riêng
2.2.1. Về phía học sinh
Để lĩnh hội được tri thức toán học thì học sinh cần phải biết so sánh, phân tích, tổng hợp, trừu tượng hoá và khái quát hoá mà chức năng trừu tượng hoá và khái quát hoá ở trẻ lớp 1 còn chưa phát triển đầy đủ mà môn toán được xem là môn học khô khan hóc búa, mang tính trừu tượng cao. Vì vậy, việc lĩnh hội tri thức toán học là rất khó khăn đối với học sinh tiểu học nói chung và lớp 1 nói riêng. Thêm vào đó là lượng kiến thức môn Toán đưa vào chương trình khá lớn đã dẫn đến một thực trạng là học sinh  tiếp nhận  kiến thức rất vất vả, thụ động nhất là những học sinh ngại phát biểu, tiếp thu chậm; các em luôn cảm thấy sợ, cảm thấy căng thẳng, nặng nề mỗi khi bắt đầu giờ học. Cuối tiết học, học sinh thường uể oải, ít tập trung chú ý vào bài học vì đặc điểm của học sinh  lớp 1 là “Dễ nhớ, mau quên, chóng chán”. Dẫn tới chất lượng học tập toán nhìn chung chưa cao.
2.2.2. Về  phía giáo viên
Hầu hết các giáo viên đã được tiếp thu các chuyên đề về đổi mới phương pháp dạy học. Song để tổ chức trò chơi trong các giờ dạy học Toán sao cho mang lại hiệu quả như giáo viên mong muốn quả là một điều không đơn giản cần nhiều thời gian để đầu tư suy nghĩ, tìm tòi, chuẩn bị phương tiện, đồ dùng,… Mặt khác, tổ chức trò chơi học tập sao cho học sinh  cảm thấy hấp dẫn nhất và thích thú thì phụ thuộc hoàn toàn vào công tác tổ chức của giáo viên mà kĩ năng tổ chức trò chơi của giáo viên cơ bản còn rất nhiều hạn chế.
Yếu tố đầu tiên và cũng là quan trọng nhất để chất lượng môn Toán lớp 1 được nâng cao là học sinh phải yêu thích học Toán, phải có hứng thú học Toán thực sự. Bởi vậy đòi hỏi người giáo viên phải đổi mới phương pháp và hình thức tổ chức dạy học trong đó vận dụng linh hoạt các trò chơi học tập Toán vào các tiết học là ưu tiên số một.
2.3. Giải pháp thực hiện
2.3.1. Điều tra khảo sát tình hình học sinh trước khi áp dụng trò chơi học tập  vào tiết dạy của môn Toán
Năm học ……….., tôi được phân công giảng dạy lớp 1B trường Tiểu học Hải Thượng với tổng số học sinh là 34, trong đó nam có 15 em, nữ 19 em . Các em phân bố rải rác ở nhiều thôn .
Để tiện cho vấn đề nghiên cứu và thực nghiệm, tôi tiến hành trên 2 nhóm học sinh ở 2 lớp: Lớp 1B là lớp thực nghiệm, lớp 1A là lớp đối chứng. Tôi tiến hành khảo sát 2 nhóm học sinh của 2 lớp về ý thức học Toán, kết quả cho thấy đa số học sinh thờ ơ, không mấy hứng thú, chưa thật ham thích học môn Toán.
Cụ thể:
Lớp khảo sát
Tổng  số
học sinh
Thích học môn Toán
Đồng ý
Bình thường
Không đồng ý
TS
%
TS
%
TS
%
Lớp 1B (Lớp Thực nghiệm)
15
3
20
7
46,7
5
33,3
Lớp 1A (Lớp Đối chứng)
15
3
20
8
53,3
4
26,7

Tôi đã dùng bài kiểm tra khảo sát chất lượng giữa học kì 1 môn Toán (do chuyên môn trường ra đề và tổ chức chấm chéo nhau) làm bài kiểm tra trước khi tiến hành thực nghiệm. Kết quả cho thấy chất lượng môn Toán chưa thật cao; số  học sinh đạt điểm 10 ít, số học sinh yếu kém còn chiếm tỷ lệ khá cao. Để việc học tập đạt hiệu quả tốt hơn, giúp các em có hứng thú trong học tập, nâng cao chất lượng giáo dục trong nhà trường, tôi đã mạnh dạn cải tiến nội dung, phương pháp trong giảng dạy, đưa những kiến thức được coi là khô khan của môn Toán thành những trò chơi học tập nhằm mục đích giúp các em học mà chơi, chơi mà học.
2.3.2. Áp dụng trò chơi học tập Toán vào  dạy học Toán 1.
Để áp dụng tốt trò chơi học tập vào dạy học Toán 1, giáo viên cần nắm vững một số vấn đề sau:
2.3.2.1. Nắm vững một số vấn đề cơ bản về trò chơi học tập
* Nắm vững một số vấn đề cơ bản về trò chơi học tập:
Các nguyên tắc chủ yếu để thiết kế và sưu tầm  trò chơi Toán học:
a. Nguyên tắc 1: Mỗi trò chơi phải tạo hứng thú cuốn hút học sinh  tham gia, sao cho thi đua mà không căng thẳng, vui mà học toán thực thụ. Nguyên tắc này quán triệt ý tưởng “Học mà chơi, chơi mà học”.
b. Nguyên tắc 2: Kế thừa các ý tưởng dạy học toán trong các sách giáo khoa tiểu học, kế thừa một số trò chơi trong dân gian và trong một số tài liệu đã có để tiếp tục phát triển và hoàn thiện cho phù hợp với thời gian, với đặc điểm nhận thức của học sinh  tiểu học, với điều kiện cơ sở vật chất cụ thể của nhà trường Việt Nam hiện nay.
c. Nguyên tắc 3: Tất cả các trò chơi toán học đều nhằm củng cố một nội dung toán học ở tiểu học, quán triệt nguyên lý “học đi đôi với hành”. Nghĩa là sau khi GV truyền tải tới học sinh  một lượng kiến thức mới để cho các em nắm chắc và hiểu kỹ vấn đề đó thì có thể và cần thiết tổ chức cho các em vận dụng dưới hình thức các trò chơi học tập.
d. Nguyên tắc 4: Luật chơi ở mỗi trò chơi đưa ra phải rõ ràng để học sinh  định hướng, nắm được cách chơi, cách giải quyết. Đồng thời các yêu cầu đó cũng phải có mức độ dễ, khó khác nhau để phù hợp với nhiều đối tượng khác nhau, vừa phù hợp với trình độ học sinh trong lớp (trình độ đại trà), vừa có một số yếu tố nâng cao đòi hỏi có sự thông minh, khéo léo mới có thể giải quyết được (trình độ khá, giỏi) nhằm phát huy năng lực ứng dụng và các sở trường của  học sinh trong lớp.