SKKN Một số kinh nghiệm phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh trong giờ dạy Ngữ văn 9

PHẦN I. MỞ ĐẦU

1. Đặt vấn đề

Luận ngữ có câu: “Biết mà học không bằng thích mà học, thích mà học không bằng say mà học”. Yếu tố cảm xúc, say mê chính là động lực để con người hướng đến tình yêu đích thực của mình, nó cũng là một trong những động lực thúc đẩy và nuôi dưỡng sự cố gắng, nỗ lực học tập không ngừng của mỗi chúng ta. 

Với vai trò là người tổ chức hướng dẫn và điều khiển quá trình học tập của học sinh, hơn ai hết người giáo viên cần phải nghiên cứu, phải tìm và phải biết tiếp cận với cái mới trên cơ sở kế thừa cái hay, cái đẹp của cái cũ để phát huy tính tích cực, sáng tạo của người học, tạo hứng thú, hưng phấn, khơi gợi niềm đam mê học tập của học sinh. Đặc biệt, đối với môn Ngữ văn cấp THCS, để làm được điều đó là cả một quá trình.

Hiện nay, một trong những vấn đề nhiều giáo viên băn khoăn, trăn trở là tình trạng học sinh chán học Văn, quay lưng lại với môn Văn cũng như các bộ môn khoa học xã hội khác. Với nhiều học sinh, giờ học Văn chỉ quanh quẩn trong vài hoạt động nhàm chán: đọc – nghe, chép bài, học thuộc, trả bài. Cách dạy Văn, học Văn như thế khiến học sinh cảm thấy giờ Văn nặng nề, nhàm chán và dễ gây buồn ngủ. Trên thực tế khi đi dự giờ đồng nghiệp tôi đã thấy không ít trường hợp học sinh ngáp ngắn ngáp dài thậm chí ngủ gật trong giờ Văn. Vậy nguyên nhân nằm ở đâu? Lỗi ở trò, ở thầy hay chương trình và sách giáo khoa chưa đủ sức hấp dẫn?

Trên thực tế ta có thể thấy rằng:  dạy Văn nhọc nhằn vất vả nhưng không phải vì thế mà thiếu vắng những thầy cô tâm huyết với nghề, luôn có ý thức trau dồi, tích lũy kinh nghiệm cho bản thân và truyền lại những kinh nghiệm ấy cho bạn bè, đồng nghiệp. Một người thầy tâm huyết là người luôn luôn không ngừng học hỏi và trau dồi kiến thức cho bản thân, để mang lại những giờ lên lớp hiệu quả. Một trong những điều mà thầy, cô không ngừng học hỏi đó là làm thế nào để phát huy được tính tích cực, chủ động của học sinh trong mỗi giờ dạy nói chung và giờ dạy văn nói riêng? Thật vậy, đó không chỉ là điều mà các thầy cô giáo mong muốn mà còn là mục tiêu chung của bộ giáo dục đang đề ra và được triển khai rộng khắp cả nước. Vấn đề được đặt ra trên đây mặc dù không mới nhưng nó chưa bao giờ là cũ, vì giáo dục luôn phát triển theo sự phát triển của xã hội đòi hỏi các phương pháp giáo dục cũng luôn luôn phải có sự thay đổi sao cho phù hợp với nhu cầu phát triển chung của xã hội. Vì vậy, hằng giờ các thầy cô trên khắp cả nước vẫn không ngừng tìm tòi, đổi mới và đưa ra những ý tưởng, kinh nghiệm giảng dạy mà mình đã đúc rút và góp nhặt được sau những giờ lên lớp để hoàn thiện hơn tiết dạy của bản thân cũng như để đóng góp vào hệ thống giáo dục chung của nước ta. 

Bên cạnh xu thế ngày một đi lên của xã hội hiện nay, kinh tế – xã hội ngày càng phát triển, hội nhập kinh tế ngày càng mở rộng đòi hỏi nền giáo dục Việt Nam không ngừng cải tiến, đổi mới phù hợp với thế giới và các quốc gia trong khu vực. Mặt khác, trong bối cảnh đó, nền giáo dục còn có những bất cập về chất lượng giáo dục, nhiều giáo viên sử dụng phương pháp dạy học lạc hậu đã gây nên tình trạng thụ động trong học tập của học sinh dẫn đến hiệu quả dạy học chưa cao. Học sinh ít được lôi cuốn động viên khích lệ để hứng thú, tự giác học tập, gây nên tình trạng chán học, bỏ học ở một số bộ phận học lực yếu kém. Đó là cũng là thực trạng đáng buồn của trường Trung học cơ sở Lê Đình Chinh trong nhiều năm qua.

Là một giáo viên đã đứng trên bục giảng hơn 4 năm, thời gian tuy chưa lâu nhưng cũng ít nhiều rút ra được vài kinh nghiệm quý báu trong quá trình giảng dạy. Tuy nhiên bản thân tôi tự nhận thấy giáo dục là vô biên với nhiều ngành nghề và môn học đa dạng, bản thân không thể nắm bắt hết được đặc thù của từng môn, mà chỉ có thể đi chuyên sâu về bộ môn Ngữ văn – bộ môn mà mình đang trực tiếp giảng dạy. Sau nhiều năm nghiên cứu, thực hiện tôi đã tích lũy được một số giải pháp giúp học sinh lớp 9 phát huy tính tích cực, chủ động trong giờ học Văn và đạt được những kết quả khả quan, muốn được chia sẻ với bạn bè, đồng nghiệp. Bởi vậy tôi xin đưa ra: “Một số kinh nghiệm phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh trong giờ dạy Ngữ văn 9”. 

1. Mục đích nghiên cứu

Việc đổi mới phương pháp giảng dạy Ngữ văn hiện nay đã và đang thực sự là yếu tố quyết định hiệu quả giờ dạy. Phương pháp dạy học đổi mới chú trọng đến việc phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh làm cho học sinh ham thích môn học. Điều 24, luật giáo dục (do Quốc hội khoá X thông qua) cũng đã chỉ rõ “Phương pháp giáo dục phải phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với từng lớp học, môn học, bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh”. Đây là định hướng cơ bản thiết thực đối với mỗi giáo viên trong đó có giáo viên dạy bộ môn Ngữ văn.

Từ nhiều năm nay, phương pháp dạy văn đổi mới đã chú trọng phát triển hứng thú học Văn của học sinh. Một trong những mục đích của giờ Văn là làm sao gây được rung động thẩm mĩ, giáo dục nhân cách cho học sinh. Vấn đề học tập của học sinh cũng vậy. Dù có bắt buộc các em ngồi ngay ngắn học tập nhưng nếu không thích thú, các em không thể học tốt được. Từ thực tế giảng dạy bộ môn Ngữ văn ở THCS trên địa bàn xã nhà trong nhiều năm, tôi nhận thấy muốn giờ dạy đạt hiệu quả cao, ngoài việc truyền đạt kiến thức, tôi nghĩ rằng mình cần phải biết gây hứng thú học tập cho học sinh để tiết học thực sự nhẹ nhàng, sinh động; học sinh tiếp thu kiến thức một cách tự nhiên, không gượng ép. 

Hơn nữa, môn Ngữ văn xét về bản chất là một môn học rất thú vị, mỗi bài học là một thế giới thu nhỏ về những điều kì diệu xảy ra xung quanh cuộc sống của chúng ta. Vậy tại sao một môn học mang lại nhiều lợi ích, nhiều điều thú vị như vậy, nhưng trong các tiết học vẫn còn tình trạng học sinh không hứng thú, thiếu sự chủ động, tích cực?… Làm thế nào để khắc phục tình trạng đó? Đây là điều mà bản thân tôi luôn băn khoăn, trăn trở sau mỗi giờ lên lớp. Thiết nghĩ rằng việc để xảy ra tình trạng như đã nói trên phần nhiều là do bản thân người giáo viên đứng lớp. Chính vì thế tôi đã nghiên cứu và thực hành áp dụng kinh nghiệm này vào các lớp mình dạy nhằm mục đích giúp học sinh học bài, hiểu bài dễ dàng và biến môn Ngữ văn trở thành một “niềm vui” với các em, giúp các em yêu thích môn học hơn và hơn hết là để các em không bao giờ phải trải qua những tiết học nhàm chán, buồn tẻ mà trong đó các em hoàn toàn bị thụ động trong việc tiếp thu và lĩnh hội tri thức, còn giáo viên cũng tránh được việc lên lớp nhưng nhiều khi chỉ có mình độc thoại với chính mình. 

PHẦN HAI. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ

1. Cơ sở lí luận

Với mục tiêu giáo dục phổ thông là “Giúp học sinh phát triển toàn diện về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và các kỹ năng cơ bản, phát triển năng lực cá nhân, tính năng động và sáng tạo, hình thành nhân cách con người Việt Nam xã hội chủ nghĩa, xây dựng tư cách và trách nhiệm công dân, chuẩn bị cho học sinh tiếp tục học lên hoặc đi vào cuộc sống lao động, tham gia xây dựng và bảo vệ tổ quốc”. Chương trình giáo dục phổ thông ban hành kèm theo quyết định số 16/2006/QĐ – BGDĐT ngày 05/05/2006 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo cũng đã nêu: “Phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học