SKKN Một số phương pháp bồi dưỡng năng lực giải toán phân số cho học sinh lớp 6 theo bộ sách Chân trời sáng tạo

I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI

Trong giáo dục, môn toán có một vị trí quan trọng. Trong nhà trường các tri thức toán giúp học sinh học tốt các môn học khác, trong đời sống hàng ngày thì có được các kĩ năng tính toán, vẽ hình, đọc, vẽ biểu đồ, đo đạc, ước lượng,… từ đó giúp con người có điều kiện thuận lợi để tiến hành hoạt động lao động trong thời kỳ công nghiệp hóa và hiện đại hóa đất nước. 

Thực tế, đa số học sinh đều rất ngại học toán so với các môn học khác, đặc biệt là học sinh đầu cấp THCS. Do lần đầu tiên tiếp xúc với môi trường mới, khi học đa số các em vận dụng kiến thức tư duy còn nhiều hạn chế, khả năng suy luận chưa nhiều, khả năng phân tích chưa cao do đó việc giải toán của các em gặp nhiều khó khăn. Vì thế ít học sinh giải đúng, chính xác, gọn và hợp lý.

Mặc khác trong quá trình giảng dạy do năng lực, trình độ giáo viên mới chỉ dạy cho học sinh ở mức độ truyền thụ trên tinh thần của sách giáo khoa mà chưa có phân loại dạng toán, chưa khái quát được cách giải mỗi dạng toán cho học sinh. Do đó muốn bồi dưỡng năng lực giải toán cho học sinh phải diễn đạt mối quan hệ những dạng toán này đến dạng toán khác. Vì vậy nhiệm vụ của người thầy giáo không phải là giải bài tập cho học sinh mà vấn đề đặt ra là người thầy là người định hướng, hướng dẫn cho học sinh cách tiến hành giải bài toán, với những lí do đó  tôi mạnh dạn chọn đề tài: “Một số phương pháp bồi dưỡng năng lực giải toán phân số cho học sinh lớp 6 theo bộ sách Chân trời sáng tạo”

 II.  MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU

Nghiên cứu nhằm đề ra các biện pháp sư phạm giúp cho học sinh có năng lực giải toán chương IV: Phân số trong chương trình số học 6 sách Chân trời sáng tạo, góp phần nâng cao chất lượng dạy học Toán 6 nói riêng và Toán THCS nói chung.

III. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU

Học sinh lớp 6 hiện nay và qua thực tiễn đã từng giảng dạy từ năm … ở trường THCS …… nay là trường THCS&THPT …….

IV. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

Phương pháp nghiên cứu lý luận: đọc tài liệu sách báo, tạp chí, Internet có nội dung liên quan đến bồi dưỡng năng lực giải Toán.

Phương pháp phân tích, tổng hợp: phân tích các số liệu từ tài liệu để sử dụng trong đề tài. Sau đó tổng hợp các số liệu.

Phương pháp điều tra, quan sát: Tìm hiểu thực trạng về năng lực giải Toán của học sinh lớp 6 tại trường.

Phương pháp thống kê xử lý số liệu: thu thập số liệu đầu vào năm học qua khảo sát chất lượng đầu năm và kết quả cuối năm học rồi tổng hợp đánh giá kết quả thực hiện của sáng kiến.

B. NỘI DUNG

I. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN

Thiên Phủ là xã thuộc huyện nằm trong 65 huyện nghèo nhất cả nước, nơi có đa số đông đồng bào dân tộc Thái sinh sống. Do đó cách tìm thông tin tài liệu gặp nhiều khó khăn đặc biệt là những học sinh ở vùng sâu, vùng xa. Vì vậy, khả năng giải toán của các em còn rất nhiều hạn chế. Trong quá trình dạy học nhiều năm ở trường THCS&THPT … tôi nhận thấy đa số học sinh chưa phát huy hết năng lực giải toán của mình, nhất là học sinh đầu cấp THCS. Đối với môn số học 6 là bước khởi đầu quan trọng nhất để hình thành khả năng phân tích giải toán cho học sinh.

Qua khảo sát đầu năm cho học sinh làm bài kiểm tra ở lớp 6A của trường THCS&THPT ……. trong năm học …………. (khi chưa áp dụng đề tài ).

Tôi rút ra được một số kết luận như sau:

1. Về phía giáo viên

Trong quá trình học tập trong trường THCS hiện nay còn một vài giáo viên chưa xem trọng việc tự học ở nhà của học sinh mà thường giáo viên chỉ hướng dẫn trên lớp, giáo viên chưa phát huy hết tác dụng của đồ dùng dạy học, đặt câu hỏi chưa rõ ràng hoặc chưa sát với yêu cầu bài toán, chưa đưa ra được các bài toán tổng hợp ở cuối chương làm cho học sinh gặp khó khăn khi làm bài tập ở nhà và tạo áp lực cho học sinh khi học và làm bài trên lớp.

Bên cạnh đó một số giáo viên chưa chú trọng nhiều đến năng lực giải toán cho học sinh tìm nhiều cách giải, sáng tạo ra bài toán mới.

2. Về phía học sinh

Khả năng tính toán của các em chưa linh hoạt, chưa vận dụng hợp lí các phương pháp giải, hợp logic, khả năng phân tích, dự đoán kết quả của một số em còn hạn chế và khả năng khai thác bài toán còn yếu.

Học sinh không nắm vững được những kiến thức đã học, một số học sinh không có khả năng phân tích một bài toán từ những gì đề bài yêu cầu sau đó tổng hợp lại, không chuyển đổi được từ ngôn ngữ bình thường sang ngôn ngữ số học hoặc không tìm ra phương pháp chung để giải dạng toán về phân số, từ đó cần có khả năng so sánh các cách giải để trình bày lời giải cho hợp lý. Nhiều học sinh một bài giải không xác định được đáp án đúng và sai. Vận dụng các cách giải đố để có thể tạo ra một bài toán mới tổng quát hơn.

3. Nguyên nhân 

Do học sinh bị mất căn bản của phần kiến thức về số tự nhiên và số nguyên. 

Cách trình bày lời giải một bài toán chưa thật chặt chẽ và thực hiện các phép tính chưa chính xác.

Chưa có phương pháp học tập hợp lý; Chưa xác định đúng các dạng toán; Chưa có thời khóa biểu học ở nhà cụ thể; Không giải được nhiều bài tập ở lớp.

II. GIẢI PHÁP 

1. Bồi dưỡng kiến thức cơ bản về phân số cho HS 

1.1. Cơ sở xác định biện pháp

Việc bồi dưỡng kiến thức cơ bản là một công việc cực kỳ quan trọng vì kiến thức cơ bản là nền tảng quyết định đến khả năng học tập của các em, đặc biệt môn Toán càng quan trọng hơn vì lượng kiến thức của bộ môn Toán có mối quan hệ chặt chẽ với nhau. Do đó trong quá trình dạy học cần rèn luyện giúp HS nắm vững các kiến thức cơ bản về phân số từ đó có cơ sở để giải các bài toán có liên quan. 

1.2. Nội dung của biện pháp

    Để bồi dưỡng kiến thức cơ bản có hiệu quả thì chúng ta cần:

Xác định được đối tượng cần bồi dưỡng kiến thức.

Kế hoạch của việc cần bồi dưỡng kiến thức.

Nội dung bồi dưỡng kiến thức.

Đánh giá hiệu quả qua việc bồi dưỡng kiến thức.

1.3. Yêu cầu của biện pháp

Trong quá trình học tập đa số các em dễ bị mất các kiến thức cơ bản, do các em cho rằng các kiến này không quan trọng lắm nên thường không chú trọng. Trong quá trình dạy học giáo viên cần chú trọng đến việc bồi dưỡng các kiến thức cơ bản cho các em để nhằm giúp cho các em nắm vững các kiến thức. Từ đó các em có nền tảng vững chắc và cũng là cơ sở giúp cho các em học tập một cách tốt hơn.

Muốn vậy, trong quá trình giải toán giáo viên có thể thông qua hệ thống câu hỏi để học sinh nắm lại các kiến thức đã học.

1.4. Các ví dụ minh họa

Ví dụ 1: bài 1 trang 20 sách Chân trời sáng tạo tập 2

Tính: a) b)  

Gợi ý câu a

GV: Yêu cầu học sinh nêu thứ tự thực hiện phép toán 

HS: Thực hiện trong ngoặc trước.

GV:Trong dấu ngoặc là phép toán gì ? Cách thực hiện của chúng ra sao ?

HS: trả lời 

GV: Trong quá trình thực hiện các phép tính ta cũng cần chú ý đến việc rút gọn để giúp cho bài toán trở nên dễ tính hơn.

GV: Để thực hiện phép chia hai phân số ta làm như thế nào ?

HS: trả lời.

Gợi ý câu b.

GV: Yêu cầu học sinh nêu thứ tự thực hiện phép toán ?

HS: Thực hiện trong ngoặc trước.

GV: Hãy cho biết thứ tự ưu tiên cho dấu ngoặc nào trước ?

GV: Trong dấu ngoặc gồm những phép toán nào ? Thứ tự thực hiện của chúng ra sao ?

HS: trả lời.

GV: Để cộng phân số không cùng mẫu ta làm như thế nào ?

HS: Ta quy đồng cho cùng một mẫu sau đó cộng các tử với nhau và giữ nguyên mẫu.

Giải

1. a)

Trong quá trình giải bài toán giáo viên cần đặt ra các câu hỏi có liên quan đến kiến thức trọng tâm của dạng toán để áp dụng giải bài tập. Các bài toán trên chúng ta đã sử dụng các kiến thức nào để giải ? Để nhằm giúp học sinh khắc sâu các kiến thức.

2. Bồi dưỡng năng lực định hướng đường lối giải bài toán

2.1. Cơ sở xác định biện pháp 

Công việc định hướng tìm đường lối giải bài toán là một vấn đề khó khăn cho những học sinh yếu, kém và kể cả những học sinh khá, giỏi. Để giải quyết tốt bài toán thì cần phải có định hướng giải đúng. Do đó việc định hướng giải bài toán là một vấn đề rất cần thiết và rất quan trọng.

2.2. Nội dung biện pháp

Khi giải bài toán thì chúng ta cần phải biết đường lối giải nhưng không phải bài toán nào cũng dễ tìm thấy đường lối giải. Do đó việc tìm ra đường lối giải cũng là một vấn đề nan giải nó đòi cả một quá trình rèn luyện lâu dài. Ngoài việc nắm vững các kiến thức cơ bản thì việc thực hành cũng rất quan trọng. Nhờ quá trình thực hành đó giúp cho học sinh hình thành nên những kỹ năng, kỹ xảo và định hướng được đường lối giải bài toán. Do đó nó đòi hỏi người dạy, người học phải có tính nghiêm túc, cẩn thận và kiên nhẫn cao.

2.3. Yêu cầu của biện pháp

Việc xác định đường lối giải chính xác sẽ giúp cho học sinh giải quyết các bài toán một cách nhanh chóng, dễ hiểu, ngắn gọn và tránh mất thời gian. Chính vì vậy, đòi hỏi mỗi giáo viên cần phải rèn luyện cho học sinh khả năng định hướng đường lối giải bài toán là điều không thể thiếu trong quá trình dạy học toán.

2.4. Các ví dụ minh họa

Ví dụ 1: ví dụ 2) trang 16 sách chân trời sáng tạo tập 2

Tính:

  Định hướng giải bài toán

GV: Để thực hiện được phép tính trên, trước tiên chúng ta cần làm gì ?

GV: Để thực hiện phép cộng phân số không cùng mẫu ta làm như thế nào ?

HS: Quy đồng các phân số cùng mẫu, sau đó lấy tử cộng tử và giữ nguyên mẫu chung. 

Giải

Qua bài toán này nhằm giúp cho HS nắm vững các kiến thức và làm quen dần các bước phân tích, lập luận bài toán cho HS.

Ví dụ 2 : bài 1c) trang 20 sách Chân trời sáng tạo tập 2

Tính nhanh:

 Định hướng giải bài toán

GV: Hãy quan sát và nhận xét ở 3 số hạng của biểu thức ?

HS: Số hạng thứ nhất và số hạng thứ hai có chung  phân số là

GV: Để tính nhanh giá trị của biểu thức trên ta cần vận dụng tính chất nào để giải ?

HS: Áp dụng tính chất phân phối của phép nhân đối với phép cộng để giải.

Giải

Qua bài toán này rèn luyện khả năng quan sát và vận dụng các kiến thức đã học để giải bài toán.

3. Phân loại bài toán để bồi dưỡng năng lực giải toán cho các đối tượng học sinh

3.1. Cơ sở xác định biện pháp.

Bồi dưỡng năng lực phân loại bài toán cũng được coi là một bước quan trọng để bồi dưỡng cho từng đối tượng học sinh một cách hợp lý nhất. Khi chúng ta làm tốt công việc này sẽ giúp nhiều cho việc học tập của học sinh, nó cũng giúp học sinh nắm vững các kiến thức đồng thời tăng khả năng giải toán cho các em và gây được hứng thú nhu cầu ham học toán ở tất cả các đối tượng học sinh.

3.2. Nội dung biện pháp

Muốn bồi dưỡng năng lực phân loại bài toán có hiệu quả thì chúng ta cần:

Phân biệt được mức độ của bài toán.

 Mức độ và khả năng học tập của học sinh.

 Hiệu quả của việc phân loại bài toán.

3.3. Yêu cầu của biện pháp

Việc phân loại bài toán nhằm giúp cho học sinh nắm vững các kiến thức đã học. Qua đó cũng đánh giá được mức độ học tập của các em đồng thời cũng tăng khả năng học toán, giải toán cho các em. Từ đó giáo viên có thể xây dựng kế hoạch dạy học một cách hợp lý nhằm đem lại hiệu quả học tập cho học sinh một cách tốt nhất.a