SKKN Một vài kinh nghiệm giảng dạy trong một tiết dạy Hóa học 8 có sử dụng thí nghiệm biểu diễn nhằm phát huy năng lực nhận thức của học sinh

MỘT VÀI KINH NGHIỆM GIẢNG DẠY TRONG MỘT TIẾT DẠY

HOÁ HỌC 8 CÓ SỬ DỤNG THÍ NGHIỆM BIỂU DIỄN NHẰM PHÁT HUY NĂNG LỰC NHẬN THỨC CỦA HỌC SINH

1/ PHẦN MỞ ĐẦU 

1.1/ Lý do chọn sáng kiến:

Trong quá trình đổi mới sách giáo khoa, cùng với sự thay đổi phương tiện dạy học thì đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực là một trong những vấn đề quan trọng và được đặt lên  hàng đầu. 

Cũng như các bộ môn khoa học khác, để dạy và học tích cực môn Hoá học phải dựa trên quan điểm lấy học sinh làm trung tâm cho cả quá trình dạy học. Muốn vậy giáo viên phải vận dụng tốt những phương pháp dạy học tích cực. 

Vì môn Hoá học là môn khoa học thực nghiệm nên việc sử dụng thí nghiệm Hoá học để dạy học tích cực đó cũng là phương pháp đặc thù của bộ môn.

Đối với bộ môn Hoá học, thí nghiệm giữ vai trò đặc biệt quan trọng trong nhận thức, phát triển, giáo dục như một bộ phận không thể tách rời của quá trình dạy- học. Người ta coi thí nghiệm là cơ sở của việc học Hoá học và để rèn kĩ năng thực hành. Thông qua thí nghiệm sẽ tạo được hứng thú cho học sinh, từ đó học sinh  nắm được  kiến thức vững chắc và sâu sắc hơn.

Thí nghiệm hoá học còn có tác dụng giúp phát triển tư duy của học sinh, học sinh tiếp cận với thế giới quan duy vật biện chứng đồng thời củng cố niềm tin khoa học, giúp hình thành những kỷ năng trong học tập như: Thận trọng, ngăn nắp, trật tự, gọn gàng…Đặc biệt với việc thay đổi nội dung chương trình, sách giáo khoa và phương pháp dạy học mới theo hướng tích cực hoá hoạt động của học sinh như hiện nay thì thí nghiệm càng được coi trọng, nhất là các thí nghiệm được tiến hành thực hiện bằng phương pháp nghiên cứu (học sinh nghiên cứu thí nghiệm do giáo viên biểu diễn hoặc nhóm học sinh tự nghiên cứu thí nghiệm để rút ra được kiến thức cần lĩnh hội).

Vì vậy, để làm tốt điều này thì người giáo viên cần có kinh nghiệm và biết sử dụng thí nghiệm sao cho phù hợp với  nội dung kiến thức và mục tiêu của bài học nhằm phát huy được tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh. Bên cạnh đó, khi giáo viên tiến hành thực hiện các thí nghiệm biểu diễn thì phải đảm bảo các thí nghiệm đó thành công ở mức cao nhất.

Sử dụng thí nghiệm để dạy học tích cực có những mức độ khác nhau. Tuỳ theo mức độ mà thí nghiệm đó có thể là do học sinh tự thực hiện hoặc giáo viên biểu diễn thí nghiệm để học sinh quan sát, mô tả hiện tượng, giải thích và viết các phương trình hoá học. Từ đó, học sinh rút ra nhận xét về tính chất hoá học, qui tắc, định luật….Trong chương trình hoá học 8 có nhiều tiết giáo viên cần tích cực sử dụng thí nghiệm biểu diễn trong việc giảng dạy thì tiết học mới đạt hiệu quả cao hơn. Tuy nhiên, hiện nay được sự hỗ trợ của công nghệ thông tin nên không ít giáo viên đã lạm dụng  các thí nghiệm ảo, các thí nghiệm có sẳn trên máy nên việc phát huy tính chủ động sáng tạo trong học tập của học sinh củng có phần hạn chế.

Từ những lý do trên bản thân chọn và nghiên cứu sáng kiến: “ Một vài kinh nghiệm giảng dạy trong một tiết  dạy  Hoá học 8 có sử dụng thí nghiệm biểu diễn nhằm phát huy năng lực nhận thức của học sinh” với mong muốn thông qua thí nghiệm biểu diễn giáo viên có thể phát huy được năng lực nhận thức của học sinh một cách toàn diện hơn, học sinh dễ dàng nắm bắt kiến thức, hiểu sâu, nhớ kỷ và vận dụng tốt vào thực tế. Đồng thời làm cho tiết học sinh động, học sinh yêu thích bộ môn hơn. 

Điểm mới của sáng kiến: Tìm hiểu nội dung các bài học trong chương trình Hoá học 8, sử dụng tốt những thí nghiệm biểu diễn trong  các  tiết dạy sao cho phù hợp với nội dung của bài và đưa ra những phương pháp dạy học theo hướng tích hóa hoạt động học tập của học sinh để quá trình dạy và học đạt hiệu quả cao hơn.

1.2/ Phạm vi áp dụng của sáng kiến: Một số bài dạy có sử dụng thí nghiệm biểu diễn ở bộ môn Hóa học lớp 8.

2/ PHẦN NỘI DUNG 

2.1/ Thực trạng của nội dung cần nghiên cứu:

Trong thực tế hiện nay, nói đến truyền thụ kiến thức cho học sinh người ta nghĩ ngay đến hoạt động của giáo viên. Thực tế trong dạy học, việc dùng ngôn ngữ và dùng phương tiện trực quan, thực hành liên hệ khăng khích với nhau. Những nghiên cứu về tâm lý cho thấy: Thực nghiệm được chứng minh bằng những điều tai nghe mắt thấy có thể giúp học sinh tìm tòi và sáng tạo hơn. Đối với học sinh, biết vận dụng kiến thức lý thuyết để giải quyết các tình huống nảy sinh trong thực tế để tạo dựng mối quan hệ học đi đôi với hành. 

Qua tìm hiểu và dự giờ một số tiết của giáo viên giảng dạy bộ môn Hóa học thì thấy rằng, việc sử dụng các thí nghiệm biểu diễn, các thí nghiệm thực hành vẫn còn hạn chế mà nguyên nhân là do giáo viên đã lạm dụng công nghệ thông tin vào trong giảng dạy vì ngại khó, ngại khổ, ngại hóa chất nên sử dụng các thí nghiệm ảo hoặc các thí nghiệm có sẵn trên máy chiếu. Có nhiều tiết, giáo viên  không  dùng phương pháp trực quan và không tiến hành các thí nghiệm mà chỉ giới thiệu các thí nghiệm có sẵn trong sách giáo khoa. Do vậy, vốn kiến thức bị tách rời làm cho học sinh chưa tin vào khoa học, học không hứng thú dẫn đến sự nhận thức bị hạn chế. Kiến thức xa rời thực tế nên học sinh không hiểu được bản chất của các hiện tượng. Từ đó, các em không thích học, không có hứng thú với bộ môn, không tiếp thu được kiến thức, kết quả chất lượng giảng dạy còn hạn chế.

Từ những lý do trên, bản thân tôi  nghĩ rằng Hóa học là khoa học thực nghiệm vì vậy trong các tiết học cần sử dụng tối đa các thiết bị và hóa chất  hiện có để tiến hành các thí nghiệm đem lại hiệu quả cho việc dạy và học. Trong những năm gần đây, mặc dù có sự hỗ trợ của công nghệ thông tin song bản thân vẫn tích cực sử dụng các thí nghiệm đặc biệt là các thí nghiệm biểu diễn trong những bài truyền thụ kiến thức mới và các thí nghiệm trong bài thực hành.Từ đó tôi thấy rằng các em rất hứng thú được quan sát các thí nghiệm biểu diễn, được tự tay làm thí nghiệm để tìm kiếm kiến thức mới hoặc  chứng minh kiến thức đã học nhằm khắc sâu kiến thức và các em dễ dàng viết phương trình, biết giải  toán, hơn nữa các em đã hứng thú hơn và có sự nhận thức sâu sắc hơn về môn Hóa học.

2.2/ Các giải pháp cần thực hiện:

 Ngày nay, dạy học luôn theo hướng tăng cường tư duy, lí luận của học sinh. Trong hóa học việc quan sát và làm thí nghiệm là phương pháp tăng cường tư duy, lí luận của học sinh, tập cho học sinh phân tích toàn diện sự vật, hiện tượng. Hơn thế nữa, việc được quan sát và làm thí nghiệm còn có tác dụng khơi dậy ở các em lòng yêu thích bộ môn và sự tìm tòi để giải thích các hiện tượng được quan sát bằng kiến thức đã học. Hoặc từ việc quan sát thí nghiệm các em rút ra được những kết luật về tính chất, định luật…

Trong dạy học Hóa học ở trường phổ thông người ta phân loại thí nghiệm như sau: Thí nghiệm biểu diễn của giáo viên và thí nghiệm thực hành của học sinh. Ngoài ra còn có một số thí nghiệm dùng trong ngoại khóa. Trong thí nghiệm biểu diễn có thí nghiệm biểu diễn của giáo viên và thí nghiệm của học sinh. Trong nội dung của sáng kiến này  tôi chỉ đề cập đến thí nghiệm biểu diễn của giáo viên nhằm tích cực hóa hoạt động của học sinh.

Vai trò của thí nghiệm biểu diễn trong dạy học hóa học tích cực: 

Dưới sự hướng dẫn của giáo viên, học sinh được quan sát các hình ảnh cụ thể, các dấu hiệu của phản ứng hóa học và các ứng  dụng hóa học thường được sử dụng trong giờ học. Con đường nhận thức này có ý nghĩa to lớn, nó phát triển ở học sinh kỹ năng quan sát, hoàn thiện tư duy ( phân tích, tổng hợp, so sánh…) hình thành những kiến thức được cụ thể hơn.Từ đó giúp nâng cao chính bản thân học sinh, thể hiện tính tích cực độc lập ở mức độ cao trong quá trình học tâp.

Ưu điểm của thí nghiệm biểu diễn: 

Thí nghiệm biểu diễn của giáo viên là nguồn thông tin đối với học sinh, lời nói của giáo viên không phải nguồn thông tin mà hướng dẫn sự quan sát và chỉ đạo sự suy nghĩ của các em. Thí nghiệm biểu diễn do tự tay giáo viên làm do đó các thao tác rất mẫu mực nên có tác dụng hình thành ở học sinh kỹ năng làm thí nghiệm một cách chính xác hơn.Thí nghiệm do giáo viên biểu diễn tốt, tốn ít thời gian, ít dụng cụ. Ngoài ra, có những thí nghiệm không nên để học sinh làm mà giáo viên cần trực tiếp làm, đó là những thí nghiệm phức tạp hoặc có dùng chất độc, chất nổ.

Trong các hình thức thí nghiệm, thí nghiệm biểu diễn của giáo viên là quan trọng nhất. Thí nghiệm biểu diễn còn có những ưu điểm như: tốn ít thời gian hơn, đòi hỏi ít dụng cụ hơn, có thể thực hiện được với những thí nghiệm phức tạp, có dùng chất nổ, chất độc hay những thí nghiệm đòi hỏi phải dùng một lượng lớn hoá chất thì mới có kết quả hoặc mới cho những kết quả đáng tin cậy. Vì vậy:

Giải pháp thứ nhất  là phải đảm bảo những yêu cầu sư phạm về kĩ thuật biểu diễn thí nghiệm.

Trong khi biểu diễn thí nghiệm Hoá học, người giáo viên phải nhất thiết tuân theo những yêu cầu sau: