SKKN Một vài kinh nghiệm giúp nâng cao kĩ năng so sánh phân số cho học sinh lớp 5

1. Mở đầu

1.1. Lí do chọn đề tài:

Môn Toán là một trong những môn học có vị trí quan trọng ở bậc Tiểu học. Trong những năm gần đây, xu thế chung của thế giới là đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động sáng tạo của học sinh trong quá trình dạy học. Một trong những bộ phận cấu thành chương trình toán Tiểu học mang ý nghĩa chuẩn bị cho việc học Đại số ở các cấp học trên, đồng thời giúp học sinh những hiểu biết cần thiết khi tiếp xúc với những “tình huống toán học” trong cuộc sống hàng ngày.

Trong nhiều năm dạy môn toán lớp 4; 5. tôi nhận thấy việc dạy các kiến thức về phân số trong chương trình toán ở bậc tiểu học nói chung và so sánh phân số nói riêng là hết sức cần thiết. Ở lứa tuổi học sinh tiểu học, tư duy của các em còn hạn chế về mặt suy luận, phân tích. Việc dạy “các bài toán về so sánh phân số” ở Tiểu học sẽ góp phần giúp học sinh phát triển được năng lực tư duy và kỹ năng thực hành, từ đó các em sẽ học tốt môn Đại số sau này ở cấp học phổ thông cơ sở.

Trong chương trình môn Toán ở Tiểu học, mạch kiến thức về phân số có một vị trí quan trọng, các dạng toán  áp dụng kiến thức về phân số rất đa dạng. “So sánh phân số” là một dạng toán rất cơ bản về phân số thường xuyên xuất hiện khi yêu cầu học sinh luyện tập. Sách giáo khoa môn toán chỉ trình bày nội dung so sánh bằng cách quy đồng mẫu số, so sánh hai phân số có tử số bằng nhau. Nhưng khi thực hiện so sánh phân số, ta không chỉ áp dụng cách quy đồng mẫu số mà có thể có những “thủ thuật” riêng được vận dụng linh hoạt, sáng tạo vào so sánh phân số. 

Với những lí do trên và ý thức được tầm quan trọng của việc dạy các bài toán về so sánh phân số ở bậc tiểu học nên tôi đã mạnh dạn đưa ra ý kiến về: “Một vài kinh nghiệm giúp nâng cao kĩ năng so sánh phân số cho học sinh lớp 5 trường TH Đông Tiến” với mong muốn phần nào nâng cao chất lượng dạy các bài toán về so sánh phân số cho học sinh lớp 5.

1.2. Mục đích nghiên cứu

Để giải được một bài tập về so sánh phân số, học sinh cần phải thực hiện thao tác phân tích được mối liên hệ và kiến thức liên quan trong bài tập đó. Muốn làm được việc này người ta thường nhận định về  mối quan hệ giữa tử số và mẫu số cần phải so sánh trong bài tập. Ta phải nhanh ý để biết được các phân số cần so sánh thuộc dạng nào? Dạng đó phải trình bày như thế nào? Từ đó tạo ra được một biện pháp để giúp ta suy nghĩ và tìm tòi cách giải.

Việc vận dụng về cộng, trừ, nhân, chia phân số trong giải các bài toán có liên quan đến “So sánh phân số” có  tác dụng rất lớn. Nhìn vào các phân số đã cho ta sẽ định ra được cách giải quyết cho bài tập (đi so sánh bằng quy đồng tử số, mẫu số, tìm “phần bù”, “phần hơn”, tìm “phần tử trung gian”, chuyển về hỗn số, đảo ngược phân số đã cho…) có khi nhận thấy ngay kết quả của bài tập. Vì thế  mà phương pháp này được dùng và làm chỗ dựa chính để lập kế hoạch giải các bài tập ở dạng này.

Ở lớp 4, các em đã được học các dạng bài toán liên quan đến so sánh  phân số như: Quy đồng mẫu số, tử số để so sánh, so sánh với 1. Tuy nhiên sau khi các em đã được học về phép cộng, phép trừ, phép nhân và  phép chia   phân số, giáo viên cần sử dụng triệt để phương pháp này để giúp các em học sinh nắm chắc bản chất của mỗi dạng, nhận dạng nhanh và phát  huy được tính chủ động sáng tạo của học sinh

1.3. Đối tượng nghiên cứu:

            – Các bài toán về so sánh phân số ở chương trình Toán lớp 5

            – Học sinh lớp 5 ở trường TH Đông Tiến, huyện Đông Sơn, tỉnh Thanh Hóa. 

1.4. Phương pháp nghiên cứu:

Khi tiến hành nghiên cứu, tôi sử dụng các phương pháp sau:

             – Đọc các tài liệu cần thiết.

             -Tìm hiểu sách giáo khoa, sách giáo viên, chương trình tài liệu bồi dưỡng giáo viên, sách tham khảo , tạp chí ,…….

    – Tìm hiểu, phỏng vấn giáo viên.

              – Điều tra học sinh, các loại vở bài tập.

             – Phương pháp kiểm tra, thống kê kết quả từng giai đoạn.

             – Rút kinh nghiệm cho mình, tổng kết thành các bài học cơ bản.

2. Nội dung sáng kiến kinh nghiệm 

2.1.  Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm:  

1/ Thực trạng về phía giáo viên:

Thực trạng chung trong việc dạy về “So sánh phân số” chủ yếu là việc sử dụng các phương pháp dạy học như: Phương pháp vấn đáp, gợi mở, tác hành,… đi từ các ví dụ để dẫn dắt học sinh rút ra kết luận về so sánh phân số bằng các  câu hỏi gợi ý và bằng các phương pháp luyện tập củng cố kiến thức.

Giáo viên chưa có sáng tạo trong việc lựa chọn phương pháp và hình thức tổ chức dạy học. Một số giáo viên vẫn đề cao vai trò trung tâm của người thầy mà chưa thực sự chú trọng tới vai trò “Lấy học sinh làm trung tâm”. Mặt khác, trong quá trình dạy học, giáo viên chưa đi sâu xác định được kiến thức trọng tâm, kĩ năng cơ bản cần rèn luyện cho học sinh, chưa có sự mở rộng, nâng cao kiến thức cho học sinh mà chỉ bó hẹp trong phạm vi ở SGK và phụ thuộc vào sách giáo viên. Thậm chí khi gặp dạng bài tập phức tạp một chút, giáo viên không những không hướng dẫn học sinh tìm ra cách làm mà giải luôn cho học sinh để đỡ mất thời gian. Chính vì thế  mà kết quả dạy học chưa phát huy được các năng lực, sở trường và tư duy sáng tạo của học sinh khá, giỏi, còn học sinh yếu thì dễ bị hổng kiến thức, không chủ động học tập, còn ỉ lại vào sự hướng dẫn của thầy cô..

Việc dạy về nội dung phân số, nhất là về “So sánh phân số” chưa thực sự chú trọng vì một số giáo viên chưa thấy được tầm quan trọng của nội dung này.

Việc rèn luyện cho học sinh kỹ năng thực hành 4 phép tính trên phân số chưa được thường xuyên.

Giáo viên chưa chú ý rèn luyện cho học sinh cách trình bày bài làm một cách khoa học.

Khi dạy giáo viên ít chú ý cung cấp ngôn ngữ toán học cho học sinh dẫn đến các em thường gặp khó khăn khi làm bài, đặc biệt là dùng từ ngữ hoặc các ký hiệu khi làm các bài toán cần đến sự lập luận, giải thích.

Giáo viên chưa thực sự chú trọng lắm trong việc luyện tập nâng cao về giải toán có lên quan đến so sánh phân số trong các tiết học và ở buổi học thứ hai.

Giáo viên không khuyến khích, động viên học sinh cách trình bày bài làm khoa học mà chỉ quan tâm đến phần kết quả của bài làm.

 2/ Thực trạng về phía học sinh:

Khi làm bài chưa có sự độc lập, sáng tạo còn phụ thuộc vào bài làm mẫu của giáo viên một cách máy móc.

Các em chưa quan tâm đến cách trình bày bài làm.

Một số học sinh lĩnh hội kiến thức một cách thụ động không có kỹ năng vận dụng kiến thức cũ đã học vào việc lĩnh hội kiến thức, kĩ năng mới.

Do đặc điểm của lứa tuổi nên năng lực tư duy của các em chưa cao. Vì vậy khi gặp những bài tập có dạng không tường minh yêu cầu phải có sự suy luận thì các em thường gặp khó khăn hầu như không biết cách giải quyết.

Do đa phần học sinh vùng nông thôn, phần đông bố mẹ đi làm ăn xa nên sự quan tâm của gia đình đối với các em còn hạn chế, hầu như phó mặc cho thầy cô giáo. Vì vậy mà việc học tập ở nhà còn gặp nhiều khó khăn.

Các em chưa hiểu rõ và xác định được kĩ năng bộ phận đặc biệt là kĩ năng cơ bản của một biện pháp “So sánh” nói chung.

2.2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm.

Qua  khảo sát 25 học sinh ở lớp 5A  tôi đã cho học sinh làm bài kiểm tra về “So sánh phân số” với đề bài như sau:

Câu 1: So sánh các phân số sau:

1. a)   và                        b)  và 
2. c)   và                        d) và 
3. e)  và                      g)  và    

Câu 2: Sắp xếp các phân số sau theo thứ tự từ bé đến lớn

    ;  ;  ;  ; .

Căn cứ vào bài làm và kết quả của học sinh tôi thấy:

– So sánh hai phân số cùng mẫu học sinh làm tốt.

– So sánh hai phân số cùng tử số thì học sinh đang còn nhầm lẫn về mẫu số, các em cho rằng: phân số nào có mẫu số lớn hơn thì phân số đó lớn hơn.

Câu c; d; e; g: Phần đông học sinh quy đồng mẫu số rồi so sánh.

Câu 2: Học sinh làm bài tập này đạt tỉ lệ thấp, cách lập luận khi làm bài chưa mở rộng, dài dòng do các em đi quy đồng mẫu số hoặc tử số.

Kết quả cụ thể như sau:

Từ kết quả bài làm của học sinh  tôi nhận định rằng: Học sinh tiếp thu kiến thức về “So sánh phân số” không khó khăn. Song khả năng vận dụng linh hoạt kiến thức về “So sánh phân số” còn yếu, các em chưa biết vận dụng linh hoạt các kiến thức về “So sánh phân số” để phân biệt các dạng bài tập.

2.3. Những biện pháp thực hiện.

Giải pháp thứ nhất: Tự học tự bồi dưỡng để nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ bằng cách:

 – Nghiên cứu kĩ sách giáo khoa để nắm vững toàn bộ chương trình Toán 5 một cách hệ thống. Tìm đọc thêm các tài liệu như: Tập san giáo dục; chuyên đề bồi dưỡng học sinh giỏi Toán; các tài liệu về đổi mới phương pháp dạy học…để bổ sung kiến thức.

– Tích cực dự giờ đồng nghiệp, thông qua các buổi sinh hoạt chuyên môn để học hỏi kinh nghiệm lẫn nhau.