SKKN Một vài kinh nghiệm rèn luyện kỹ năng vẽ biểu đồ Địa Lý cho học sinh lớp 9

1. MỞ ĐẦU
2. Lý do chọn đề tài:

 – Trường THCS Cẩm Quý Là đơn vị đóng trên xã miền núi vùng cao, vùng đồng bào dân tộc ít người cư trú, kinh tế lại còn nhiều khó khăn vất vả quanh năm với rừng núi và  đồng ruộng. Tôi là một giáo viên dạy môn Địa lý công tác trên địa bàn của xã, tôi nhận thức sâu sắc vị trí trách nhiệm trong việc giáo dục, rèn luyện tạo ra sản phẩm là tri thức, phẩm chất toàn diện của con người trong thời đại mới. Chính vì vậy nhiều năm qua bản thân tôi  tìm hiểu, học hỏi và nghiên cứu, tìm hiểu thực trạng về  phương pháp Rèn luyện kỹ năng vẽ biểu đồ Địa lý cho học sinh  bậc học THCS để có những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả của Kỹ năng này, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục bộ môn Địa lý  nói riêng và chất lượng giáo dục ở nhà trường THCS Cẩm Quý nói chung.

Trong các bài tập, các bài thực hành thì kỹ năng vẽ biểu đồ là một yêu cầu rất quan trọng của việc học tập môn Địa lí. Hoặc là các đề kiểm tra, đề thi học sinh giỏi môn Địa lí đều có hai phần lí thuyết và phần thực hành. Trong đó phần thực hành thường có những bài tập về vẽ và nhận xét biểu đồ chiếm khoảng 30 – 35% tổng số điểm của bài thi.

– Hiện nay trong chương trình đổi mới của sách giáo khoa Địa lí lớp 9 – gồm có 52 tiết học thì đã có 11 tiết thực hành trong đó có 6 tiết về vẽ biểu đồ và có khoảng 13 bài tập về rèn luyện kỹ năng vẽ và nhận xét  biểu đồ sau các bài học của học sinh trong phần câu hỏi và bài tập trong sách giáo khoa. Điều đó chứng tỏ rằng bộ môn Địa lí lớp 9 hiện nay không chỉ chú trọng đến việc cung cấp cho học sinh những kiến thức lí thuyết mà còn giúp các em rèn luyện những kỹ năng địa lí  cần thiết, đặc biệt như kỹ năng vẽ biểu đồ. Bởi thông qua biểu đồ các em đã thể hiện được mối liên hệ giữa những đối tượng địa lí đã học, thấy được tình hình, xu hướng phát triển của các đối tượng địa lí. hoặc từ biểu đồ đã vẽ các em cũng có thể phân tích, nhận xét, phát hiện tìm tòi thêm nội dung kiến thức mới trên cơ sở kiến thức của bài học.

– Theo quan sát và thăm dò của bản thân tôi thì nhiều em học sinh hiện nay  đã học đến lớp 9 mà kỹ năng vẽ biểu đồ còn rất yếu hoặc kỹ năng này vẫn chưa được các em coi trọng. Chính vì vậy, bản thân tôi là một giáo viên giảng dạy bộ môn Địa lí, tôi rất quan tâm đến việc củng cố, rèn luyện kỹ năng vẽ biểu đồ cho học sinh – để giúp các em thực hiện kỹ năng này ngày càng tốt hơn.

 Chính vì những lí do trên tôi đã mạnh dạn nghiêm cứu đề tài: “Một vài kinh nghiệm rèn luyện kỹ năng vẽ biểu đồ Địa Lý cho học sinh lớp 9 trường THCS Cẩm Quý”

2. Mục đích nghiên cứu:

– Tìm hiểu việc rèn luyện kỹ năng vẽ biểu đồ cho học sinh lớp 9 giúp cho giáo viên và học sinh có những biện pháp nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả  giảng dạy và học tập môn Địa lí nói chung, đồng thời củng cố, nâng cao việc rèn luyện kỹ năng vẽ biểu đồ cho học sinh nói riêng.

3. Đối tượng nghiên cứu:

Kỹ năng vẽ biểu đồ địa lí của học sinh

4. Các phương pháp nghiên cứu:

 Đối với đề tài này tôi sử dụng các phương pháp.

1- Phương pháp nghiên cứu lí thuyết: nhằm xây dựng cơ sở lí luận cho đề tài.

2- Phương pháp quan sát: nhằm tìm hiểu việc rèn luyện kỹ năng vẽ biểu đồ của học sinh trong giờ học.

3- Phương pháp điều tra: nhằm đánh giá thực trạng có bao nhiêu học sinh còn yếu – kém khi thực hành kỹ năng vẽ biểu đồ.

4- Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động: 

– Thông qua kết quả các bài kiểm tra có thể đánh giá chất lượng và hiệu quả các bài tập về kỹ năng vẽ biểu đồ của học sinh.

1. NỘI DUNG
2. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm:

1.1. Thế nào là biểu đồ? Biểu đồ để làm gì ?

– Biểu đồ là một hình vẽ cho phép mô tả một cách dễ dàng động thái phát triển của một hiện tượng (như sự tăng dân số của một quốc gia hay của một vùng nào đó qua các năm hay từng thời kỳ), mối tương quan về độ lớn giữa các đại lượng (như so sánh sản lượng lương thực giữa các vùng…) hoặc cơ cấu thành phần của một tổng thể (ví dụ như cơ cấu của nền kinh tế).

Các loại biểu đồ rất phong phú, đa dạng. Mỗi loại biểu đồ lại có thể được dùng để biểu hiện nhiều chủ đề khác nhau, vì vậy, khi vẽ biểu đồ, việc đầu tiên là phải đọc kỹ đề bài để tìm hiểu chủ đề định thể hiện trên biểu đồ (thể hiện động thái phát triển, so sánh tương quan độ lớn hay thể hiện cơ cấu), sau đó căn cứ vào chủ đề đã được xác định để lựa chọn loại biểu đồ thích hợp nhất.

1.2. Khi rèn luyện kỹ năng về biểu đồ cần nắm được các dạng biểu đồ sau:

1. a) Vẽ biểu đồ hình cột (hoặc thang ngang):

Biểu đồ hình cột (hoặc thang ngang) có thể được sử dụng để biểu hiện động thái phát triển, so sánh tương quan về độ lớn giữa các đại lượng hoặc thể hiện cơ cấu thành phần của một tổng thể. Tuy nhiên, loại biểu đồ này thường hay được sử dụng để thể hiện tương quan về độ lớn giữa các đại lượng hơn cả.

Khi vẽ biểu độ cột (hoặc thanh ngang) cần chú ý những điểm sau đây:

+ Chọn kích thước biểu đồ (đặc biệt chú ý tới sự tương quan giữa chiều ngang và chiều cao của các cột) sao cho phù hợp với các khổ giấy và đảm bảo tính mĩ thuật.

+ Các cột chỉ khác nhau về độ cao còn bề ngang của cột phải bằng nhau.

1. b) Vẽ biểu đồ hình tròn :

Biểu đồ hình tròn thường được dùng để thể hiện cơ cấu thành phần của một tổng thể.

Khi vẽ biểu đồ hình tròn cần chú ý những điểm sau đây:

+ Nếu đề bài cho số liệu thô (số liệu tuyệt đối) thì việc đầu tiên phần xử lý sang số liệu tinh (tỉ lệ %).

+ Nếu phải vẽ nhiều hình tròn cần chú ý xem các hình tròn có cần thiết phải vẽ với độ lớn khác nhau hay không.

Cần lựa chọn các ký hiệu thích hợp để thể hiện các thành phần trên biểu đồ. Sau khi vẽ xong phải có chú giải, giải thích các ký hiệu sủ dụng trên biểu đồ.

c)Vẽ đồ đường (hay đường biểu diễn)

Đồ thị (đường biểu diễn) thường được sử dụng để thể hiện tiến trình, động thái phát triển của một hiện tượng qua thời gian.

Khi vẽ đồ thị (đường biểu diễn) cần chú ý những điểm sau:

Đường biểu diễn được vẽ trên hệ trục tọa độ vuông góc mà trục đứng thể hiện độ lớn của đại lượng (số người, sản lượng, tỉ lệ…) còn trục hoành nằm ngang thể hiện các năm.

Cần xác định tỉ lệ thích hợp ở cả 2 trục sao cho biểu đồ phù hợp với khổ giấy, cân đối và thể hiện rõ yêu cầu của chủ đề.

Khi vẽ cần chia khoảng cách các năm trên trục ngang cho đúng tỉ lệ.

Nếu đề bài yêu cầu thể hiện 2 đường biểu diễn có đại lượng khác nhau (ví dụ: một đường thể hiện số dân, một đường thể hiện sản lượng lúa) thì vẽ 2 trục đứng ở 2 bên biểu đồ, mỗi trục thể hiện một đại lượng.

Nếu biểu đồ có nhiều đường biểu diễn, cần chọn tỉ lệ hợp lí để các đường biểu đồ khơi trùng lên nhau hoặc nằm quá sát nhau. Mỗi đường biểu diễn phải được thể hiện bằng một ký hiệu riêng, sau khi vẽ, cần có chú giải để giải thích các ký hiệu trên biểu đồ.