SKKN Nâng cao hiệu quả dạy học thí nghiệm bằng việc sử dụng một số vật liệu đơn giản làm dụng cụ thay thế cho dụng cụ thí nghiệm phần cơ học trong chương trình Vật lí lớp 8

1. MỞ ĐẦU
2. Lí do chon đề tài

Môn vật lý là một môn khoa học thực nghiệm, hầu hết các kiến thức mới  cần hình thành cho học sinh đều thông qua việc tiến hành, quan sát, thu thập từ kết quả thí nghiệm.

Đặc biệt hiện nay, dạy học nói chung và giảng dạy bộ môn Vật lí nói riêng cần phải hình thành cho học sinh kĩ năng thực hành, quan sát, phân tích, tổng hợp trong đó thí nghiệm Vật lí là một trong những yếu tố giúp học sinh học sôi nổi, tạo hứng thú, yêu thích học tập bộ môn và đặc biệt thí nghiệm Vật lí, giúp học sinh nhớ kiến thức rất lâu để từ đó học sinh có khả năng giải quyết nhanh những vấn đề trong thực tiễn liên quan đến kiến thức đã học.

Trong những năm học vừa qua, học sinh đã được làm quen với phương pháp dạy học mới đó là tự mình tiến hành thí nghiệm cùng với sự hướng dẫn, giúp đỡ của giáo viên để tìm kiến thức của bài học nhưng bản thân tôi tự thấy rằng kỹ năng thực hành của các em chưa cải thiện được nhiều, các em vẫn còn lóng ngóng trong quá trình tiến hành thực hành, trong quan sát, chưa chủ động  tổng hợp rút ra kết luận cho bài học.

Hơn nữa, trong những bộ thí nghiệm được cấp có một số thiết bị không đồng bộ, nhanh hỏng hóc, nhiều thiết bị cho kết quả chưa chính xác, vì vậy nhiều giáo viên hạn chế cho học sinh tự tiến hành thí nghiệm.

Mặt khác, khâu chuẩn bị, lắp ráp thí nghiệm, tiến hành thí nghiệm để quan sát tất cả các trường hợp xảy ra mất nhiều thời gian nên không còn thời gian đi vào phân tích, đào sâu nội dung bài học.

Từ những lí do trên, để giảng dạy có hiệu quả hơn, tôi đã nghiên cứu, khắc phục, chế tạo, cải tiến lại một số thiết bị để đơn giản hóa quá trình thí nghiệm thông qua đề tài “Nâng cao hiệu quả dạy học thí nghiệm bằng việc sử dụng một số vật liệu đơn giản làm dụng cụ thay thế cho dụng cụ thí nghiệm phần cơ học trong chương trình Vật lí lớp 8 ở trường THCS Nga Tiến”, nhằm phát huy vai trò của thí nghiệm để tiết dạy Vật lí trở nên thành công hơn, tạo hứng thú hơn cho học sinh trong việc tiếp thu bài. Có như vậy mới đảm bảo đổi mới phương pháp dạy học, phát huy được tính tích cực của học sinh, làm cho học sinh tự tin hơn, hứng thú hơn với tiết học Vật lí ở trên lớp.

1. Mục đích nghiên cứu: 

      Thông qua đề tài này mục đích chính là

• Nhằm thay thế cho các dụng cụ thí nghiệm nhà trường được cấp
• Phát huy tính sáng tạo của học sinh
• Làm đa dạng, phong phú các bộ đồ dùng thí nghiệm
• Học sinh nắm bắt kiến thức nhanh, dễ hiểu
• Làm đơn giản hóa quá trình thí nghiệm, mang tính thân thiện giúp học sinh hòa nhập với môi trường sống tốt hơn
• Học sinh có thể sử dụng và tận dụng các đồ dùng phế liệu, giúp giảm thiểu sự ô nhiễm môi trường 

1. Đối tượng nghiên cứu:

• Về kiến thức: Trong phạm vi chương trình Vật lí lớp 8 – Chương I. Phần cơ học, các dụng cụ thí nghiệm trong các bài.

+ Tiết 3 – Bài 3: Chuyển động đều – Chuyển động không đều

+ Tiết 8 – Bài 8: Áp suất chất lỏng – Bình thông nhau 

• Về học sinh: Là học sinh lớp 8 trường THCS Nga Tiến
• Bộ dụng cụ: 

+ Máng nghiêng

+ Bánh xe có trục

+ Bình hình trụ

+ màng cao su

+ Bình thủy tinh có đĩa D tách rời dùng làm đáy.

1. Phương pháp nghiên cứu

• Phương pháp điều tra khảo sát thực tế, thu thập thông tin
• Phương pháp thống kê xử lý số liệu

1. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM:

1. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm.

• Thiết bị đồ dùng dạy học là phương tiện thiết yếu không thể thiếu trong quá trình dạy và học của thầy và trò. Thiết bị dạy học dùng để chứng minh cho bài dạy của thầy cô hoặc có thể để cho học sinh thực hành. Một số môn học nếu không có đồ dùng sẽ làm cho học sinh thiếu hứng thú, thiếu sự gắn kết với thực tiễn dẫn đến hiệu quả giờ học không cao. Trong một tiết dạy nếu giáo viên sử dụng đồ dùng thí nghiệm sẽ giúp giáo viên truyền đạt kiến thức nhanh hơn, học sinh hứng thú và tiếp thu kiến thức nhanh, ghi nhớ lâu hơn.
• Trong quá tình dạy học việc đúc rút sáng kiến kinh nghiệm có một ý nghĩa vô cùng quan trọng vì thông qua đó giáo viên thấy được các phương pháp mình đã làm đạt hiệu quả đến đâu, cần thay đổi như thế nào, với từng đơn vị kiến thức mình cần giảng dạy như thế nào, khai thác ra sao thì hiệu quả cao nhất. Trong giảng dạy Vật lí thì việc tiến hành thí nghiệm thường xuyên phải tổng kết xem tiến hành như vậy đã khai thác tối đa hiệu quả trong quá trình giảng dạy hay chưa, liệu có phương án nào hay hơn không, có thí nghiệm nào hiệu quả mà lại đơn giản, dễ tiến hành, dụng cụ lại dễ kiếm, có thể thay thế cho  dụng cụ thí nghiệm hiện có hay không?. Đó là các câu hỏi cần được suy nghĩ, đầu tư  sao cho việc dạy và học vật lí đạt kết quả tốt nhất.

1. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm: 

         * Trường chưa phải là trường chuẩn quốc gia nên chưa có phòng thiết bị thí nghiệm chuyên biệt, nhân viên văn phòng làm công tác kiêm nghiệm nên công việc bảo quản thiết bị không được chuyên nghiệp, một số bộ thí nghiệm được cấp để lâu năm nên bị hư hỏng, xuống cấp, sử dụng không đảm bảo tính chính xác, khoa học.

  Các bộ thí nghiệm được cấp với số lượng ít không tương ứng được với số lượng nhóm học sinh trong mỗi lớp, chính vì vậy khi cho các em làm thí nghiệm có nhiều em trong lớp không được tham gia thực hành. 

         Mặt khác thiết bị đồ dùng dạy học mang đặc thù chuyên ngành cao, nó không phải là mặt hàng thiết yếu để được mua sắm rộng rãi trên thị trường, vì vậy việc thay thế hay sửa chữa gặp rất nhiều khó khăn nên nó đòi hỏi phải bảo quản tốt hoặc làm mới để thay thế để sử dụng lâu dài.

  Trong cuộc sống hằng ngày có nhiều đồ phế thải do các cơ quan, xí nghiêp, trường học cũng như gia đình các em không sử dụng đến, các em có thể tận dụng để làm các đồ dùng thay thế cho bộ thí nghiệm được cấp đã bị hư hỏng.

 *  Trong bộ thí nghiệm được cấp có một số tồn tại:

• Nhanh hư hỏng
• Độ chính xác không cao
• Quá trình tiến hành làm thí nghiệm khó khăn
• Học sinh khó quan sát dẫn đến việc tiếp thu kiến thức không trọn vẹn

 –  Số lượng bộ thí nghiệm được cấp hạn chế (chỉ có 4 bộ) không tương ứng với nhóm học sinh trong mỗi lớp 

1. Các giải pháp đã thực hiện để giải quyết vấn đề:

3.1. Giải pháp chung.

1. a) Nội dung giải pháp:

– Xác định cơ sở khoa học của việc thiết kế giờ thí nghiệm thực hành.

– Áp dụng một số cách tiếp cận linh hoạt trong từng đơn vị bài học nhằm tạo ra sự phong phú và cơ hội sáng tạo cho học sinh.

– Nghiên cứu tính khả thi của phương án thí nghiệm.

– Hình thành thái độ yêu thích môn học và lòng say mê nghiên cứu khoa học đối với học sinh.

– Tuân thủ các tiến trình thí nghiệm và đảm bảo tính chính xác khoa học.

– Quá trình thực nghiệm để chứng minh, kiểm chứng một vấn đề khoa học có thể được tiến hành bằng nhiều cách, nhiều phương án khác nhau. Vấn đề là cần tìm một phương án tối ưu để đảm bảo được tính chính xác, khách quan; đảm bảo thời gian thực nghiệm và có tính thuyết phục cao.