SKKN Nâng cao hiệu quả dạy học văn bản nghị luận hiện đại lớp 7 bằng phương pháp dạy học tích cực

1. MỞ ĐẦU

    1.1. Lí do chọn đề tài.

          Nhà phê bình Hoài Thanh đã từng nhận xét: “Văn chương gây cho ta những tình cảm ta không có, luyện những tình cảm ta sẵn có; cuộc đời phù phiếm và chật hẹp của cá nhân vì văn chương mà trở nên thâm trầm và rộng rãi đến trăm nghìn lần.” Quả thật, văn chương có ý nghĩa vô cùng quan trọng với cuộc đời. Ấy vậy mà trong thực tế cuộc sống  không phải ai cũng biết trân trọng những giá trị to lớn của văn chương. Và còn nguy hại hơn nữa là có một bộ phận không nhỏ người trong xã hội luôn có ý kiến xa rời văn chương. Trong đó, đa số học sinh bây giờ không còn thích học văn và xem nhẹ bộ môn văn trong nhà trường.

       Mặt khác, trong chương trình Ngữ văn THCS thì chương trình Ngữ văn lớp 7  kì II được bạn bè, đồng nghiệp đánh giá là nội dung khó và khô nhất. Bởi lớp 7 các em đã bắt đầu được tiếp xúc và tạo lập về kiểu văn bản nghị luận. Bản thân là một giáo viên dạy văn mới về nhận công tác tại trường THCS Lý Thường Kiệt năm học …………..đến nay. Từ khi được Ban giám hiệu phân công giảng dạy tôi luôn băn khoăn, lo lắng và trăn trở là làm thế nào để lôi cuốn học sinh có hứng thú với bộ môn này? Quan trọng hơn là làm cách nào để học sinh lớp 7 có hứng thú và tiếp thu dễ dàng những nội dung kiến thức vừa khó vừa khô của các văn bản nghị luận hiện đại này?

       Những băn khoăn, trăn trở đó đã thôi thúc tôi ngày đêm suy nghĩ, tìm tòi và đưa ra sáng kiến “Nâng cao hiệu quả dạy học văn bản nghị luận hiện đại lớp 7   bằng phương pháp dạy học  tích cực ở trường THCS Lý Thường Kiệt, huyện Hà Trung, tỉnh Thanh Hoá”. 

1.2. Mục đích nghiên cứu:

         Vận dụng kiến thức đã học về kiểu văn bản nghị luận, về đặc trưng thể loại, đề xuất các phương pháp nghiên cụ thể của việc dạy các văn bản nghị luận hiện đại lớp 7 nhằm nâng cao chất lượng dạy học tác phẩm nghị luận hiện đại và góp phần khẳng định vị trí, tầm quan trọng của phương thức nghị luận trong chương trình SGK THCS nói chung và Ngữ văn 7 nói riêng.

1.3. Đối tượng nghiên cứu:

         Khơi dậy hứng thú học tập trong các giờ học văn bản nghị luận hiện đại trong chương trình Sách giáo khoa Ngữ văn lớp 7 cho học sinh trường THCS Lý Thường Kiệt, huyện Hà Trung bằng những giải pháp, biện pháp phù hợp với đặc điểm tình hình và tâm lí lứa tuổi của đối tượng học sinh.

1.4. Phương pháp nghiên cứu:

      Để giải quyết những vấn đề đặt ra trong SKKN, tôi đã sử dụng một số phương pháp nghiên cứu sau đây:

• Phương pháp nghiên cứu tài liệu : Tham khảo các tài liệu, giáo trình có liên quan.
• Phương pháp khảo sát thực nghiệm, thống kê, phân tích, xử lí số liệu.
• Phương pháp tích hợp, tích cực phù với đặc trưng bộ môn.
• Phương pháp thực nghiệm sư phạm …

2. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

1. Cơ sở lí luận.

Nghị luận là bàn bạc, tranh luận đúng sai về một vấn đề. Trong đời sống tư tưởng của mình, con người thường gặp những vấn đề cần tranh luận cho rằng đúng sai, cần phải nêu ý kiến bộc lộ quan điểm riêng của mình khi đó có nghị luận. Đối tượng nghị luận cụ thể là những vấn đề xã hội (Tinh thần yêu nước của nhân dân ta – Hồ Chí Minh), đạo đức (Đức tính giản dị của Bác Hồ – Phạm Văn Đồng) hay văn học (Ý Nghĩa văn chương – Hoài Thanh).

Phương thức nghị luận là một trong những phương thức biểu đạt thông dụng và quan trọng trong hoạt động giao tiếp của con người. Với phương thức này, người viết (người nói) dùng lí lẽ để phát biểu những nhận định, tư tưởng, suy nghĩ, quan điểm, thái độ trước một vấn đề đặt ra, nhằm thuyết phục sự tin tưởng của người đọc và người nghe.

Văn bản nghị luận là văn bản được tạo ra từ phương thức nghị luận, phản ánh những đặc điểm về mục đích và cách thức biểu đạt nghị luận, xuất hiện ở dạng nói và dạng viết, ở đây ta chỉ nói đến văn bản nghị luận tồn tại ở dạng viết – Văn bản nghị luận hiện đại. 

 Văn bản nghị luận hiện đại là các bài văn của các tác giả hiện đại, được viết theo phương thức nghị luận đặt ra và giải quyết vấn đề quan trọng của mọi mặt đời sống  con người và xã hội trong thời kì hiện đại. Trong SGK Ngữ văn 7 THCS gồm các văn bản: Tinh thần yêu nước của nhân dân ta, Sự giàu đẹp của tiếng Việt, Đức tính giản dị của Bác Hồ, Ý nghĩa văn chương.

  Chính vì lẽ đó văn bản nghị luận là một thể loại tương đối khó đối với giáo viên và học sinh. Qua một số giờ khảo sát, dự giờ một số đồng nghiệp và rút kinh nghiệm về quá trình giảng dạy của bản thân tôi nhận thấy rằng việc dạy học Ngữ văn ở THCS đặc biệt là phần văn bản nghị luận hiện đại đó có nhiều biến đổi, sáng tạo song vẫn còn bộc lộ một số hạn chế như:

– Nhiều tiết chưa làm sáng tỏ luận điểm của văn bản mà cứ phân tích, bình giảng dàn trải.

– Chưa thực sự đẩy mạnh được học sinh hoạt động tích cực, thảo luận nhóm cũng mang tính chất hình thức và chỉ đạt kết quả ở một số em học khá.

Đứng trước thực tế giảng dạy vấn đề đặt ra là làm thế nào để khắc phục những hạn chế để giờ ngữ văn đạt hiệu quả như môn học đề ra đã là một thách thức đòi hỏi người giáo viên phải dày công nghiên cứu, công phu soạn giảng và vận dụng các phương pháp phù hợp với từng đối tượng học sinh, từng khối lớp một cách cụ thể.

• Thực trạng vấn đề.

2.2.1.  Thực trạng.

     Những năm gần đây, nhiều người quan tâm đến công tác giáo dục không khỏi lo ngại trước một thực trạng, đó là tâm lý thờ ơ với việc học văn ở các trường phổ thông. Điều đáng buồn nhất cho các giáo viên dạy văn là nhiều học sinh có năng khiếu văn cũng không muốn tham gia đội tuyển văn. Các em còn phải dành thời gian học các môn khác. Và mặc dù cũng có những em có năng khiếu văn và thực sự yêu thích bộ môn này. Nhưng do lối sống thực dụng cá nhân, đặc biệt là do định hướng của phụ huynh nên các em cũng phần nào giảm bớt hứng thú học văn. 

Môn Ngữ văn nói chung và Ngữ văn lớp 7 nói riêng là một môn học khá trừu tượng. Nó khác các môn khoa học khác như: Toán, Lý, Hóa … là những môn khoa học có công thức rõ ràng, có tư duy lôgic. Trong khi đó dạy và học môn văn chủ yếu là bằng cảm xúc, suy nghĩ của người dạy và người học. Song với cuộc sống bộn bề, với sự phát triển như vũ bão về khoa học tự nhiên như ngày nay, cảm xúc của các em gần như bị chai sạn, sự yêu thích bộ môn văn cũng không còn nhiều. 

Sách giáo khoa Ngữ văn 7 kì II được đánh giá là khó và khô nhất chương trình Ngữ văn THCS. Bởi hầu hết các văn bản đều là những bài nghị luận văn học khô cứng như: Tinh thần yêu nước của nhân dân ta, Sự giàu đẹp của Tiếng Việt, Đức tính giản dị của Bác Hồ, Ý nghĩa văn chương … Trong khi đó, sách và tài liệu tham khảo trên thị trường thì có rất nhiều nhưng thực chất các tài liệu đó chỉ là sự sao chép giản đơn theo kiểu “Bình mới rượu cũ”, thiếu hệ thống, thiếu chọn lọc. Khi tham khảo các loại sách này giáo viên có thói quen ỷ lại, học sinh trở nên hoang mang. Bài viết của các em chỉ là sự chắt lọc từ các tài liệu mà đôi khi bản thân các em cũng không hiểu mình đang viết gì.

 2.2.2.  Kết quả thực trạng.

   Năm học …………..tôi được phân công dạy môn Ngữ văn lớp 7. Sau khi điều tra học sinh và đối chiếu kết quả học tập giữa đối tượng học sinh lớp 7 khóa học này với học sinh lớp 7 khóa trước (…………..). Kết quả thu được như sau: