SKKN Nâng cao năng lực tự học cho học sinh thông qua dạy học liên hệ lí thuyết với thực tiễn trong bài 10 trao đổi chất qua màng tế bào – sinh học 10 sách Kết nối tri thức với cuộc sống

PHẦN I:  MỞ ĐẦU 

I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI 

Ngành Giáo dục và Đào tạo đang tích cực triển khai thực hiện Nghị quyết số 29-NQ/TW về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo “…Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ và đồng bộ các yếu tố cơ bản của giáo dục, đào tạo theo hướng coi trọng phát triển phẩm chất, năng lực của người học… tăng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn…”[13] Bộ Giáo dục và Đào tạo cũng đã ban hành Công văn 4612/BGDĐT – GDTrH ngày 03/10/2017 về hướng dẫn thực hiện chương trình giáo dục phổ thông hiện hành theo định hướng phát triển năng lực và phẩm chất học sinh từ năm học 2017 – 2018 và hướng dẫn về vận dụng kiến thức giải quyết các tình huống thực tiễn, tăng cường các hoạt động trải nghiệm sáng tạo. 

Một thực tế hiện nay là lòng say mê và mong muốn được khám phá tri thức từ một bộ phận học sinh không cao. Đòi hỏi người giáo viên phải không ngừng đổi mới, phải xây dựng được niềm tin và hứng thú cho các em trong quá trình giảng dạy có như vậy mới mang lại hiệu quả dạy học. 

Trong thời gian từ tháng 09 năm 2021 đến tháng 12 năm 2022, chúng tôi đã tiến hành nghiên cứu các vấn đề lí luận và thực tiễn về các phương pháp, mô hình dạy học tạo hứng thú, phát triển phẩm chất và năng lực cho học sinh trong quá trình học tập, qua đó nhìn nhận, đánh giá và lựa chọn dạy học liên hệ lý thuyết với thực tiễn, đồng thời tập trung xây dựng một số giải pháp, bộ công cụ tổ chức dạy học, kiểm tra đánh giá hiệu quả mang lại của dạy học liên hệ lý thuyết với thực tiễn cho HS trong dạy học Sinh học tại các trường THPT trên địa bàn. 

Với xu hướng đó thời gian qua Sở GD&ĐT Nghệ An đã tổ chức nhiều đợt bồi dưỡng, tập huấn chuyên môn nghiệp vụ nhằm cụ thể hóa Nghị quyết số 29, nâng cao năng lực dạy học tiếp cận năng lực cho giáo viên toàn tỉnh.  

Tuy nhiên thực tế dạy học ở trường THPT hiện nay việc đổi mới PPDH đã được quan tâm nhưng việc rèn luyện các kĩ năng, năng lực, đặc biệt là năng lực tự học thì chưa được chú trọng. Một mặt do điều kiện cơ sở vật chất còn nhiều thiếu thốn ảnh hưởng đến phương pháp dạy học tích cực, mặt khác là đa số HS đang còn quen với cách học thụ động. Dẫn đến hiệu quả học tập và năng lực nhận thức chậm tiến bộ, nhiều HS không thấy hứng thú trong học tập. Do đó cần phải hướng tới việc tổ chức cho học HS chủ động đi tìm hiểu và vận dụng được kiến thức. Vì tự học không những phát huy tính tự giác, tích cực chiếm lĩnh tri thức mà còn là điều kiện cần để thực hiện nhiệm vụ giáo dục ở các trường THPT.  

Dạy học liên hệ lý thuyết với thực tiễn là một trong những phương pháp đáp ứng được các yêu cầu trên. Qua phương pháp này HS tự mình trải nghiệm, khám phá, được liên hệ kiến thức với thực tiễn, vận dụng những hiểu biết của mình vào giải quyết các vấn đề đặt ra trong bài học thay vì tiếp thu kiến thức một cách thụ động từ GV. Qua cách học này giúp việc học tập hiệu quả hơn, giúp HS tự tin hơn, làm chủ quá trình học tập của chính bản thân mà không còn bị động, phụ thuộc trong quá trình khám phá tri thức.  

        Trong chương trình Sinh học, phần Sinh học tế bào có nhiều nội dung kiến thức gắn liền với thực tiễn đời sống, liên quan đến sức khỏe, an toàn thực phẩm, bảo vệ môi trường, chăn nuôi, trồng trọt,… rất phù hợp cho việc hướng dẫn tự học cho các em qua dạy học liên hệ lý thuyết với thực tiễn. 

Trong nhiều năm dạy học, bản thân tôi đã không ngừng nghiên cứu, xây dựng, thử nghiệm và vận dụng các phương pháp, kĩ thuật dạy học khác nhau, bản thân thấy tâm đắc và có hiệu quả trong việc phát triển năng lực tự học cho học sinh thông qua dạy học liên hệ lí thuyết với thực tiễn. Xuất phát từ những lý do trên tôi chọn đề tài “Nâng cao năng lực tự học cho học sinh thông qua dạy học liên hệ lí thuyết với thực tiễn trong bài 10 Trao đổi chất qua màng tế bào – Sinh học 10 sách Kết nối tri thức với cuộc sống”.  

II. PHẠM VI VÀ ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU 

2.1. Phạm vi nghiên cứu 

• Nghiên cứu quá trình dạy học và phát triển NLTH cho học sinh hệ THPT. – Nghiên cứu nội dung, phương pháp dạy học liên hệ lí thuyết với thực tiễn; xây dựng cấu trúc, quy trình rèn luyện, kiểm tra đánh giá phát triển NLTH cho học sinh trong dạy học môn Sinh học cấp THPT. 
• Đề tài áp dụng trong dạy bài 10 trao đổi chất qua màng tế bào – Sinh học 10 sách kết nối tri thức với cuộc sống. 

Đề tài là tài liệu tham khảo cho Giáo viên giảng dạy môn Sinh học cấp THPT, tài liệu cho HS trong quá trình học tập, ôn thi HSG, làm đề tài khoa học kĩ thuật, vận dụng kiến thức liên môn để giải quyết các vấn đề thực tiễn … 

2.2. Đối tượng nghiên cứu 

• Lí luận và phương pháp dạy học liên hệ lí thuyết với thực tiễn trong môn bộ Sinh học ở trường THPT. 
• Các biện pháp dạy học liên hệ lí thuyết với thực tiễn trong bài 10 trao đổi chất qua màng tế bào – Sinh học 10 sách kết nối tri thức với cuộc sống nhằm phát triển NLTH cho HS. 
• Giáo viên dạy bộ môn Sinh học và học sinh lớp 10  

III. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU 

Trong đề tài này, chúng tôi tập trung nghiên cứu các nội dung sau: 

• Xác định các vai trò của NLTH đối với HS. 
• Xây dựng các nhóm biện pháp dạy học liên hệ lí thuyết với thực tiễn nhằm phát triển NLTH cho HS trong dạy học bài trao đổi chất qua màng tế bào.  
• Sáng kiến góp phần bổ sung lí luận và thực tiễn về dạy học liên hệ lí thuyết với thực tiễn nhằm phát triển NLTH cho HS, làm tài liệu cho GV và HS tham khảo trong giảng dạy, nghiên cứu khoa học và ôn thi học sinh giỏi các cấp. 

IV. NHIỆM VỤ CỦA ĐỀ TÀI 

4.1. Hệ thống hóa các vấn đề lý luận về dạy học liên hệ lí thuyết với thực tiễn, NLTH và phương pháp dạy học của giáo viên.  

4.2. Đánh giá thực trạng dạy và học trong phát triển NLTH môn Sinh học. 

4.3. Đề xuất giải pháp nâng cao NLTH cho HS thông qua dạy học liên hệ lí thuyết với thực tiễn trong bài 10 trao đổi chất qua màng tế bào – Sinh học 10 sách kết nối tri thức. 

V. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 

         5.1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết. 

         Nghiên cứu các văn bản: Các văn kiện của Đảng, pháp luật Nhà nước có liên quan đến công tác giáo dục đào tạo. 

  Nghiên cứu tổng quan các tài liệu về tâm lí học, lí luận dạy học, phương pháp dạy học sinh học, chương trình nội dung sách giáo khoa, sách giáo viên, tài liệu giáo khoa có liên quan đến đề tài. 

         5.2. Phương pháp điều tra cơ bản. 

         Chúng tôi sử dụng phiếu điều tra, phỏng vấn trực tiếp GV và HS, nghiên cứu giáo án, dự giờ nhằm mục đích: 

• Điều tra mức độ rèn luyện NLTH cho HS của GV môn Sinh học. 
• Điều tra mức độ thực hiện các kĩ năng thành tố NLTH của học sinh. 
• Điều tra thực trạng sử dụng các phương pháp trong dạy học Sinh học của GV. 

1. Phương pháp thực nghiệm sư phạm.  

         Đề tài được thực nghiệm tại một số trường THPT ở Nghệ An. Các lớp thực nghiệm được chọn ngẫu nhiên, bố trí thực nghiệm theo dõi mức độ hứng thú và hiệu quả phát triển NLTH của HS.  

1. Phương pháp xử lý kết quả thực nghiệm. 

• Đánh giá định tính: Đánh giá thông qua các nội dung như: 

+ Không khí tiết học 

+ Mức độ đạt được các kĩ năng thành tố của NLTH    + Năng lực tư duy của học sinh. + Độ bền kiến thức của học sinh 

+ Mức độ hứng thú của học sinh  

Các thông tin thu thập định tính sẽ được đối chiếu với các nguồn tài liệu khác nhau để rút ra kết luận có chất lượng khoa học. 

• Đánh giá định lượng: Qua kết quả bài kiểm tra, các số liệu điều tra cơ bản có tính chất định lượng sẽ được xử lí trong phần mềm Exel. 

VI. NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA ĐỀ TÀI 

• Bổ sung và làm sáng tỏ được cơ sở lí luận và thực tiễn về NLTH, phương pháp dạy học liên hệ lí thuyết với thực tiễn theo định hướng phát triển NLTH cho HS. 
• Đánh giá được thực trạng NLTH môn Sinh học của HS và thực trạng dạy học nhằm phát triển NLTH của GV THPT. 

Thiết kế các biện pháp dạy học liên hệ lí thuyết với thực tiễn theo hướng phát triển NLTH cho học sinh qua dạy học bài 10 trao đổi chất qua màng tế bào –  Sinh học 10 sách kết nối tri thức với cuộc sống.