SKKN Phát triển năng lực hợp tác nhóm cho học sinh thông qua việc dạy học theo trạm chủ đề” Cấu tạo chất. Các định luật chất khí” – Vật lí 10 THPT

PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ
1. Lí do chọn đề tài
Định hướng đổi mới phương pháp dạy và học đã được xác định trong Nghị quyết TW 4 khóa VII (1/1993), Nghị quyết TW 2 khóa VIII (12/1996), được thể chế hóa trong luật giáo dục (12/1998). Tại Nghị quyết số 88/2014/QH13 của Quốc hội quy định: “Đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông nhằm tạo chuyển biến căn bản, toàn diện về giáo dục phổ thông; kết hợp dạy chữ, dạy người và định hướng nghề nghiệp; góp phần chuyển nền giáo dục nặng về kiến thức sang nền giáo dục phát triển toàn diện cả về phẩm chất và năng lực, hài hòa đức, trí, thể, mĩ và phát huy tốt nhất tiềm năng của mỗi học sinh”. Vì vậy hiện nay, toàn nghành giáo dục đang hướng tới công cuộc đổi mới căn bản, toàn diện về chất lượng và hiệu quả của giáo dục phổ thông. Định hướng cơ bản của việc đổi mới giáo dục là chuyển từ nền giáo dục nặng về truyền thụ kiến thức sang nền giáo dục phát triển toàn diện cả về phẩm chất và năng lực của mỗi học sinh. Trong bối cảnh đó, việc tiếp cận, học hỏi, thể nghiệm và áp dụng các phương pháp dạy học tích cực của mỗi giáo viên để thực hiện được mục tiêu giáo dục là việc có tính chất quyết định đối với sự thành công của công cuộc đổi mới.
Đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực của người học đã được ngành giáo dục thực hiện và triển khai đến từng cấp học. Nhận thức được tầm quan trọng của vấn đề đó, tôi cũng từng bước thay đổi phương pháp theo hướng xây dựng các chủ đề dạy học, tìm tòi và vận dụng các phương pháp dạy học tích cực theo hướng phát triển năng lực của học sinh.
Dạy học chủ đề theo phương pháp dạy học theo trạm là một phương pháp dạy học mở, trong đó học sinh được tự lực, sáng tạo, tích cực hoạt động, tham gia giải quyết các nhiệm vụ học tập; có cơ hội nâng cao năng lực làm việc cá nhân, làm việc theo nhóm, phát triển các năng lực chung và năng lực riêng… đặc biệt phương pháp này còn kích thích hứng thú, say mê học tập của người học qua đó phát triển các năng lực của học sinh, nâng cao ý thức học tập suốt đời. Tuy nhiên, việc áp và tổ chức dạy học chủ đề theo phương pháp dạy học này ở trường phổ thông ở Việt Nam chưa nhiều, ở trường tôi cũng ít người áp dụng.
Vật lí học là ngành khoa học nghiên cứu các dạng vận động đơn giản, tổng quát nhất của vật chất và tương tác giữa chúng. Ở cấp trung học phổ thông (THPT), Vật lí là môn học thuộc nhóm môn Khoa học tự nhiên, được lựa chọn theo nguyện vọng và định hướng nghề nghiệp của HS. Những HS có định hướng nghề nghiệp cần vận dụng nhiều kiến thức, kĩ năng vật lí được học thêm các chuyên đề học tập. Môn Vật lí giúp HS tiếp tục phát triển các phẩm chất, năng lực đã được định hình trong giai đoạn giáo dục cơ bản, tạo điều kiện để HS bước đầu nhận biết đúng năng lực, sở trường của bản thân, có thái độ tích cực đối với môn học. Trên cơ sở nội dung nền tảng đã trang bị cho HS ở giai đoạn giáo dục cơ bản, Chương trình môn Vật lí lựa chọn phát triển những vấn đề cốt lõi thiết thực nhất, đồng thời chú trọng đến các vấn đề mang tính ứng dụng cao là cơ sở của nhiều ngành kĩ thuật, khoa học và công nghệ.
Xuất phát từ những lý do đã nêu ở trên và những trăn trở của bản thân,tôi chọn đề tài: “Phát triển năng lực hợp tác nhóm cho học sinh thông qua việc dạy học theo trạm chủ đề” Cấu tạo chất. Các định luật chất khí” – Vật lí 10 THPT” với mong muốn góp một phần nhỏ bé vào công cuộc đổi mới phương pháp dạy học, đưa phương pháp tích cực này vào trường THPT.
2. Mục đích nghiên cứu
Phân tích, xây dựng và thiết kế kế hoạch dạy học chủ đề “Cấu tạo chất. Các định luật chất khí”- Vật lí 10 ban cơ bản bằng phương pháp dạy học theo trạm góp phần nâng cao hiệu quả dạy và học môn Vật lí cũng như phát triển năng lực của học sinh trường THPT.
Rèn luyện cho học sinh kĩ năng làm việc theo nhóm một cách có hiệu quả từ đó hình thành năng lực hợp tác trong học tập và trong công việc hàng ngày.
Định hướng cho học sinh cách tìm tòi, khai thác các tài liệu liên quan đến vấn đề học tập và định hướng cách khai thác thông tin từ tài liệu thu thập được một cách có hiệu quả.
Giúp học sinh tự tin giao tiếp trước đám đông và khả năng thuyết trình các sản phẩm do chính các em tìm tòi.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Hệ thống các kiến thức lí thuyết và bài tập thuộc chương ” Chất khí”- Vật lí 10 ban cơ bản.
4. Phương pháp nghiên cứu
* Các phương pháp nghiên cứu lý luận:
– Nghiên cứu các tài liệu về tâm lí học, giáo dục học, lí luận dạy học giáo dục phổ thông, lí luận về dạy học phát triển năng lực, dạy học theo trạm, văn bản về đổi mới giáo dục, các bài báo, tạp chí có liên quan nhằm xây dựng cơ sở lí luận của đề tài.
– Nghiên cứu chương trình, sách giáo khoa Vật lí 10 THPT hiện hành, nghiên cứu chương trình GDPT mới
* Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn:
– Khảo sát thực trạng ở trường phổ thông, tiến hành điều tra bằng phiếu hỏi, quan sát, bài kiểm tra học sinh ở lớp TN trong trường THPT Quỳnh Lưu 2.
– Tiến hành thực nghiệm sư phạm trên đối tượng là học sinh lớp 10 tại trường THPT Quỳnh Lưu 2, THPT Quỳnh Lưu 1, THPT Hoàng Mai 2 thuộc Sở Giáo dục và Đào tạo Nghệ An.

– Sử dụng thống kê toán học để phân tích kết quả thực nghiệm sư phạm từ đó khẳng định hiệu quả của việc áp dụng đề tài.
5. Giả thuyết khoa học
Nếu đề xuất được quy trình xây dựng và tổ chức dạy học theo trạm chủ đề “Cấu tạo chất và các định luật chất khí” một cách hợp lý và khoa học thì sẽ phát triển được năng lực của học sinh THPT, qua đó nâng cao chất lượng dạy học.
6. Những đóng góp của đề tài
Về mặt lý luận: Góp phần làm sáng tỏ cơ sở lí luận về thiết kế và tổ chức dạy học theo trạm ở trường THPT nói chung và Vật lí lớp 10 nói riêng.
Về mặt thực tiễn: Cung cấp những giái trị cụ thể về mức độ thành công của việc dạy học theo trạm trong giảng dạy Vật lí THPT góp phần nâng cao chất lượng dạy học.
7. Cấu trúc của đề tài Phần 1: Đặt vấn đề
Phần 2: Nội dung nghiên cứu
Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn của dạy học phát triển năng lực, dạy
học theo trạm trong dạy học vật lý
Chương 2: Tổ chức dạy học theo trạm chủ đề “Cấu tạo chất. Các định luật chất khí” – Vật lý 10 ban Cơ bản ở trường THPT
Chương 3: Thực nghiệm sư phạm Phần 3: Kết luận

PHẦN II: NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN DẠY HỌC PTNL HỢP TÁC NHÓM THÔNG QUA DẠY HỌC THEO TRẠM
1.1. Cơ sở lý luận
1.1.1. Năng lực và sự phát triển năng lực HS 1.1.1.1. Năng lực
Theo Chương trình Giáo dục phổ thông tổng thể năm 2018, “năng lực” được định nghĩa “là thuộc tính cá nhân được hình thành, phát triển nhờ tố chất sẵn có và quá trình học tập, rèn luyện, cho phép con người huy động tổng hợp các kiến thức, kĩ năng và các thuộc tính cá nhân khác như hứng thú, niềm tin, ý chí,… thực hiện thành công một loại hoạt động nhất định, đạt kết quả mong muốn trong những điều kiện cụ thể”. Và theo Chương trình Giáo dục phổ thông mới này, giáo dục cần hình thành và phát triển cho HS 5 phẩm chất và 10 năng lực. Năng lực (NL) là khả năng thực hiện thành công hoạt động trong một bối cảnh nhất định nhờ sự huy động tổng hợp các kiến thức, kĩ năng và các thuộc tính cá nhân khác như hứng thú, niềm tin, ý chí… NL của cá nhân được đánh giá qua phương thức và khả năng hoạt động của cá nhân đó khi giải quyết các vấn đề của cuộc sống.