SKKN Phát triển năng lực số cho học sinh Trường Phổ thông Năng khiếu Thể dục Thể thao Nghệ An khi dạy bài “Chiếc thuyền ngoài xa” (Nguyễn Minh Châu) – Ngữ văn 12 theo hướng chuyển đổi số

PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ 

1. Lí do chọn đề tài 

Thế giới đang ngày càng được số hoá mạnh mẽ, sâu rộng, đặc biệt là trong bối cảnh bùng nổ của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 hiện nay. Cũng như các quốc gia khác trong khu vực và trên thế giới, Việt Nam quyết không bỏ lỡ cơ hội mà cuộc cách mạng số này mang lại, không để ai bị bỏ lại phía sau. Với xu thế và quyết tâm đó, dù muốn hay không, dù nhanh hay chậm mỗi công dân đều phải sống, làm việc trong môi trường kĩ thuật số, trong một thế giới kết nối mạng. 

Với sự phát triển không ngừng của khoa học công nghệ, chuyển đổi số chính là xu hướng của xã hội nói chung và lĩnh vực giáo dục nói riêng. Việc áp dụng công nghệ vào giáo dục có vai trò vô cùng to lớn, tạo nên nhiều bước ngoặt phát triển, mở ra nhiều phương thức giáo dục mới thông minh, hiệu quả hơn. Hiện nay, không chỉ Việt Nam mà nhiều quốc gia trên thế giới đang phải đối mặt với thách thức lớn về thiếu hụt lao động trình độ cao, có chuyên môn, kĩ năng. Đối mặt với những thách thức này, lĩnh vực giáo dục cần phải là nơi tiên phong trong nuôi dưỡng, đào tạo thế hệ trẻ có đủ trình độ, kĩ năng liên quan đến lĩnh vực công nghệ thông tin, chuyển đổi số để đáp ứng thị trường lao động trong tương lai. 

Hơn nữa, đất nước ta đang trong thời kì đổi mới toàn diện, thời kì hội nhập và toàn cầu hóa. Chính vì vậy, việc tiếp nhận những công nghệ mới của nhân loại trong đó có công nghệ thông tin là điều tất yếu, đây là yếu tố khách quan để khẳng định sự phát triển của mỗi quốc gia. Sự phát triển của một đất nước luôn phụ thuộc vào sự phát triển của khoa học công nghệ. Tuy nhiên, để có được một nền khoa học công nghệ phát triển thì nền kinh tế tri thức phải được ưu tiên hàng đầu, việc ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông (ICT) trong giáo dục thể hiện sự lớn mạnh về nền khoa học, công nghệ, kinh tế… và nó sẽ làm thay đổi căn bản bức tranh tổng thể của nền kinh tế tri thức đó. 

Chuyển đổi số trong giáo dục giúp người học phát triển các phương pháp tự học, tự tìm cách giải quyết vấn đề. Việc truyền thụ, cung cấp kiến thức dần dần sẽ do các công cụ công nghệ thông tin, công nghệ số đảm nhận, giải phóng người học khỏi sự cố định của thời gian và không gian, giúp các em có thể tập trung vào việc học tập chủ động, gắn với thực tiễn. Với những đổi mới từ tác động của công nghệ thông tin và truyền thông số ở trên, vấn đề chú trọng đào tạo phát triển năng lực số (NLS) cho người học là hết sức cần thiết, cần thực hiện càng sớm càng tốt. Vì thế, “năng lực số được xem là yếu tố sống còn để đạt đến thành công trong học tập, nghiên cứu và phát triển sự nghiệp trong tương lai” (Killen). 

Ngữ văn không chỉ là một môn học nghệ thuật, có tính thẩm mĩ mà còn là môn học mang tính công cụ. Với chức năng quan trọng là bồi đắp tâm hồn, nhân cách con người, “văn học là nhân học” (M. Gorki), môn Ngữ văn còn có vai trò quan trọng trong việc rèn luyện khả năng sử dụng ngôn ngữ, diễn đạt, cách thức tạo lập các loại văn bản phục vụ quá trình giao tiếp trên mọi lĩnh vực của mỗi con người trong cuộc sống. Việc học tốt môn Văn sẽ tác động tích cực tới các môn học khác và ngược lại… Mặc dù có vị trí, chức năng quan trọng như vậy nhưng hiện nay đang xuất hiện tình trạng nhiều học sinh không mấy hứng thú khi học bộ môn này. Ứng dụng công nghệ thông tin vào dạy học nói chung và dạy học Ngữ văn nói riêng là một xu thế tất yếu. Tuy nhiên, trên thực tế, việc chuyển đổi số, phát triển NLS còn gặp nhiều hạn chế đặc biệt đối với một bộ môn cần nhiều cảm xúc như môn Ngữ văn. 

Học sinh (HS) lớp 12 Trường Phổ thông Năng khiếu Thể dục thể thao Nghệ An với những áp lực về tập luyện dài ngày, thành tích thi đấu thể thao, thi cử văn hoá căng thẳng, nặng nề… thì việc tạo hứng thú cho các em trong giờ học Văn nói chung, trong giờ đọc hiểu một văn bản truyện ngắn nói riêng là cần thiết. Bởi chỉ có tạo được hứng thú mới có thể khơi dậy sự chủ động, sáng tạo của HS trong giờ học. Hứng thú và chủ động trong học tập là khởi đầu tốt cho việc nắm bắt kiến thức, hình thành kĩ năng và phát triển năng lực, nhân cách của HS qua môn Ngữ văn để các em có thể trở thành một người học suốt đời, tiếp tục hành trình chinh phục tri thức, chinh phục ước mơ và vươn tới thành công trong tương lai. 

Xuất phát từ bối cảnh chuyển đổi số và nhu cầu nhân lực số, nhu cầu thực tiễn của hoạt động dạy học, đặc điểm tâm lí học sinh, từ những trải nghiệm của bản thân, chúng tôi mạnh dạn lựa chọn đề tài sáng kiến kinh nghiệm: “Phát triển năng lực số cho học sinh Trường Phổ thông Năng khiếu Thể dục Thể thao Nghệ An khi dạy bài “Chiếc thuyền ngoài xa” (Nguyễn Minh Châu) – Ngữ văn 12 theo hướng chuyển đổi số”. 

2. Mục đích của đề tài 

• Nghiên cứu cơ sở lí luận, cơ sở thực tiễn về vấn đề chuyển đổi số và phát triển NLS cho HS.  
• Xác định được các địa chỉ tích hợp phát triển NLS và kĩ năng chuyển đổi số cho HS qua dạy bài “Chiếc thuyền ngoài xa” (Nguyễn Minh Châu) – Ngữ văn 12 theo hướng chuyển đổi số.  
• Thực nghiệm sư phạm đánh giá hiệu quả về phát triển NLS qua việc tổ chức dạy học theo hướng chuyển đổi số cho HS Trường Phổ thông Năng khiếu Thể dục thể thao Nghệ An. 

3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu  

• Đối tượng nghiên cứu 

Nghiên cứu ở bộ môn Ngữ văn cấp Trung học phổ thông (THPT), bài 

“Chiếc thuyền ngoài xa” (Nguyễn Minh Châu) trong chương trình lớp 12 theo hướng chuyển đổi số. 

• Khách thể nghiên cứu: 121 học sinh Trường Phổ thông Năng khiếu Thể dục thể thao Nghệ An. 

Cụ thể: 

4. Giả thuyết khoa học 

Nếu tổ chức dạy học theo hướng chuyển đổi số nhằm phát triển NLS cho HS khi dạy bài “Chiếc thuyền ngoài xa” (Nguyễn Minh Châu) – Ngữ văn 12 thì sẽ góp phần đổi mới phương pháp dạy học, đáp ứng yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông tổng thể theo định hướng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, chú trọng phát triển phẩm chất và một số năng lực cho HS, tạo sự hứng thú học tập, phát huy tính tích cực chủ động sáng tạo của HS.  

5. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu  

5.1. Nhiệm vụ nghiên cứu 

• Nghiên cứu cơ sở lý luận dạy học theo hướng chuyển đổi số nhằm phát triển NLS cho HS.  
• Phân tích thực trạng dạy học theo hướng chuyển đổi số nhằm phát triển NLS cho HS.  
• Đề xuất một số giải pháp dạy học theo hướng chuyển đổi số nhằm phát triển NLS cho HS khi dạy bài “Chiếc thuyền ngoài xa” (Nguyễn Minh Châu) – Ngữ văn 12.  

5.2. Phạm vi nghiên cứu 

– Thực nghiệm tại Trường Phổ thông Năng khiếu Thể dục thể thao Nghệ An. – Thời gian thực hiện: Từ năm học 2020 – 2021, 2021 – 2022. 

6. Phương pháp nghiên cứu 

6.1. Phương pháp thu thập, nghiên cứu tài liệu 

Nhóm tác giả đọc và phân tích, so sánh, tổng hợp các tài liệu liên quan đến vấn đề nghiên cứu bao gồm các nguồn tài liệu được sử dụng có thể gồm các dạng: các văn bản Nghị định, Nghị quyết; các tài liệu tập huấn chuyên môn của Bộ, Sở giáo dục và đào tạo; các tài liệu, một số trang báo điện tử về giáo dục về phương pháp dạy học, các tài liệu, một số trang báo điện tử về giáo dục về ứng dụng phát triển năng lực số trong dạy học, sách giáo khoa Ngữ Văn lớp 12… nhằm thu thập thông tin, số liệu liên quan phục vụ cho việc nghiên cứu đề tài. 

6.2. Phương pháp điều tra, khảo sát 

Đề tài nghiên cứu “Phát triển năng lực số cho học sinh Trường Phổ thông Năng khiếu Thể dục Thể thao Nghệ An khi dạy bài “Chiếc thuyền ngoài xa” (Nguyễn Minh Châu) – Ngữ văn 12, theo hướng chuyển đổi số” cụ thể hoá các giải pháp của đề tài này thành bảng hỏi để giáo viên (GV), HS đánh giá sự cần thiết và hiệu quả chất lượng giảng dạy môn học; tiến hành thử nghiệm và khảo sát đại trà trên khoảng 37 GV và khoảng 350 HS. 

Nhóm tác giả khảo sát thực trạng và nhu cầu bằng phiếu điều tra, bảng hỏi GV, HS bằng phần mềm Google Forms tại Trường Phổ thông Năng khiếu Thể dục thể thao Nghệ An và một số trường trên địa bàn thành phố Vinh và huyện Hưng Nguyên nhằm thu thập các thông tin liên quan để giải quyết nhiệm vụ của đề tài. Từ đó thống kê tính cấp thiết cũng như nhu cầu phát triển NLS cho HS. 

Đây là cơ sở quan trọng để rút ra kết luận về tính hiệu quả của đề tài nghiên cứu. 

6.3. Phương pháp phân tích số liệu 

Sau khi có các số liệu thu được từ kết quả thống kê, chúng tôi nghiên cứu phân tích, tổng hợp, so sánh các số liệu phục vụ mục đích nghiên cứu thực trạng ứng dụng chuyển đổi số để thấy được thực trạng và nhu cầu ứng dụng ICT trong dạy học nói chung, môn Ngữ văn nói riêng nhằm xây dựng kế hoạch dạy học theo hướng chuyển đổi số phát huy NLS cho HS. Đây là cơ sở quan trọng để rút ra kết luận về tính hiệu quả của đề tài nghiên cứu. Sản phẩm của việc xử lý này được phân tích, tổng hợp hay hệ thống hóa bằng bảng số liệu, biểu đồ… 

6.4. Phương pháp quan sát 

Trong quá trình thực hiện đề tài, chúng tôi trực tiếp quan sát quá trình HS học tập tại 4 lớp 12 năm học 2020-2021 và 2021-2022 trước và sau khi áp dụng các giải pháp của đề tài để tìm hiểu thái độ, hứng thú, tính tích cực, kĩ năng giải quyết vấn đề của HS, từ đó rút ra được ưu khuyết điểm mà phương pháp đang áp dụng, trên cơ sở đó điều chỉnh để đạt được kết quả như đề tài mong muốn. 

6.5. Phương pháp thực nghiệm sư phạm 

Để khẳng định kết quả của đề tài chúng tôi tiến hành thực nghiệm sư phạm ở 4 lớp 12A, 12B trong hai năm học liên tiếp 2020-2021, 2021-2022 tại Trường Phổ thông Năng khiếu Thể dục Thể thao Nghệ An. Ở các lớp thực nghiệm chúng tôi tiến hành đổi mới phương pháp dạy học bằng việc sử dụng các thiết bị kĩ thuật số hướng đến phát triển NLS cho HS, từ đó khẳng định tính hiệu quả của đề tài. 

7. Những luận điểm cần bảo vệ của đề tài  

“Phát triển năng lực số cho học sinh Trường Phổ thông Năng khiếu Thể dục Thể thao Nghệ An khi dạy bài “Chiếc thuyền ngoài xa” (Nguyễn Minh Châu) Ngữ văn 12 theo hướng chuyển đổi số” tác động tới quá trình dạy học của GV và HS. Trong khuôn khổ của sáng kiến này, tôi tập trung làm sáng tỏ và bảo vệ các luận điểm sau: 

• Luận điểm 1: Sự cần thiết phải dạy bài “Chiếc thuyền ngoài xa” (Nguyễn Minh Châu) – Ngữ văn 12 nói riêng và môn Ngữ văn nói chung theo hướng chuyển đổi số. 
• Luận điểm 2: Dạy học môn Ngữ văn theo hướng chuyển đổi số sẽ giúp học sinh Trường Phổ thông Năng khiếu Nghệ An phát triển năng lực số. 

8. Những đóng góp mới của đề tài 

• Cái mới của đề tài này chính là những giải pháp mà tôi áp dụng lần đầu tiên tại Trường Phổ thông Năng khiếu Thể dục Thể thao Nghệ An để tạo hứng thú cho HS qua đọc hiểu một văn bản cụ thể nhằm góp phần nâng cao hiệu quả dạy học của nhà trường, phù hợp giáo dục hiện đại và tiệm cận chương trình giáo dục phổ thông mới 2018. 
• Phân tích thực trạng việc dạy học và nhu cầu ứng dụng ICT trong dạy học hiện nay, cũng như phân tích được khả năng của GV và HS trong ứng dụng chuyển đổi số trong tổ chức dạy học nói chung và môn Ngữ văn nói riêng.  
• Xây dựng kế hoạch phát triển NLS cho HS của Trường Phổ thông Năng khiếu Thể dục thể thao Nghệ An phù hợp với điều kiện cơ sở vật chất của nhà trường, cũng như khả năng về ICT của GV và HS. 
• Tổ chức dạy học theo hướng chuyển đổi số nhằm phát triển NLS cho HS khi dạy bài “Chiếc thuyền ngoài xa” (Nguyễn Minh Châu) – Ngữ văn 12 góp phần đổi mới phương pháp dạy học, đáp ứng yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông tổng thể theo định hướng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, chú trọng phát triển phẩm chất và năng lực người học.