SKKN Phương pháp tạo biểu tượng nhân vật Hồ Chí Minh cho học sinh tiểu học trong phân môn Lịch sử Lớp 5

• MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Phân môn Lịch sử có vị trí, ý nghĩa vô cùng quan trọng trong việc giáo dục thế hệ trẻ. Học Lịch sử để biết được cội nguồn dân tộc, quá trình đấu tranh anh dũng và lao động sáng tạo của ông cha. Học Lịch sử để biết quý trọng những gì mình đang có, biết ơn những người tạo ra nó và biết vận dụng vào cuộc sống hiện tại để làm giàu thêm truyền thống dân tộc.

Do đặc điểm của việc học tập phân môn Lịch sử, học sinh (HS) không thể “trực quan sinh động” với các sự kiện đã xảy ra trong quá khứ. Vì vậy, quá trình dạy học Lịch sử phải tiến hành trên cơ sở tài liệu – sự kiện khoa học để tạo biểu tượng cụ thể, có hình ảnh, từ đó hình thành khái niệm, nêu quy luật và rút ra bài học lịch sử.

Trong các loại biểu tượng, biểu tượng nhân vật lịch sử có vị trí và ý nghĩa quan trọng. Nó giúp HS hiểu đúng lịch sử, thấy được mối quan hệ giữa cá nhân anh hùng và quần chúng nhân dân trong tiến trình phát triển hợp quy luật của lịch sử dân tộc và thế giới.

Hình ảnh Chủ tịch Hồ Chí Minh (HCM) đã in sâu vào tâm trí HS Việt Nam ngay từ thuở thơ ấu bằng nhiều nguồn thông tin khác nhau: học tập trong nhà trường dưới hình thức nội khóa, ngoại khóa lịch sử, hình ảnh ấy còn gắn chặt suốt cuộc đời các em. Vì vậy, phải hướng dẫn, tổ chức cho các em thu nhận trên cơ sở những tài liệu cụ thể, chính xác, loại bỏ những hiểu biết sai lệch, nhầm lẫn về nhận thức lịch sử, về quan điểm tư tưởng cũng như trong hoạt động thực tiễn.

Bậc Tiểu học là giai đoạn có ý nghĩa phát triển quan trọng trong quá trình hình thành và phát triển nhân cách của mỗi người. Về mặt nhận thức, ở lứa tuổi này, tri giác của các em thường gắn với hoạt động thực tiễn của các em. Ở HS tiểu học, chú ý có chủ định của các em con yếu. Vì vậy, khi học các sự kiện hay các nhân vật trong phân môn Lịch sử lớp 5 các em thường nhanh chán và không có hứng thú học tập. Do đó việc xây dựng các hình mẫu lí tưởng, các vĩ nhân anh hùng – trong đó có HCM – sẽ tác động sâu sắc đến việc hình thành và phát triển nhân cách ở các em.

Hiện nay, vẫn còn rất nhiều kẻ địch ra sức tuyên truyền, chống  phá, công kích chủ nghĩa Mác – Lênin, xuyên tạc cuộc đời và sự nghiệp của HCM và nhiều đồng chí cách mạng khác, phản bác con đường cách mạng mà Đảng ta và HCM đã lựa chọn. Tình hình đó đòi hỏi nhà trường phổ thông, trên cơ sở nội dung khoa học của từng bộ môn, góp sức vào việc đấu tranh chống lại tư tưởng phá hoại nói trên. Phân môn Lịch sử có nhiều khả năng trong việc giáo dục các em lòng kính yêu lãnh tụ HCM và vững tin vào con đường cách mạng mà Người đã lựa chọn. Tạo biểu tượng chân thật về nhân vật Lịch sử không những giúp HS ghi nhớ đến những anh hùng, danh nhân dân tộc mà còn giúp các em học tập, noi gương những đức tính tốt đẹp của cha anh đi trước trong công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước.

Đó là những lí do cơ bản để tôi chọn đề tài “Phương pháp tạo biểu tượng nhân vật HCM  cho HS Tiểu học trong phân môn Lịch sử lớp 5” với mong muốn đi sâu nghiên cứu các phương pháp tạo biểu tượng nhân vật HCM. Hơn nữa, giải quyết tốt đề tài này sẽ là cơ sở vận dụng nó một cách có hiệu quả trong dạy học Lịch sử ở trường Tiểu học hiện nay.

2. Mục tiêu và nhiệm vụ của đề tài

2.1. Mục tiêu của đề tài

Sáng kiến kinh nghiệm xác định những nội dung và con đường, biện pháp sư phạm cần thiết để tạo biểu tượng nhân vật HCM có hiệu quả nhằm nâng cao chất lượng dạy học Lịch sử trên tất cả các mặt giáo dưỡng, giáo dục và phát triển.

2.2. Nhiệm vụ của đề tài

Để đạt được những mục đích nêu trên, SKKN giải quyết những nhiệm vụ sau:

• Nghiên cứu chương trình, sách giáo khoa Lịch sử để xác định mức độ, nội dung, ý nghĩa biểu tượng nhân vật HCM qua dạy học Lịch sử.
• Đề xuất các con đường, biện pháp sư phạm để tạo biểu tượng nhân vật HCM trong dạy học phân môn Lịch sử lớp 5.

3. Đối tượng nghiên cứu 

   Đề tài nghiên cứu dùng để áp dụng cho việc dạy học sinh đang học khối 5 ( cụ thể là học sinh lớp 5A1 và 5A2) tại  trường tiểu học Lê Quý Đôn năm học ………

4. Giới han phạm vi nghiên cứu

Phân môn Lịch sử lớp 5.

5. Phương pháp nghiên cứu

Để hoàn thành SKKN, tôi sử dụng một số phương pháp như sau:

• Đọc, phân tích tài liệu lý luận dạy học nói chung, về dạy học phân môn Lịch sử và các tài liệu liên quan đến HCM nói riêng.

• NỘI DUNG

1. Cơ sở lí luận

* Những yêu cầu đối với bài học lịch sử

Thứ nhất, nội dung phải đảm bảo tính khoa học, tính tư tưởng và tính thực tiễn: 

• Nội dung bài học phản ánh được trình độ phát triển của sử học hiện nay.
• Sự kiện lịch sử tin cậy, giải thích đúng quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lênin và Đảng ta.
• Góp phần giáo dục thế hệ trẻ, phục vụ đời sống thực tiễn.

Thứ hai, xác định nội dung cơ bản của bài học theo yêu cầu chung mà chương trình qui định cho tất cả HS:

• Xác định được các đơn vị kiến thức cơ bản cấu thành nên nội dung bài học,  từng mục trong bài học.
• Hiểu được vị trí của từng đơn vị kiến thức đối với việc hoàn thành mục tiêu bài học.

Thứ ba, đảo đảm tính toàn diện của kế hoạch sư phạm:

• Xác định đúng vị trí của bài trong thực hiện các nhiệm vụ dạy học.
• Đảm bảo sự thống nhất giữa các nhiệm vụ dạy học.
• “Thể hiện việc sử dụng thành thạo qui luật của quá trình nhận thức, định hướng khả năng nhận thức của đa số HS và biết phân biệt trình độ nhận thức của các em”.

Thứ tư, tổ chức tốt hoạt động nhận thức tự giác, tích cực, độc lập của HS:

• Định hướng hoạt động, đặt ra mục đích hoạt động.
• Sử dụng các biện pháp kích thích hoạt động nhận thức của HS.
• Phát huy cao độ tính tích cực nhận thức của HS qua hệ thống câu hỏi và nêu vấn đề. 

Thứ năm, lựa chọn đúng nguồn kiến thức, phương pháp, phương tiện đối với từng phần của bài học:

• Sử dụng đa dạng các nguồn kiến thức để bài giảng sinh động.
• Lựa chọn, kết hợp các phương pháp, phương tiện phù hợp với nội dung từng phần của bài học, với đối tượng HS.

Thứ sáu, thực hiện có hiệu quả việc giáo dục tư tưởng chính trị:

• Lòng yêu nước 
• Sự chuyên cần
• Tính tập thể
• Hứng thú học tập phân môn.

*  Phân môn Lịch sử ở trường Tiểu học

1. a)  Quan điểm chỉ đạo, mục tiêu của môn học

* Quan điểm chỉ đạo

– Khoa học: Lựa chọn, trình bày nội dung chính xác giúp HS nhận thức lịch sử một cách khách quan.

– Cơ bản: Tập trung những nội dung cốt lõi, then chốt có ý nghĩa nhất giúp HS hiểu biết cơ bản về lịch sử dân tộc Việt Nam.

– Dân tộc: Phù hợp với bối cảnh chính trị – kinh tế – xã hội và yêu cầu của đất nước Việt Nam.

– Thực thi: Phù hợp với điều kiện kinh tế – xã hội, khả năng của GV – HS có thể điều chỉnh phù hợp với các nhóm đối tượng HS.

* Mục tiêu của môn học

– Cung cấp cho HS một số thông tin cơ bản, thiết thực về: Một số sự kiện, hiện tượng, nhân vật lịch sử tiêu biểu của lịch sử Việt Nam khi thực dân Pháp xâm lược nước ta từ năm 1858 tới nay.

– Bước đầu hình thành và rèn luyện cho HS các kỹ năng: 

+ Quan sát sự vật, hiện tượng, thu thập, tìm kiếm tư liệu lịch sử từ các nguồn khác nhau.

+ Nêu thắc mắc, đặt câu hỏi trong quá trình học tập và chọn thông tin để giải đáp.

+ Phân tích, đánh giá, so sánh các sự vật hiện tượng lịch sử.

+ Vận dụng các kiến thức đã học vào thực tiễn đời sống.

– Góp phần bồi dưỡng và phát triển ở HS những thái độ:

+ Ham học hỏi, tìm hiểu để biết về lịch sử dân tộc.

+ Yêu đất nước, thiên nhiên, con người.

+ Có ý thức và hành động bảo vệ thiên nhiên các di tích lịch sử, các di sản văn hóa.

1. b) Tìm hiểu sách giáo khoa

• Cấu tạo chương trình

Thực hiện trong 35 tiết học gồm:

• 26 tiết cung cấp kiến thức mới;
• 3 tiết ôn tập;
• 4 tiết kiểm tra cuối kì;
• 2 tiết dành cho lịch sử địa phương.

• Chương trình môn Lịch sử và Địa lí lớp 5, phần Lịch sử.

• Hơn tám mươi năm chống thực dân Pháp xâm lược và đô hộ (1858 – 1945) gồm 11 bài.
• Bảo vệ chính quyền non trẻ, trường kì kháng chiến chống thực dân Pháp (1945 – 1954) gồm 7 bài.
• Xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc và đấu tranh thống nhất đất nước (1954 -1975) gồm 8 bài.
• Xây dựng chủ nghĩa xã hội trong cả nước (từ 1975 đến nay) gồm 3 bài.

• Kênh chữ: 

• Chữ nhỏ: Giới thiệu bối cảnh lịch sử, tiểu sử hoặc tư liệu tham khảo dẫn dắt sự kiện.
• Chữ in nghiêng: Định hướng hoạt động.
• Chữ vừa: ghi nội dung kiến thức.
• Chữ xanh in đậm ghi kiến thức trọng tâm.
• Chú thích.
• Câu hỏi cuối bài hướng dẫn HS học tập.

• Phần kênh hình có tác dụng như sau:

•  Cung cấp kiến thức mới.
•  Minh họa cho kênh chữ.
•  Định hướng hoạt động.

• Về cấu trúc: Sách giáo khoa lịch sử đã đưa vào những sử liệu gốc, những chứng cứ lịch sử.

•  Bài viết của tác giả.
•  Các tài liệu, tư liệu, tranh ảnh, biểu bảng.
•  Các bài tập, câu hỏi, chỉ thị làm việc.
•  Các phương tiện giúp đỡ việc học tập của HS.

• Sách giáo khoa

•  Sách giáo khoa là sách viết cho HS nên bài viết ngắn gọn, rõ, vừa sức phù hợp với đặc điểm tâm sinh lí lứa tuổi, phù hợp với năng lực nhận thức của HS .
• Có tính đến dành thời gian cho các hoạt động tự lập, tự tìm tòi, sáng tạo của HS, không chỉ viết theo lối diển giảng, truyền thụ một chiều mà còn viết theo lối gợi mở, nêu vấn đề.

• Ưu điểm sách giáo khoa:

• Được lựa chọn phù hợp và thể hiện rõ lịch sử thể hiện rõ trong các mối quan hệ giữa sự kiện và vấn đề.
• In ở dạng dễ đọc.
• Giảm thiểu các khó khăn đọc hiểu nhờ việc giải thích các từ khó, các điển tích.
• Kèm theo các câu hỏi gợi ý, khai thác, đánh giá văn bản.
• Có nhiều ảnh lịch sử, tranh đương thời, (tất cả đều có xuất xứ, kèm theo các câu hỏi, yêu cầu làm việc).
• Các phương tiện giúp đỡ việc học tập của HS: Các lược đồ; các bảng tóm tắt, hệ thống hóa kiến thức; danh mục giải thích khái niệm, thuật ngữ khoa học ở cuối sách; Các hoạt động được thiết kế có kế hoạch từ đơn giản đến phức tạp, từ dễ đến khó.

1. b) Phương pháp dạy học

Phân môn Lịch sử lớp 5 vận dụng các phương pháp dạy học sau: 

• Kể chuyện
• Miêu tả
• Tường thuật
• Đóng vai
• Đàm thoại
• Thảo luận nhóm
• Trực quan

Trong đó các phương pháp: kể chuyện; tường thuật; đóng vai; trực quan; miêu tả giúp HS tái tạo lại hình ảnh lịch sử. 

Các phương pháp: đàm thoại và thảo luận nhóm giúp HS tìm tòi, phát hiện bản chất, ý nghĩa của sự kiện, hiện tượng lịch sử, từ đó giúp HS đưa ra kết luận, rút ra bài học lịch sử. Cụ thể là:

1. d) Những sự kiện liên quan đến HCM và hoạt động của Người phân bố trong các bài dạy của phân môn Lịch sử lớp 5

Tài liệu, sự kiện lịch sử là cơ sở để khôi phục lại hình ảnh quá khứ, tiến hành khái quát lý luận. Cho nên việc chọn sự kiện trong dạy học lịch sử nói chung, trong giảng dạy các sự kiện liên quan đến nhân vật HCM phải là các sự kiện “cơ bản”, “chính xác”, “điển hình”  

Trước hết, phải xác định một số lượng cần thiết, phù hợp với tính chất, khuôn khổ của nội dung chương trình. Qua phân tích chương trình, SGK Lịch sử và Địa lí lớp 5, tôi thấy có 7 sự kiện trực tiếp đề cập đến hoạt động cách mạng của HCM, mà HS cần nắm vững để làm cơ sở cho việc tạo biểu tượng về Người.

• • Sự kiện 1: Nguyễn Tất Thành ra đi tìm đường cứu nước (5/6/1911) trong bài 2: Nước ta đầu Thế kỷ XX và công cuộc tìm đường cứu nước.

• Sự kiện 2: Nguyễn Ái Quốc chủ trì hội nghị thành lập Đảng cộng sản Việt Nam (3/2 – 7/2/1930) trong bài 3: Đảng cộng sản Việt Nam ra đời. Xô Viết Nghệ – Tĩnh (1930 – 1931)

• • Sự kiện 3: HCM kêu gọi đồng bào cả nước nổi dậy Tổng khởi nghĩa dành chính quyền trong cách mạng tháng Tám (19/8/1945). Và HCM đọc tuyên ngôn độc lập tại quảng trường Ba Đình (2/9/1945)  trong bài 4: Cách mạng mùa thu và Bác Hồ đọc bản tuyên ngôn độc lập

• Sự kiện 4: HCM kêu gọi và gương mẫu thực hiện cuộc vận động xây dựng “hũ gạo đồng tâm” để cứu đói (1945 – 1946) và HCM ra lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến (19/12/1946) trong bài 5: Vượt qua tình thế hiểm nghèo, quyết tâm chống pháp trở lại xâm lược.

• Sự kiện 5: HCM quan sát mặt trận Đông Khê trong chiến dịch Biên giới (thu – đông 1950) trong bài 6: Chiến thắng Việt Bắc 1947 và Biên giới 1950.

Như đã nói ở trên, hệ thống sự kiện này không phải là niên biểu tiểu sử về cuộc đời và sự nghiệp của HCM, mà là những sự kiện nói lên những hoạt động chủ yếu của Người góp phần to lớn vào sự phát triển của lịch sử dân tộc.

Dựa vào SGK Lịch sử và Địa lí lớp 5, tôi phân phối các sự kiện vào các bài sau:

Bài 2: Quyết chí ra đi tìm đường cứu nước

Bài 3: Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời

Bài 4: Cách mạng mùa thu. Bác Hồ đọc bản tuyên ngôn độc lập

Bài 5: Vượt qua tình thế hiểm nghèo. Quyết tâm chống pháp trở lại xâm lược.

Bài 6: Chiến thắng Việt Bắc 1947 và Biên Giới năm 1950

Bài 7: Từ sau chiến thắng Biên giới đến Chiến thắng Điện Biên Phủ 1954

Ngoài 6 sự kiện phản ánh trực tiếp hoạt động của HCM nêu trên, SGK Lịch sử và Địa lí lớp 5 cũng trình bày sự kiện gián tiếp đề cập đến hoạt động của HCM. Đó là các sự kiện:

Sự kiện 1: Tuyến đường vận chuyển chiến lược Bắc – Nam mang tên HCM trên bộ dọc theo dãy Trường Sơn và trên biển dọc theo bờ biển VN khai thông từ tháng 5 năm 1959 trong bài 9: Nhà máy hiện đại đầu tiên của nước ta. Đường Trường Sơn huyền thoại.