SKKN Rèn kĩ năng chứng minh trong kiểu bài nghị luận về một vấn đề lí luận văn học cho học sinh giỏi môn Ngữ văn

1. Tên sáng kiến, lĩnh vực áp dụng

Là nhóm tác giả đề nghị xét công nhận sáng kiến: Rèn kĩ năng chứng minh trong kiểu bài nghị luận về một vấn đề lí luận văn học cho học sinh giỏi môn Ngữ văn.

Lĩnh vực áp dụng: Dạy học Ngữ văn ở trường THPT đặc biệt với đối tượng học sinh giỏi văn .

2. Nội dung

a. Giải pháp cũ thường làm

– Giải pháp cũ: Kiểu bài nghị luận về một vấn đề lí luận văn học đã được đưa vào trong nhà trường từ rất nhiều năm nay và là kiểu bài đặc biệt quan trọng đối với học sinh giỏi môn Ngữ văn bởi đó là kiểu bài xuất hiện trong cấu trúc đề thi học sinh giỏi các cấp từ cấp THCS, THPT đến cấp Quốc gia. Chính vì thế đây là kiểu bài trọng tâm được giáo viên ôn luyện trong các đợt bồi dưỡng học sinh giỏi. Ở kiểu bài này có một số kĩ năng học sinh thường mắc sai sót, lúng túng trong quá trình làm bài đó chính là kĩ năng chứng minh vấn đề nghị luận. Bản thân các thầy cô giáo cũng khó khăn trong quá trình giảng dạy cho học sinh phần này. Giải pháp chủ đạo mà các thầy cô thường làm đó là viết thành văn mẫu cho học sinh, áp đặt tác phẩm chứng minh một cách cứng nhắc. Cách dạy này nghiêng về cách dạy học truyền thống với người dạy là trung tâm, người học là khách thể, là quỹ đạo xung quanh và nguy hiểm nhất nó bó hẹp tư duy người học, hạn chế khả năng sáng tạo của học sinh, có thể biến học sinh thành con vẹt, kém chủ động trong quá trình xử lí đề. Người học sẽ lĩnh hội các nội dung theo phương thức đã được lập trình sẵn, được làm mẫu. Đây là cách làm cho tới nay không còn phù hợp.

– Ưu điểm, nhược điểm và những tồn tại cần khắc phục:

+ Phương pháp dạy này có những ưu điểm như: Học sinh dễ dàng hình dung cách làm, cách viết .Tuy nhiên, chỉ sử dụng phương pháp viết mẫu, áp đặt học sinh viết theo ý của người dạy sẽ khiến học sinh tiếp thu kiến thức một cách thụ động, giờ học cũng buồn tẻ và kiến thức chỉ thiên về lý thuyết. Người học càng ngày càng mất hứng thú học tập; hạn chế, thậm chí triệt tiêu sự sáng tạo, luôn thụ động ghi nhớ kiến thức máy móc. Thực tế cho thấy càng ngày học sinh càng không thích học môn Ngữ Văn. Nếu học chỉ là học thuộc để chống đối với các kì thi.

+ Phương pháp cũ hoàn toàn không đáp ứng được yêu cầu giáo dục theo hướng đổi mới phát huy năng lực, phẩm chất người học của giáo dục hiện nay. Do đó người giáo viên cần thấy được tầm quan trọng của việc hướng dẫn các kĩ năng làm bài, cung cấp cho học sinh những công cụ thiết thực để có thể chủ động xử lí đề trong quá trình làm bài.

b. Giải pháp mới cải tiến

Sau một thời gian vận dụng phương pháp dạy học cũ, ít chú ý tới rèn kĩ năng làm văn chúng tôi và nhiều đồng nghiệp càng nhận ra những mặt hạn chế đã nêu. Với mong muốn cải tiến phương pháp để hiệu quả giảng dạy được tốt hơn, chúng tôi đã tìm hiểu và nhận thấy cần phải tích cực hơn nữa trong việc vận dụng các phương pháp dạy học hiện đại trong dạy học môn Ngữ Văn, đặc biệt phải cung cấp cho học sinh các kĩ năng làm văn cơ bản nhất để có thể phát huy tối đa năng lực sáng tạo của học sinh giỏi. Chúng tôi đã đọc nhiều sách về hướng dẫn kĩ năng làm văn, tìm hiểu về các phương pháp dạy học, dựa vào đặc thù bộ môn, chúng tôi nhận thấy việc trang bị kĩ năng chứng minh trong quá trình hướng dẫn học sinh làm kiểu bài nghị luận về vấn đề lí luận là cực kì quan trọng bởi vì đây là phần quyết định tới sự thành công của bài văn. Đặc biệt với cách ra đề hướng mở hiện nay, với yêu cầu ngày càng cao trong cách phân tích chứng minh của học sinh giỏi thì việc hướng dẫn học sinh các kĩ năng chính là chiếc chìa khóa vàng để các em có thể tư duy chủ động nhưng có định hướng.

– Bản chất của giải pháp mới:

Từ xưa tới nay rất nhiều giáo viên dạy học sinh bằng cách viết thành bài văn mẫu. Đặc biệt phần chọn dẫn chứng và chứng minh học sinh đều theo cô giáo. Điều này đã tạo nên những bài văn ra cùng một khuôn, thiếu sự chủ động và sáng tạo của người viết trong quá trình làm bài. Bản chất của việc dạy kĩ năng là cấp cho học sinh cách làm, trao cho học sinh công cụ, hướng dẫn học sinh thực hiện có định hướng nhưng người học vẫn có thể thể hiện được sự sáng tạo trong quá trình triển khai bài viết.

– Tính mới, tính sáng tạo của giải pháp:

+ Học sinh biết vận dụng các kĩ năng, cách thức chứng minh để hoàn thành tốt nhất bài viết mà không có bất kì một bài văn mẫu nào.Việc học tập không chỉ dừng lại ở việc cung cấp tri thức mà hướng đến mục đích rèn kĩ năng giải quyết vấn đề, đặc biệt là các vấn đề lí luận chuyên sâu, phức tạp.

+ Tại trường THPT chuyên Lương Văn Tụy, đa số học sinh có tinh thần chủ động, tích cực học tập, có kĩ năng, có tư duy sáng tạo. Đặc biệt là học sinh chuyên văn, nhiều em có khả năng thẩm thấu tri thức tốt, vận dụng kĩ năng linh hoạt, nhuần nhuyễn. Chính vì vậy việc cung cấp, hướng dẫn kĩ năng làm bài sẽ vô cùng quan trọng để tạo nên đường tư duy hệ thống, giúp học sinh hoàn toàn chủ động trước dạng bài khó này.

+ Hướng dẫn kĩ năng chọn, phân tích, chứng minh ở kiểu bài nghị luận về một vấn đề lí luận đã được đội ngũ giáo viên chuyên trường THPT chuyên Lương Văn Tụy áp dụng nhiều năm nay trong quá trình bồi dưỡng học sinh giỏi cấp khu vực, cấp tỉnh, cấp quốc gia và thực tế cho thấy đem lại rất nhiều hiệu quả: góp phần nâng cao hơn chất lượng giờ học Ngữ văn; tạo tâm thế, hứng thú cho học sinh trong việc độc lập, chủ động tìm kiếm và chiếm lĩnh tri thức; rèn cho học sinh các kĩ năng xử lí đề, chủ động chọn lựa dẫn chứng chính xác, phân tích chứng minh đúng hướng để làm nổi bật vấn đề cần nghị luận, rèn luyện thói quen nghiên cứu, tự học suốt đời.

3. Hiệu quả kinh tế và hiệu quả xã hội dự kiến đạt được

* Hiệu quả kinh tế:

Giúp giáo viên và học sinh tiết kiệm chi phí mua các sách tham khảo, học các khóa học online trên mạng xã hội hay mời giáo sư thỉnh giảng, bởi với tài liệu này chúng tôi đã công phu chắt lọc và sáng tạo dựa trên việc tham khảo từ nhiều nguồn tài liệu khác nhau.

* Hiệu quả xã hội:

– Giúp giáo viên có thêm tư liệu bổ sung kiến thức và phương pháp dạy học tích cực, làm phong phú và nâng cao chất lượng dạy học các lớp chuyên Văn và ôn đội tuyển học sinh giỏi các cấp (cấp trường, cấp tỉnh, cấp khu vực và cấp quốc gia).

– Đáp ứng tốt nhất những tiêu chuẩn về kiến thức và kĩ năng, năng lực mà mục tiêu môn học đã đề ra, đặc biệt là mục tiêu ôn thi học sinh giỏi – một nhiệm vụ chính trị trọng điểm đối với trường chuyên.

– Nhiều phẩm chất của học sinh cũng được hình thành và phát triển: biết trân trọng thành quả lao động sáng tạo của mọi người và của cả bản thân; thấy được vai trò, ý nghĩa của việc học môn Ngữ văn đối với đời sống con người.

– Điều quan trọng nữa là học sinh sẽ thu hoạch được nhiều kiến thức và kĩ năng bổ ích, cũng hứng thú hơn với việc học; nhờ đó, các kì thi chọn học sinh giỏi, đặc biệt là kì thi chọn Học sinh giỏi Quốc gia sẽ đạt chất lượng và hiệu quả cao hơn.