SKKN Rèn kĩ năng viết văn tả cảnh cho học sinh lớp 5

I. PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Tất cả chúng ta đều hiểu rằng, học sinh Tiểu học chỉ có thể học tập được các môn học khác khi có kiến thức Tiếng Việt vì đây là phương tiện giao tiếp, là công cụ trao đổi thông tin và chiếm lĩnh tri thức. Trong môn Tiếng Việt có nhiều phân môn, mỗi phân môn mang một kiến thức nhất định, chúng bổ trợ cho nhau. Bắt đầu khởi động bằng môn Học vần, tiếp theo là Tập viết, Chính tả, Luyện từ và câu,… cuối cùng làTập làm văn.
Tập làm văn là một phân môn rất quan trọng trong chương trình dạy học tiểu học. Nó không chỉ giúp học sinh hình thành các kĩ năng: Nghe, nói, đọc, viết mà còn rèn cho học sinh khả năng giao tiếp, quan sát, phân tích tổng hợp và còn hình thành cho học sinh những phẩm chất tốt đẹp của con người mới. Đặc biệt, kiến thức Tập làm văn ở Tiểu học tập trung nhiều trong chương trình Tập làm văn lớp 4 – 5 với các kiểu bài như: trao đổi ý kiến; kể chuyện; miêu tả.., tôi nhận thấy học
sinh có thể làm tốt các kiểu bài ở thể loại văn miêu tả như: tả đồ vật, tả con vật, tả người; nhưng trong chương trình Tập làm văn lớp 5, khi làm văn tả cảnh thì học sinh còn nhiều lúng túng; câu văn thường ngắn ngủn, thiếu bộ phận, thiếu hình ảnh; diễn đạt rườm rà, thiếu cảm xúc… Các bài viết thường rơi vào tình trạng liệt kê, kể mà không tả. Do vậy, khi dạy kiểu bài này đòi hỏi giáo viên phải có nhiều sáng tạo, linh hoạt trong quá trình lên lớp, chuẩn bị thật công phu các tình huống có thể gặp ở học sinh.
Là một giáo viên đã trải qua nhiều năm giảng dạy chương trình lớp 4, 5 ,tôi nhận thấy văn tả cảnh là một kiểu bài khó vì học sinh chưa có khả năng quan sát tinh tế, chưa cảm nhận được vẻ đẹp hay những thay đổi của cảnh, không biết dựa vào cảm xúc của mình để làm cảnh đó trở nên đẹp hơn, sinh động hơn và viết thành những bài văn thì lại càng khó khăn hơn nhiều. Đây lại chính là cái đích cuối cùng mà phân môn Tập làm văn đòi hỏi người học cần đạt tới.
Chính vì vậy, tôi luôn trăn trở suy nghĩ để làm thế nào cho học sinh thích làm văn,lời văn chân thật, có cảm xúc. Trong 3 năm học: ……., …….; ……., tôi đã dạy và tìm hiểu khá kĩ về mảng Tập làm văn, đặc biệt là văn tả cảnh lớp 5. Tôi đã áp dụng một số phương pháp và thấy có những kết quả đáng mừng. Kinh nghiệm này được áp dụng và đã mang lại hiệu quả nhất định trong dạy Tập làm văn. Năm học ……., tôi mạnh dạn đề xuất sáng kiến kinh nghiệm nhỏ “ Rèn kĩ năng viết văn tả cảnh cho học sinh lớp 5”, để nghiên cứu với hi vọng góp phần nâng cao trình độ của bản thân và nâng cao chất lượng bài viết văn tả cảnh cho học sinh. Qua đây, tôi mong muốn nhận được nhiều ý kiến trao đổi của đồng nghiệp để sáng kiến thực sự có giá trị trong quá trình dạy học.
2.Mục đích nghiên cứu:
*Giúp học sinh lớp 5: – Hiểu được đặc điểm của thể loại văn tả cảnh, trọng tâm miêu tả của từng bài. – Rèn kĩ năng quan sát, tìm ý, lập dàn ý, biết sử dụng sơ đồ tư duy để lập dàn ý – Rèn kĩ năng dùng từ, đặt câu, viết đoạn, liên kết đoạn, diễn đạt lưu loát, mạch lạc. – Rèn kĩ năng viết các đoạn văn, bài văn giàu hình ảnh, cảm xúc. – Bồi dưỡng tình cảm yêu mến, gắn bó, biết trân trọng những cảnh vật xung quanh các em. – Có cách nhìn sự vật theo hướng tích cực, ham thích quan sát, tìm tòi khám phá. – Có tiền đề tốt để học viết văn miêu tả ở các lớp sau… * Giúp giáo viên: – Nhìn nhận lại sâu sắc hơn việc dạy văn tả cảnh cho học sinh lớp 5 để vận dụng phương pháp, biện pháp và hình thức tổ chức dạy học một cách linh hoạt. – Tự tìm tòi, nâng cao tay nghề, đúc rút kinh nghiệm trong giảng dạy TLV nói chung và trong dạy học sinh viết văn tả cảnh nói riêng. – Nâng cao khả năng nghiên cứu khoa học 3.Đối tượng nghiên cứu: – Khách thể nghiên cứu: Học sinh lớp 5A trường Tiểu học Lê Văn Tám. – Đối tượng nghiên cứu: Thể loại văn tả cảnh lớp 5, một số kinh nghiệm rèn viết văn tả cảnh. 4.Phương pháp nghiên cứu: Để nghiên cứu và viết sáng kiến kinh nghiệm đạt hiệu quả, tôi đã kết hợp sử dụng nhiều phương pháp 4.1. Phương pháp nghiên cứu lí luận: 4.2. Phương pháp quan sát sư phạm: 4.3. Phương pháp điều tra khảo sát thực tế 4.4. Phương pháp thống kê, xử lí số liệu 4.5. Phương pháp trực quan 4.6. Phương pháp thực hành 4.7.Phương pháp tổng kết kinh nghiệm:

NỘI DUNG
1. Cơ sở lí luận:
Trong chương trình Tiểu học, môn Tiếng Việt có nhiệm vụ hình thành và phát triển cho học sinh các kĩ năng nghe, nói, đọc, viết. Thông qua việc dạy học Tiếng Việt, góp phần rèn luyện tư duy, cung cấp cho học sinh những kiến thức sơ giản về xã hội, về văn hóa của Việt Nam và nước ngoài. Bồi dưỡng tình yêu Tiếng Việt và hình thành thói quen giữ gìn sự trong sáng, giàu đẹp của Tiếng Việt.
Môn Tiếng Việt gồm nhiều phân môn khác nhau. Việc dạy và học mỗi phân môn có những thuận lợi và khó khăn riêng, song khó hơn cả đối với người dạy cũng như đối với người học là phân môn Tập làm văn.
Tập làm văn là một phân môn rất quan trọng trong chương trình dạy học Tiểu học. Dạy Tập làm văn là dạy học sinh cách nhìn nhận cuộc sống xung quanh trong thực tế vốn có của nó với cảm xúc thực của các em. Đồng thời cũng dạy các em cách ghi lại sự nhìn nhận ấy qua các văn bản – còn gọi là đoạn văn, bài văn một cách chính xác về đối tượng, về ngữ pháp Tiếng Việt.
Tập làm văn lớp 5 gồm nhiều nội dung, một trong những nội dung chính của chương trình Tập làm văn lớp 5 là văn miêu tả. Tả cảnh là một kiểu bài khó vì với học sinh lớp 5 kĩ năng quan sát, tư duy trừu tượng, vốn từ, vốn hiểu biết vẫn còn hạn chế. Trong khi đó, kiểu bài văn tả cảnh trong phân môn Tập làm văn ở lớp 5 là thể loại văn dùng ngôn ngữ để “vẽ” ra các sự vật, con người, con vật, cảnh vật, sự việc… một cách sinh động, cụ thể. Một bài văn miêu tả hay không những phải thể hiện rõ nét, chính xác, sinh động về đối tượng miêu tả mà còn thể hiện được trí tưởng tượng, cảm xúc và đánh giá của người viết đối với đối tượng được miêu tả. … Học sinh lại còn phải biết kết hợp hài hòa nhiều kĩ năng như: phân tích đề, tìm ý, lập dàn ý, dùng từ, đặt câu, viết đoạn văn… Thế nhưng trong thực tế giảng dạy tôi thấy số lượng học sinh viết được bài văn tả cảnh hay còn rất hạn chế. Đa số các em khi làm bài văn tả cảnh còn mang tính kể lể, liệt kê các sự việc, sự vật. Kĩ năng sử dụng từ, viết câu, liên kết các đoạn chưa tốt, các ý chưa gắn kết với nhau, câu văn thiếu hình ảnh và thiếu cảm xúc, chưa gắn với thực tế dẫn đến chất lượng bài văn còn thấp so với yêu cầu.
Từ những hạn chế trên tôi luôn trăn trở suy nghĩ: Làm thế nào để tiết học Tập làm văn nhẹ nhàng mà hiệu quả? Làm thế nào để các em hoạt động tích cực, chủ động trong giờ học Tập làm văn? Làm thế nào để các em có kĩ năng viết được một bài văn tả cảnh hoàn chỉnh đạt được yêu cầu như mong muốn?
Đó cũng chính là lí do tôi đưa ra nghiên cứu và đúc rút kinh nghiệm: “Rèn kĩ năng viết văn tả cảnh cho học sinh lớp 5”.
2.Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm a. Thực trạng học sinh: Qua trực tiếp giảng dạy phân môn Tập làm văn, tôi thấy khi làm văn tả cảnh trong bài viết của các em còn có một số mặt hạn chế sau:
Tổng số HS
Bài viết xúc tích, lời văn sinh động, sáng tạo, giàu hình ảnh, cảm xúc chân thực.
Bài viết đúng trọng tâm của đề, lời văn chưa giàu hình ảnh, ít sử dụng các biện pháp nghệ thuật khi miêu tả.
Bài viết đã đúng yêu cầu của đề, nhưng miêu tả còn sơ sài, chưa đúng trọng tâm ,sa vào liệt kê.
Bài viết chưa đúng yêu cầu của đề, sắp xếp ý lộn xộn bố cục bài chưa rõ ràng, sai nhiều lỗi chính tả.
43
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
8
18,6
18
41,9
13
30,2
4
9,3

Thực trạng học sinh còn nhiều hạn chế như vậy đã làm cho tiết Tập làm văn trở thành một gánh nặng, một thách thức đối với các em. Đôi khi các em ngại viết, ngại và thậm chísợ phải làm bài văn miêu tả. Đâu là nguyên nhân dẫn đến tình trạng chất lượng Tập làm văn của học sinh chưa đạt yêu cầu? Qua quá trình giảng dạy lớp 5 mà cụ thể là dạy dạng bài tập làm văn tả cảnh, tôi nhận thấy chất lượng các bài văn tả cảnh của học sinh chưa được cao do nhiều nguyên nhân.

b. Nguyên nhân của thực trạng:
* Về phía học sinh: – Khi làm văn, học sinh chưa xác định đúng yêu cầu trọng tâm của đề bài. – Học sinh chưa tập trung quan sát đối tượng miêu tả hoặc là khi quan sát thì các em thiếu kĩ năng và mục đích quan sát: quan sát những gì, quan sát từ đâu? Làm thế nào phát hiện được nét tiêu biểu của đối tượng cần miêu tả?… – Các em chưa biết hình dung các đối tượng miêu tả thông qua hình ảnh, âm thanh, cảm giác… về sự vật khi quan sát. – Các em ít tìm hiểu và đọc sách, báo, tài liệu tham khảo liên quan đến môn học để tích lũy vốn từ nên vốn từ của các em đơn điệu, nghèo nàn. Các em lại không biết sắp xếp câu văn, ý văn như thế nào để bài viết được mạch lạc. Bên cạnh đó việc diễn đạt một cảnh bằng vốn từ ngữ của các em về một sự vật, cảnh vật, về một con người cụ thể nào đó cũng gặp nhiều lúng túng.
* Về phía giáo viên:
– Giáo viên chưa linh hoạt, chủ động, sáng tạo khi tổ chức dạy trên lớp, hình thức dạy học còn đơn điệu chưa gây được hứng thú cho học sinh. – Giáo viên chưa quan tâm rèn luyện cho học sinh thói quen đọc sách, đọc các bài văn mẫu để học tập các ý văn hay, từ ngữ đẹp, cách tả mới mẻ. – Giáo viên thực hiện các yêu cầu khi trả bài viết của học sinh chưa thật sự tỉ mỉ, chưa giúp các em nhận thấy được những lỗi sai của mình khi làm bài để có sự chỉnh sửa rút kinh nghiệm cho bài làm sau. Đây không phải là vấn đề có thể giải quyết được trong một tiết, một tuần… mà là cả một quá trình dạy Tập làm văn bởi dạng văn tả cảnh là sự kết hợp của nhiều thể loại văn các em đã học và còn cần có cách nhìn, cách nghĩ, cách sáng tạo mới.
3. Các biện pháp đã sử dụng : 3.1. Những vấn đề cần giải quyết. Đứng trước thực trạng dạy và học như trên, yêu cầu đặt ra cấp thiết là phải đổi mới phương pháp dạy học để học sinh đến với phân môn Tập làm văn một cách say mê, hứng thú để từ đó có cảm xúc viết văn. Để đạt được mục tiêu trên theo tôi cần phải tiến hành giải quyết các vấn đề chính sau: – Rèn cho học sinh kĩ năng quan sát và ghi chép. – Làm giàu vốn từ cho học sinh bằng cách luyện kĩ năng sử dụng từ ngữ, đặt câu, sử dụng biện pháp nghệ thuật trong văn miêu tả thông qua tất cả các phân môn của môn Tiếng Việt. – Cung cấp cho học sinh phương pháp làm văn miêu tả nói chung và tả cảnh nói riêng.
3.2. Một số biện pháp để giải quyết các vấn đề.
Từ kinh nghiệm dạy học của mình, tôi xin đưa ra một số biện pháp để giải quyết các vấn đề được nêu ở trên giúp học sinh làm tốt bài văn tả cảnh như sau: a. Rèn luyện kĩ năng quan sát cho học sinh.
– Đối tượng của văn miêu tả là những sự vật, sự việc, là thế giới thiên nhiên, là con người và cuộc sống con người. Đó là một thế giới hết sức đa dạng, phức tạp và sống động diễn ra quanh ta, thay đổi từng giờ, từng ngày. Vậy nên tôi yêu cầu học sinh phải thường xuyên quan sát và ghi chép.
– Đối với các em học sinh, khi làm văn miêu tả thì kĩ năng quan sát và ghi chép những điều đã quan sát được là một trong những việc làm rất cần thiết. Ngay từ đầu năm học, tôi đã hình thành và tạo cho các em có thói quen quan sát và ghi chép những điều mình quan sát được về đối tượng mình cần miêu tả( Chẳng hạn khi tả cây có bóng mát, tôi cho học sinh trực tiếp xuống sân trường quan sát các cây cho bóng mát như bàng, xà cừ,…. Tôi yêu cầu các em quan sát bằng các giác quan để cảm nhận các đặc điểm của cây như: dùng tay sờ vào thân cây để cảm nhận lớp vỏ thô nhám, sần sùi; Vòng tay ôm thân cây để thấy độ to của thân, dùng mắt để quan sát màu sắc của lá, dùng tai để lắng nghe tiếng lá reo khi có gió thổi….). Chính nhờ tạo được cho các em thói quen quan sát đó nên khi chuyển sang thể loại tả cảnh, các em biết quan sát đối tượng miêu tả qua các tiết học ngoài trời, quan sát thực tế với những bài văn tả cảnh đẹp quê hương, trường lớp,…