SKKN Rèn luyện cho học sinh kỹ năng tự học trong dạy học tuần hoàn máu

MỤC LỤC

Trang 

MỞ ĐẦU …………………………………………………………………………………………….. 1 

1. Lý do chọn đề tài …………………………………………………………………………….. 1 
2. Mục đích nghiên cứu ……………………………………………………………………….. 2 
3. Nhiệm vụ nghiên cứu ………………………………………………………………………. 2 
4. Đóng góp mới của đề tài …………………………………………………………………… 2 
5. Cấu trúc của đề tài …………………………………………………………………………… 3 

NỘI DUNG …………………………………………………………………………………………. 4 

Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC RÈN LUYỆN 

KỸ NĂNG TỰ HỌC SINH HỌC 11 THPT……………………………………………. 4 

1.1. Cơ sở lí luận ………………………………………………………………………………… 4 

1. Lí thuyết về tự học…………………………………………………………………… 4 
2. Kỹ năng và kỹ năng tự học ……………………………………………………….. 5 
3. Nguyên tắc và quy trình rèn luyện kỹ năng tự học ………………………… 6 

1.2. Thực trạng rèn luyện kỹ năng tự học phần Tuần hoàn máu Sinh học 11 … 6 

1.2.1. Mục tiêu khảo sát ……………………………………………………………………. 6 

1.3.2. Kết quả khảo sát ……………………………………………………………………… 6 Kết luận chương 1 ………………………………………………………………………………. 9 

Chương 2. RÈN LUYỆN CHO HỌC SINH KỸ NĂNG TỰ HỌC 

TRONG DẠY HỌC TUẦN HOÀN MÁU SINH HỌC 11 ……………………… 10 

1. Mục tiêu phần tuần hoàn máu Sinh học 11 ……………………………………… 10 
2. Kỹ năng tự học phần Tuần hoàn máu Sinh học 11 ……………………………. 10 

1. Nhóm 1: Kỹ năng kiến tạo kiến thức ………………………………………… 11 
2. Nhóm 2: Kỹ năng biện luận sản phẩm kiến tạo …………………………… 15 
3. Nhóm 3: Kỹ năng vận dụng kiến thức ………………………………………. 24 

2.3. Rèn luyện luyện kỹ năng tự học Tuần hoàn máu Sinh học 11 …………….. 24 

1. Nguyên tắc rèn luyện kỹ năng tự học Tuần hoàn máu Sinh học 11 ……… 24 
2. Biện pháp rèn luyện kỹ năng tự học Tuần hoàn máu Sinh học 11 ….. 25 
3. Vận dụng quy trình rèn luyện KNTH trong hình thức bài lên lớp ….. 32 

Kết luận chương 2 …………………………………………………………………………….. 33 Chương 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ……………………………………………… 34 

1. Mục tiêu thực nghiệm ………………………………………………………………….. 34 
2. Nội dung thực nghiệm …………………………………………………………………. 34 

1. Các bài thực nghiệm sư phạm ………………………………………………….. 34 
2. Kiểm tra mức độ đạt được KNTH trong phần Tuần hoàn máu Sinh 

học 11 ………………………………………………………………………………………….. 34 

1. Kiểm tra kết quả lĩnh hội kiến thức của học sinh ………………………… 34 

3.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm ……………………………………………….. 34 

1. Chọn trường, lớp và giáo viên dạy thực nghiệm …………………………. 34 
2. Bố trí thực nghiệm …………………………………………………………………. 35 
3. Phương pháp thu thập dữ liệu ………………………………………………….. 35 

3.4. Kết quả thực nghiệm và biện luận ………………………………………………….. 38 

1. Phân tích định lượng………………………………………………………………. 38 
2. Phân tích định tính …………………………………………………………………. 39 

Kết luận chương 3 …………………………………………………………………………….. 40 

KẾT LUẬN ……………………………………………………………………………………….. 41 

PHỤ LỤC………………………………………………………………………………………….. 42 

                                        DANH MỤC VIẾT TẮT 

DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, BẢNG 

Sơ đồ: 

Sơ đồ 1.1. Chu trình tự học 5

Sơ đồ 2.1. Hệ thống kiến thức các dạng hệ tuần hoàn 16

Sơ đồ 2.2. Hệ thống các dạng hệ tuần hoàn 24

Sơ đồ 2.3.  Các yếu tố ảnh hưởng đến huyết áp ………………………………………… 23 

Bảng: 

Bảng 1.1.  Cơ cấu chia theo mức độ GV rèn luyện KNTH phần Tuần hoàn máu SH11 cho HS …………………………………………………………………. 7 

Bảng 1.2.  Cơ cấu HS chia theo mức độ đạt được KNTH phần Tuần hoàn 

máu SH11 …………………………………………………………………………….. 8 

Bảng 2.1.  Quy trình rèn luyện KNTH SH11 của HS và những tác động của GV . 26 

Bảng 3.1.  Các bài thực nghiệm …………………………………………………………….. 34 

Bảng 3.2.  Trường, lớp và giáo viên dạy thực nghiệm ………………………………. 35 

Bảng 3.3.  Bố trí kiểm tra KNTH Tuần hoàn máu SH11 trong nhóm TN……… 36 

Bảng 3.4.  Thang đo mức độ đạt được KNTH………………………………………….. 36 

Bảng 3.5.  Cơ cấu HS chia theo mức độ đạt được một số KNTH ở 3 lần 

kiểm tra ……………………………………………………………………………… 38 

MỞ ĐẦU 

1. Lý do chọn đề tài 

Xu thế chung của phương pháp dạy học trên thế giới hiện nay là biến chủ thể nhận thức thành chủ thể hành động, đặt người học vào tư thế tự khám phá kiến thức. Giáo viên (GV) giữ vai trò là người hướng dẫn, tổ chức còn học sinh (HS) là người tự khám phá tìm ra tri thức mới. Để làm được điều này tất yếu đòi hỏi phải có sự đổi mới trong phương pháp dạy và học nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả giáo dục sao cho người học chiếm lĩnh tri thức trong thời gian ngắn nhất, bằng con đường nhanh nhất và ứng dụng rộng rãi nhất có thể. Văn kiện Đại hội IX của Đảng Cộng Sản Việt Nam đã chỉ rõ “Phát huy tinh thần độc lập suy nghĩ và sáng tạo của học sinh – sinh viên, đề cao năng lục tự học, tự hoàn thiện học vấn và tay nghề, đẩy mạnh phong trào học tập trong nhân dân…”. Muốn vậy, người giáo viên không chỉ phải nắm vững tri thức mà còn phải biết vạch ra con đường lĩnh hội tốt nhất cho học sinh. Trên tinh thần ấy, rõ ràng Đảng ta đã coi tự học (TH), tự đào tạo là vấn đề mấu chốt có vị trí cực kì quan trọng trong chiến lược giáo dục – đào tạo của đất nước. 

Tự học là mục tiêu cơ bản của quá trình dạy học. Vì vậy, bồi dưỡng năng lực TH là cách tốt nhất để tạo ra động lực mạnh mẽ cho quá trình học tập. TH giúp cho mọi người có thể chủ động học tập suốt đời. Định hướng này đã được thể chế hóa trong Luật giáo dục (2005), điều 28.2: “Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, khả năng làm việc theo nhóm, rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập của học sinh”. Trong các phương pháp học tập thì cốt lõi là phương pháp tự học. Nếu rèn luyện cho người học có được phương pháp, kỹ năng, thói quen, ý chí TH thì sẽ tạo cho họ lòng ham học, khơi dậy nội lực vốn có trong mỗi con người, kết quả học tập sẽ được nhân lên gấp bội. Ngày nay, người ta nhấn mạnh mặt hoạt động học trong quá trình dạy học, nỗ lực tạo ra sự chuyển biến từ học tập thụ động sang tự học chủ động. 

Hiện nay, đa số HS phổ thông đã có ý thức tự học. Tuy nhiên, hình thức và phương pháp chưa phong phú, chưa hiệu quả. Thực tế cho thấy, KN tự học của HS phổ thông hiện nay còn rất hạn chế. Nhiều HS khi đọc xong một đoạn trong SGK nhưng không thể tự tóm tắt được nội dung chính, đặc biệt là không thể rút ra phương pháp chung để thực hiện một loại hoạt động nào đó. Đặt vấn đề tự học ngay trong trường phổ thông, không chỉ tự học ở nhà sau các bài lên lớp mà tự học cả trong tiết học có sự hướng dẫn của GV. Tự học là một hình thức học. Hình thức tự học có hướng dẫn là hướng dẫn để HS tự học. Trong tự học có hướng dẫn, HS nhận được sự hướng dẫn từ hai nguồn: từ tài liệu hướng dẫn và trực tiếp từ GV. 

Chương trình SH11 tập trung đi sâu nghiên cứu tổng thể về sinh học cơ thể đa bào từ chuyển hóa vật chất và năng lượng, cảm ứng, sinh trưởng và phát triển đến sinh sản. Các kiến thức này liên quan mật thiết với nhau khi nghiên cứu hoàn chỉnh về cơ thể đa bào. Tuần hoàn máu là một phần kiến thức quan trọng trong chương trình, nắm vững kiến thức này HS không những có thế giới quan khoa học đúng đắn về thế giới sống mà còn biết vận dụng các kiến thức khoa học vào thực tiễn bảo vệ sức khỏe của bản thân và môi trường. Với thời lượng lên lớp theo quy định đối với môn Sinh học 11 là 1,5 tiết/tuần/năm học thì GV khó có thể truyền đạt hết lượng kiến thức cần thiết cho HS. Vì thế, chúng tôi cho rằng có thể tận dụng thời gian tiếp xúc giữa GV và HS để GV tổ chức, hướng dẫn và rèn luyện cho HS những kỹ năng tự học cụ thể. Với mục đích trên, tôi chọn đề tài: “Rèn luyện cho học sinh kỹ năng tự học trong dạy học Tuần hoàn máu – Sinh học 11”. 

• Mục đích nghiên cứu 

Dựa trên kết quả nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn của TH,  tôi xây dựng quy trình và lựa chọn các biện pháp sư phạm để rèn luyện cho học sinh kỹ năng tự học (KNTH) trong dạy học Tuần hoàn máu Sinh học 11 THPT. 

• Nhiệm vụ nghiên cứu 

• Nghiên cứu cơ sở lý luận của việc rèn luyện KNTH trong dạy học sinh học phổ thông. 
• Đánh giá thực trạng KNTH của HS và biện pháp rèn luyện KNTH của GV cho học sinh trong dạy học Tuần hoàn máu SH11. 
• Phân tích, xác đinh đặc điểm, logic vận động nội dung Tuần hoàn máu SH11 làm cơ sở xác định các KN cần có để TH và biện pháp hình thành KNTH 
• Xây dựng quy trình rèn luyện KNTH Tuần hoàn máu SH11 trong hình thức bài lên lớp. 

Lựa chọn các biện pháp sư phạm để thực nghiệm sư phạm nhằm kiểm tra giả thuyết khoa học. 

4. Đóng góp mới của đề tài 

• Xác định được các kỹ năng tự học và quy trình, các biện pháp rèn luyện kỹ năng tự học Tuần hoàn máu Sinh học 11. 
• Xác định được các tiêu chí đánh giá kỹ năng tự học và vận dụng vào thực nghiệm. 
• Bước đầu thực nghiệm sư phạm kiểm chứng giả thuyết nghiên cứu.