SKKN Sử dụng bản đồ tư duy trong phần kiến thức cần nhớ ở các Bài luyện tập Chương 4, 5 Hóa học lớp 9

1. Mở đầu

1. Lí do chọn đề tài:

Theo tinh thần nghị quyết IX của Đảng đối với giáo dục đã chỉ rõ: “ Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy được tính tích cực tự giác, chủ động sáng tạo của học sinh, phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, từng môn học, bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn tác động đến tình cảm đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh”. Để đạt được những điều đó cùng với sự thay đổi về nội dung, hình thức tổ chức dạy học cần hình thành cho học sinh kĩ năng phân tích, tổng hợp, tạo cho học sinh năng lực tự học, tự rèn luyện bồi dưỡng kiến thức cho mình là việc vô cùng quan trọng.

Đổi mới phương pháp dạy học trong từng tiết dạy là một trong những yêu cầu mà mỗi giáo viên không ngừng đổi mới theo từng năm học, theo từng lớp học, từng tiết học, từng đối tượng học sinh cụ thể để từ đó các em có hứng thú với tiết học, chủ động chiếm lĩnh, lĩnh hội kiến thức một cách tự giác và hiệu quả cao hơn. 

Trong số các môn khoa học tự nhiên mà học sinh được học trong chương trình THCS thì Hoá học là môn khoa học mà học sinh được tiếp cận muộn nhất. Tới năm lớp 8, học sinh mới bắt đầu làm quen với Hoá học trong thời gian ngắn (2 năm), mà lượng kiến thức tương đối nhiều nên Hoá học là một trong những môn học được học sinh coi là khó. Với tâm lí học Hoá học khó nên nhiều học sinh ngại học, tuy nhiên nó lại là một môn khoa học thực nghiệm, có nhiều ứng dụng trong thực tiễn đời sống và sản xuất. Vì vậy trong quá trình giảng dạy bộ môn tôi đã thường xuyên đổi mới phương pháp dạy học của mình nhằm tăng hứng thú học tập của học sinh trong các tiết học. 

Bên cạnh đó, trong các bài luyện tập ở phần hóa học hữu cơ lớp 9 tôi đã hướng dẫn học sinh tạo ra các bản đồ tư duy ở phần kiến thức cần nhớ nhằm tạo ra cho các em có cái nhìn tổng quát nhất về các kiến thức cơ bản cần ghi nhớ đã được học trong chương. Từ đó tôi đã mạnh dạn đưa ra sáng kiến “Sử dụng bản đồ tư duy trong phần kiến thức cần nhớ ở các bài Luyện tập chương 4, 5 Hoá học hữu cơ lớp 9” nhằm giúp học sinh dễ tiếp thu bài hơn, khắc sâu được kiến thức bài học.

1.2. Mục đích nghiên cứu:

     Góp phần nâng cao chất lượng và hiệu quả giảng dạy phần hóa học hữu cơ, đặc biệt là các tiết luyện tập ở phần này của giáo viên .

     Giúp học sinh hệ thống lại kiến thức cơ bản một cách dễ nhất và mối liên hệ giữa các kiến thức với nhau.

     Thông qua việc giảng dạy nhiều năm và trong quá trình kiểm tra, đánh giá thấy được những ưu, nhược điểm của học sinh khi sử dụng bản đồ tư duy để ôn lại kiến thức.

1.3. Đối tượng nghiên cứu: 

Cách thức tổ chức trên lớp để học sinh hoạt động một cách có hiệu quả việc sử dụng bản đồ tư duy trong phần kiến thức cần nhớ ở các bài luyện tập chương 4, 5 Hóa học lớp 9.

Mức độ tiếp thu bài và khả năng vận dụng kiến thức vào giải các bài tập định tính và định lượng Hóa học.

1.4. Phương pháp nghiên cứu:

Để làm tốt sáng kiến kinh nghiệm này tôi đã sử dụng các phương pháp sau:

– Tìm hiểu thông tin trong quá trình dạy học, kết quả học tập của học sinh, đúc rút kinh nghiệm của bản thân qua các năm học.

– Nghiên cứu sách giáo khoa hóa học lớp 9, đặc biệt là các bài luyện tập ở phần hóa học hữu cơ ở cuối chương trình THCS.

– Vận dụng các phương pháp nghiên cứu khoa học như: Phân tích lý thuyết, điều tra cơ bản, tổng kết kinh nghiệm sư phạm và sử dụng một số phương pháp thống kê toán học trong việc phân tích kết quả thực nghiệm sư phạm v.v.. .

– Trực tiếp áp dụng sáng kiến kinh nghiệm vào đối tượng học sinh lớp 9A, 9B. Theo dõi diễn biến tâm lí, thái độ học tập của học sinh khi sử dụng cách dạy học mới này.

– Làm các cuộc khảo sát trước và sau khi sử dụng sáng kiến kinh nghiệm này, trao ổi ý kiến, học hỏi kinh nghiệm của một số đồng nghiệp.

2. Nội dung sáng kiến kinh nghiệm.

2.1. Cơ sở lí luận:

          Trong quá trình dạy học hóa học ở trường THCS Thạch Bình việc sử dụng bản đồ tư duy để tổng hợp lại kiến thức và mối quan hệ giữa các kiến thức ở phần hóa học hữu cơ là việc làm rất quan trọng. Công việc này có ý nghĩa đối với cả giáo viên và học sinh. Việc sử dụng bản đồ tư duy giúp học sinh hệ thống hóa lại kiến thức một cách dễ dàng,từ đó khắc sâu được kiến thức. 

Phận loại dạng bài toán giúp học sinh nghiên cứu tìm tòi, tạo cho học sinh thói quen tư duy, suy luậnvà kỹ năng làm bài khoa học, chính xác, giúp học sinh có thói quen nhìn nhận vấn đề theo nhiều cách khác nhau, từ đó học sinh có thể dùng nhiều kiến thức cùng giải quyết một vấn đề.

Trong việc thiết lập bản đồ tư duy từ nhũng kiến thức cần nhớ, kiến thức đã học, giúp học sinh rèn luyện một cách tập trung từng kĩ năng, kĩ xảo tổng hợp, từ đó các em sử dụng kĩ năng, kĩ xảo đó một cách linh hoạt. Trong quá trình  học sinh được ôn tập cũng cố ôn lại các kiến thức đã học theo từng  phần giúp học sinh nắm vững các kiến thức đã học để vận dụng trong các bài toán cụ thể.

 Nhiều học sinh chưa yêu thích môn học, còn cho môn Hóa học là một môn học khó đặc biệt với kiến thức phần hóa học hữu cơ ở cuối chương trình THCS, các em khó tiếp thu bài học, với các bài luyện tập ở phần này các em chưa tổng hợp lại kiến thức đã học một cách nhanh nhất, khoa học nhất. Để từ đó các em yêu thích môn học hơn, hăng say tham gia nghiên cứu bài học.

Hóa học hữu cơ THCS là tiền đề quan trọng để học sinh tiếp tục chương trình hóa học hữu cơ THPT, cung cấp kiến thức cơ bản, một bước quan trọng trong quá trình tìm hiểu kiến thức của học sinh.

Mỗi hợp chất hữu cơ đều được nghiên cứu khá kĩ, từ đặc điểm cấu tạo cho đến tính chất của các chất và ứng dụng của chúng, chính vì vậy đòi hỏi yêu cầu đối với mỗi học sinh phải được tìm hiểu và thấy được mối quan hệ giữa các kiến thức này.

2.2. Thực trạng của vấn đề:

Qua trao đổi cởi mở sau giờ học, các em học sinh cho biết nghiên cứu các chất ở phần hóa học hữu cơ rất khó thuộc và cũng rất dễ quên.

Tôi đã có những nhận xét:

– Đa số học sinh trong lớp 9A, 9B có thái độ học tập nghiêm túc, tập trung nghe giảng.

– Một số em đã biết cách thiết lập bản đồ tư duy một để hệ thống lại các kiến thức đã học. Tuy nhiên, còn có một số vấn đề làm cho các em ít quan tâm, học kém môn hóa học đó là: Do sự hiểu biết các khái niệm hóa học hữu cơ mới mẻ nên các em dễ quên và khó học thuộc, phần lớn các em chỉ mới nắm được những kiến thức mang tính chất chung nhất nên rất khó trong việc phân định sự khác nhau về những tính chất cơ bản của các hợp chất hữu cơ.

– Chưa biết sử dụng thời gian hợp lí để học tốt, học nhớ các khái niệm, công thức, đặc điểm cấu tạo, tính chất, ứng dụng của các chất.

– Phần lớn các em chưa xác định được mới liên hệ giữa các kiến thức với nhau, để thiết lập được bản đồ tư duy một cách hợp lí nhất và chính xác nhất.

– Kết quả bài kiểm tra 45 phút tiết 58 hóa học lớp 9 năm học ……….: