SKKN Sử dụng đồ dùng dạy học khi dạy bài “Sự truyền ánh sáng” – Vật lí 7 nhằm nâng cao hiệu quả giờ dạy

1. Mở đầu

1.1. Lí do chọn đề tài

Môn Vật lí là một bộ môn khoa học thực nghiệm được toán học hóa ở mức độ cao với phương pháp nghiên cứu là đi từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng. Vì vậy việc sử dụng thí nghiệm trong dạy học Vật lí ở trường phổ thông không chỉ là công việc bắt buộc mà nó còn là một trong những biện pháp quan trọng giúp nâng cao chất lượng dạy học, góp phần tích cực hóa hoạt động nhận thức của học sinh. Một trong những tác dụng của thí nghiệm Vật lí là tạo ra sự trực quan sinh động trước mắt học sinh và cũng chính vì thế mà sự cần thiết của thí nghiệm trong dạy học Vật lí còn được qui định bởi tính chất của quá trình nhận thức của học sinh dưới sự hướng dẫn của giáo viên. Thông qua thí nghiệm Vật lí có thể tạo ra những tác động có chủ đích, có hệ thống của giáo viên đối với học sinh nhằm giúp học sinh có thể thu nhận được tri thức mới. Ngoài ra, thí nghiệm Vật lí còn góp phần giúp học sinh củng cố niềm tin khoa học nhằm hình thành thế giới quan khoa học duy vật biện chứng cho học sinh.

Sử dụng một cách hợp lí các thí nghiệm vật lí là việc làm không thể thiếu được trong mục tiêu nâng cao hiệu quả dạy học. Đó chính là một trong những cách thức để cung cấp kiến thức cho học sinh một cách chắc chắn và chính xác, làm cho nguồn thông tin học sinh thu nhận được trở nên đáng tin cậy hơn, cụ thể hơn, từ đó học sinh tăng thêm khả năng tiếp thu về những thuộc tính bản chất của các sự vật, hiện tượng và các quá trình phức tạp mà bình thường học sinh khó nắm vững được. Đó cũng chính là cách để rút ngắn thời gian lĩnh hội kiến thức của học sinh, dễ dàng gây được cảm hứng và sự chú ý của học sinh.

Để thực hiện thành công một thí nghiệm Vật lí cho kết quả chính xác, có tính thuyết phục cao trước hết đòi hỏi cần phải có đồ dùng đúng, đủ số lượng, đảm bảo chất lượng. Bên cạnh đó, giáo viên cần sử dụng thí nghiệm hợp lí, sáng tạo, đúng lúc, đúng chỗ để giúp học sinh tìm tòi, tiếp thu tri thức, khẳng định tính khoa học, chính xác của tri thức mà các em tiếp thu được. Có được những điều kiện như vậy thì thí nghiệm Vật lí mới phát huy được hết vai trò và ý nghĩa của nó trong việc lĩnh hội tri thức của học sinh. 

Tuy nhiên, trường PTDTBT THCS Yên Nhân huyện Thường Xuân là một trường của xã vùng cao có điều kiện kinh tế xã hội đặc biệt khó khăn. Cơ sở vật chất của nhà trường còn nhiều thiếu thốn. Các trang thiết bị, đồ dùng dạy học được Nhà nước trang bị từ nhiều năm trước đã bị hư hỏng nhiều, do đó đã làm mất hoặc giảm giá trị sử dụng. Một số các thiết bị còn sử dụng được nhưng thiếu chính xác hoặc có những thiết bị còn xa rời với nội dung trong sách giáo khoa, làm giảm tính thuyết phục với học sinh. Bên cạnh đó, nhà trường chưa có phòng học bộ môn, đồ dùng thí nghiệm còn ít, phòng thiết bị nghèo nàn, đồ dùng đã bị hư hỏng nhiều, việc sắp xếp chưa khoa học, gần như chỉ là kho chứa đồ dùng dạy học. Cũng do nhà trường chưa có phòng học bộ môn để tổ chức các giờ học Vật lí, nên việc di chuyển thiết bị thí nghiệm từ phòng học của lớp này sang phòng học của lớp khác đã làm cho giáo viên và học sinh vừa vất vả lại mất nhiều thời gian, công sức vào việc lắp ráp thí nghiệm, giữ gìn, bảo quản dụng cụ thí nghiệm. Do đó công tác mượn đồ dùng tổ chức cho học sinh làm thí nghiệm theo nhóm gặp rất nhiều khó khăn và gần như không thể thực hiện được. Hơn nữa một tiết dạy Vật lí có nội dung khá dài, nếu làm thí nghiệm theo nhóm khó đảm bảo thời gian trong một tiết học. Mặt khác, học sinh nhà trường chủ yếu có học lực trung bình, yếu còn chưa quen với việc sử dụng các thiết bị thí nghiệm, các em thường tò mò khi được giao đồ dùng thí nghiệm và đôi khi biến nó thành đồ chơi của riêng mình. Học sinh thường chưa nghiên cứu trước nội dung bài mới ở nhà nên khi giao thí nghiệm cho từng nhóm, các em gặp rất nhiều khó khăn trong việc lắp ráp, tiến hành và xử lí thí nghiệm và thu thập dữ liệu trong khoảng thời gian hạn hẹp của một tiết học do đó việc tiến hành thí nghiệm theo nhóm có khả năng thành công rất thấp. …Tất cả những nguyên nhân trên và một số các nguyên nhân khác làm ảnh hưởng đến chất lượng và hiệu quả dụng cụ thí nghiệm Vật lí theo đúng chuẩn kiến thức kĩ năng đã được định  hướng theo sách giáo khoa. Học sinh ở trường tôi ít khi có đủ đồ dùng và các điều kiện cần thiết để làm thí nghiệm theo nhóm. Hầu hết các thí nghiệm mới chỉ dừng lại ở thí nghiệm biểu diễn và giáo viên hướng dẫn cho học sinh cách làm, cách quan sát, thu thập thông tin từ thí nghiệm, xử lí số liệu để rút ra kết luận. Có một số thí nghiệm mà thiết bị nhà trường đã hư hỏng hoàn toàn thì đôi khi giáo viên còn phải “dạy chay”.

 Trước thực trạng về cơ sở vật chất và các điều kiện khách quan khác của nhà trường, sau nhiều năm công tác tại trường tôi luôn tự đặt ra câu hỏi cho mình rằng: cần phải làm gì để có thể làm tốt được các thí nghiệm trên lớp góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả giờ dạy? Có thể cải tiến các thiết bị sẵn có của nhà trường thay thế các thiết bị đã bị hư hỏng để phục vụ cho các tiết học khác nhau được không?

Riêng trong bài “Sự truyền ánh sáng” – Vật lí 7, các đồ dùng thí nghiệm tại trường tôi đã bị hư hỏng nhiều, không đảm bảo cho các em làm thí nghiệm theo nhóm. Như vậy, nếu làm theo thí nghiệm hướng dẫn trong sách giáo khoa thì chỉ có một số ít các em được quan sát hiện tượng còn phần lớn các em học sinh sẽ không có đủ thời gian và điều kiện để quan sát hiện tượng để từ đó rút ra kết luận. Từ thực tế như vậy tại đơn vị, tôi đã cải tiến các thiết bị sẵn có tại đơn vị để thay thế các thiết bị đã bị hư hỏng tạo thành một bộ thí nghiệm mới. Từ thí nghiệm theo sách giáo khoa, tôi đã chuyển thành thí nghiệm biểu diễn để toàn bộ học sinh trong lớp có thể quan sát thấy hiện tượng xảy ra và tri thức được vấn đề cần nghiên cứu cùng một lúc, góp phần tăng thêm hứng thú học tập cho học sinh từ đó nâng cao hiệu quả giờ dạy. Do đó, tôi chọn đề tài “Sử dụng đồ dùng dạy học khi dạy bài “Sự truyền ánh sáng” – Vật lí 7 tại trường PTDTBT THCS Yên Nhân, huyện Thường Xuân nhằm nâng cao hiệu quả giờ dạy”.

1.2. Mục đích nghiên cứu

Trên cơ sở nghiên cứu lí luận và thực tiễn, đề xuất phương án sử dụng đồ dùng dạy học khi dạy bài “Sự truyền ánh sáng” – Vật lí 7 tại trường PTDTBT THCS Yên Nhân, huyện Thường Xuân nhằm nâng cao hiệu quả giờ dạy.

1.3. Đối tượng nghiên cứu

Đề tài nghiên cứu phương án sử dụng đồ dùng dạy học khi dạy bài “Sự truyền ánh sáng” – Vật lí 7 tại trường PTDTBT THCS Yên Nhân, huyện Thường Xuân  nhằm nâng cao hiệu quả giờ dạy.

1.4. Phương pháp nghiên cứu

Để thực hiện được đề tài tôi đã sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau:

1. a) Phương pháp nghiên cứu xây dựng cơ sở lí thuyết
2. b) Phương pháp điều tra khảo sát thực tế, thu thập thông tin

Để tiến hành được thí nghiệm theo dự kiến, giáo viên cần tìm hiểu trong phòng thiết bị của nhà trường những đồ dùng nào còn dùng được để phục vụ cho thí nghiệm; ghi rõ số lượng, chất lượng đồ dùng. Tìm hiểu đồ dùng của các khối lớp khác, các bộ môn khác có thể sử dụng cho thí nghiệm.

1. c) Phương pháp thống kê, xử lí số liệu