SKKN Sử dụng kĩ thuật phòng tranh vào dạy chủ đề “Tuần hoàn máu” Sinh học 11 nhằm phát triển một số phẩm chất, năng lực cho học sinh THPT

PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ 

1. Lí do chọn đề tài Sinh học là môn học được lựa chọn trong nhóm môn khoa học tự nhiên ở giai đoạn giáo dục định hướng nghề nghiệp. Môn Sinh học hình thành, phát triển ở học sinh năng lực sinh học, đồng thời góp phần cùng các môn học, hoạt động giáo dục khác hình thành, phát triển ở học sinh các phẩm chất chủ yếu và năng lực chung. 

Đối tượng nghiên cứu của sinh học là thế giới sinh vật gần gũi với đời sống hằng ngày của học sinh. Thông qua việc tổ chức các hoạt động thực nghiệm, thực hành, môn Sinh học giúp học sinh khám phá thế giới tự nhiên, phát triển khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn và khả năng định hướng nghề nghiệp sau giáo dục phổ thông.  

Mục tiêu lớn nhất của môn sinh học là giúp cho thế hệ học sinh hiểu được về thế giới sống xung quanh, dần hình thành và phát triển tốt năng lực sinh học, từ đó có thái độ đúng đắn với thiên nhiên. Bởi vì chúng ta ai cũng biết được rằng tự nhiên xung quanh ta chính là nơi mà con người sinh sống, nếu tự nhiên bị phá huỷ thì đương nhiên con người cũng bị tác động nặng nề. Vì thế mỗi người cần hiểu về tự nhiên và biết cách cư xử đúng mực với tự nhiên, không ảnh hưởng xấu đến chúng. 

Dạy học (DH) phát triển năng lực và phẩm chất của học sinh (HS) là mục tiêu của nền giáo dục tiên tiến. Cùng với xu thế đó, tại Việt Nam, DH phát triển năng lực của HS được Chính phủ, Nhà nước, Bộ Giáo dục và Đào tạo và các sở, ban, ngành, cơ quan, trường học quan tâm và hỗ trợ hết mức để có thể đạt được kết quả tốt nhất. Nghị quyết số 29-NQ/TW, tại mục Định hướng đổi mới căn bản, toàn diện GD&ĐT, có ghi rõ: “Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học. Học đi đôi với hành; lí luận gắn với thực tiễn” (Ban Chấp hành Trung ương, 2013). Theo đó, ngành Giáo dục đã có nhiều biện pháp để có thể đạt được mục tiêu DH này như: tổ chức bồi dưỡng thường xuyên cho giáo viên (GV) về đổi mới phương pháp DH, sử dụng các kĩ thuật DH tích cực; tổ chức các buổi hội thảo khoa học về giáo dục, giao lưu giáo dục giữa các vùng, miền, với chuyên gia giáo dục và GV các nước khác; mời các chuyên gia giáo dục trong và ngoài nước chia sẻ với GV về cách thức DH hiệu quả,… Vì thế, nền giáo dục nước nhà cũng đã có những chuyển biến tích cực trong việc phát triển năng lực và phẩm chất của HS. 

Phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động của người học, hình thành và phát triển năng lực tự học (sử dụng sách giáo khoa, nghe, ghi chép, tìm kiếm thông tin…), trên cơ sở đó trau dồi các phẩm chất linh hoạt, độc lập, sáng tạo của tư duy. Có thể chọn lựa một cách linh hoạt các phương pháp chung và phương pháp đặc thù của môn học để thực hiện. Một giờ học tốt là một giờ học phát huy được tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của cả người dạy và người học nhằm nâng cao tri thức, bồi dưỡng năng lực hợp tác, năng lực vận dụng tri thức vào thực tiễn, bồi dưỡng phương pháp tự học, tác động tích cực đến tư tưởng, tình cảm, đem lại hứng thú học tập cho người học. 

 Việc sử dụng phương pháp dạy học gắn chặt với các hình thức tổ chức dạy học. Tuỳ theo mục tiêu, nội dung, đối tượng và điều kiện cụ thể mà có những hình thức tổ chức thích hợp như: học cá nhân, học nhóm; học trong lớp, học ở ngoài lớp…   Ngoài những yêu cầu có tính chất truyền thống như: bám sát mục tiêu giáo dục, nội dung dạy học, đặc trưng môn học; phù hợp với đặc điểm tâm sinh lí lứa tuổi HS; giờ học đổi mới PPDH còn có những yêu cầu mới như: được thực hiện thông qua việc GV tổ chức các hoạt động học tập cho HS theo hướng chú ý đến việc rèn luyện phương pháp tư duy, khả năng tự học, nhu cầu hành động và thái độ tự tin; được thực hiện theo nguyên tắc tương tác nhiều chiều: giữa GV với HS, giữa HS với nhau (chú trọng cả hoạt động dạy của người dạy và hoạt động học của người học). Về bản chất, đó là giờ học có sự kết hợp giữa học tập cá thể (hình thức học cá nhân) với học tập hợp tác (hình thức học theo nhóm, theo lớp); chú trọng kết hợp học với hành, nâng cao tri thức với rèn luyện các kĩ năng, gắn với thực tiễn cuộc sống;   Để thực hiện được điều đó, nhất định phải thực hiện thành công việc chuyển từ phương pháp dạy học theo lối “truyền thụ một chiều” sang dạy cách học, cách vận dụng kiến thức, rèn luyện kỹ năng, hình thành năng lực và phẩm chất, đồng thời phải chuyển cách đánh giá kết quả giáo dục từ nặng về kiểm tra trí nhớ sang kiểm tra, đánh giá năng lực vận dụng kiến thức giải quyết vấn đề, coi trọng kiểm tra đánh giá kết quả học tập với kiểm tra, đánh giá trong quá trình học tập để có tác động kịp thời nhắm nâng cao chất lượng của hoạt động dạy học và giáo dục.  

 Trong những năm qua, toàn thể giáo viên trường THPT Phạm Hồng Thái đã thực hiện nhiều công việc trong đổi mới phương pháp dạy học. Tuy nhiên, từ thực tế giảng dạy của bản thân cũng như việc đi dự giờ đồng nghiệp tại trường chúng tôi thấy rằng sự sáng tạo trong việc đổi mới phương pháp dạy học, phát huy tính tích cực, tự lực của học sinh chưa thật sự phong phú. Do đó học sinh học thụ động, lúng túng khi giải quyết các tình huống trong thực tiễn ở một số tiết, một số bài dạy cụ thể.  

 “Làm thế nào để giúp học sinh chúng ta có thể đạt được các mục tiêu?”. Nghĩa là chúng ta cần quan tâm đến các kĩ thuật trong việc tổ chức giảng dạy và học tập cho học sinh trong suốt quá trình dạy học một cách có hiệu quả cao để có thể đáp ứng được các chuẩn đầu ra mong đợi.  

Nếu phương pháp dạy học là cách thức, là con đường hoạt động chung của giáo viên và học sinh nhằm đạt tới mục đích dạy học thì kĩ thuật dạy học là những biện pháp, cách thức hành động của giáo viên trong các tình huống nhằm thực hiện và điều khiển quá trình dạy học. Có rất nhiều phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực, mỗi phương pháp có những ưu điểm riêng và tuỳ thuộc vào nội dung của mỗi bài học, chủ đề để có thể lựa chọn hoặc kết hợp các phương pháp, kĩ thuật dạy học phù hợp. Kỹ thuật phòng tranh được coi là một trong những kỹ thuật dạy học tích cực có hiệu quả cao trong tổ chức các hoạt động học cho học sinh từ đó hình thành và phát triển được một số phẩm chất và năng lực cốt lõi. Sử dụng kỹ thuật phòng tranh trong dạy học phát huy tính tự lực, tự tìm tòi, sáng tạo chủ động tích cực của học sinh; Tạo điều kiện cho HS trao đổi học hỏi lẫn nhau thúc đẩy việc học tập, tạo điều kiện thuận lợi cho HS được hoạt động để phát huy tính chủ động sáng tạo, giải quyết vấn đề trả lời câu hỏi và thiết kế câu hỏi để thảo luận từ đó giúp HS chủ động lĩnh hội kiến thức đánh giá kết quả học tập lẫn nhau. 

Xuất phát từ những lí do trên, nhóm tôi chọn đề tài: Sử dụng kĩ thuật phòng tranh vào dạy chủ đề “Tuần hoàn máu” Sinh học 11 nhằm phát triển một số phẩm chất, năng lực cho học sinh THPT làm đối tượng nghiên cứu nhằm nâng cao chất lượng dạy học của bản thân, từ đó đóng góp một phần nhỏ bé vào công cuộc đổi mới căn bản, toàn diện của ngành giáo dục nước nhà. 

2. Mục đích nghiên cứu 

• Tìm hiểu, nghiên cứu những vấn đề cốt lõi trong dạy học theo định hướng phát triển năng lực, nhằm giúp HS hứng thú học tập và tiếp thu bài tốt hơn, thêm yêu thích môn Sinh học, đồng thời cũng hình thành cho các em các phẩm chất: trách nhiệm, trung thực, chăm chỉ trong nghiên cứu khoa học … 
• Vận dụng cải tiến kĩ thuật dạy học phòng tranh phát huy năng lực học sinh một bài học cụ thể: Chủ đề “Tuần hoàn máu” Sinh học 11.  

3. Phạm vi nghiên cứu 

• Phạm vi nội dung: Đề tài sử dụng kĩ thuật phòng tranh để tổ chức dạy học chủ đề “Tuần hoàn máu” trong Sinh học 11 nhằm phát triển một số phẩm chất và năng lực cho học sinh. 
• Phạm vi thực hiện:  

+ Thời gian tiến hành nghiên cứu và thực nghiệm vận dụng trong quá trình giảng dạy trong năm học 2022 – 2023. 

+ Địa điểm thực hiện: Tổ chức dạy học chủ đề “Tuần hoàn máu” trong Sinh học 11 THPT nhằm phát triển một số phẩm chất và năng lực cho học sinh tại trường THPT Phạm Hồng Thái. 

4. Đối tượng và khách thể nghiên cứu 

4.1. Đối tượng nghiên cứu: Quy trình sử dụng kĩ thuật phòng tranh nhằm phát triển một số phẩm chất và năng lực cho học sinh. 

4.2. Khách thể nghiên cứu:  

• Quá trình dạy học chủ đề “Tuần hoàn máu” trong Sinh học 11 bằng kĩ thuật phòng tranh.  
• Học sinh lớp 11A1,2,3 – Trường THPT Phạm Hồng Thái. 

5. Giả thuyết khoa học 

Nếu xây dựng được quy trình và kĩ thuật phòng tranh kết hợp với một số kĩ thuật dạy học khác một cách hợp lí thì có thể phát triển được một số phẩm chất và năng lực cho học sinh. 

6. Nhiệm vụ nghiên cứu 

• Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn của phương pháp, kĩ thuật dạy học tích cực trong việc phát triển một số phâm chất, năng lực cho học sinh. 
• Phân tích nội dung kiến thức nội dung “Tuần hoàn máu” để làm cơ sở xác định những nội dung tổ chức hoạt động nhằm phát triển được một số phẩm chất, năng lực cho học sinh. 
• Nghiên cứu, đề xuất quy trình tổ chức dạy học để phát triển một số phẩm chất, năng lực cho học sinh. 
• Thực nghiệm sư phạm để kiểm chứng giả thuyết khoa học của đề tài. 

7. Phương pháp nghiên cứu 

• Phương pháp nghiên cứu lý thuyết: Nghiên cứu tài liệu về đổi mới phương pháp dạy học, … 
• Phương pháp thu thập và xử lí số liệu. 
• Phương pháp so sánh, phân tích, tổng kết kinh nghiệm. 
• Phương pháp điều tra sư phạm: Trao đổi trực tiếp với các giáo viên và học sinh về việc áp dụng phương pháp dạy học tích cực để phát triển một số phẩm chất và năng lực trong dạy học THPT. 
• Phương pháp chuyên gia: Lấy ý kiến đánh giá của các giáo viên đang công tác tại trường THPT Phạm Hồng Thái có kinh nghiệm về khả năng tổ chức cũng như hiệu quả việc tổ chức hoạt động dạy tích cực nhằm rèn luyện một số phẩm chất, năng lực cho học sinh.  
• Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Tổ chức thực nghiệm sư phạm để xem xét tính khả thi của đề tài.