SKKN Sử dụng mô hình lớp học đảo ngược trong dạy học vật lý chủ đề “Chất khí” Vật lí 10 THPT nhằm phát huy phẩm chất, năng lực người học trong tình hình dịch Covid

PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ
1. Lí do chọn đề tài
Theo tinh thần Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04/11/2013 của Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo xác định:“Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ và đồng bộ các yếu tố cơ bản của giáo dục, đào tạo theo hướng coi trọng phát triển phẩm chất, năng lực của người học”. Theo xu hướng giáo dục quốc tế, nền giáo dục nước ta đã dần có những chuyển đổi tích cực từ chương trình giáo dục định hướng nội dung sang chương trình giáo dục định hướng phát triển năng lực nhằm mục tiêu phát triển năng lực người học. Giáo dục định hướng phát triển năng lực nhấn mạnh người học cần đạt được các mức năng lực như thế nào sau khi kết thúc một chương trình giáo dục. Một trong những năng lực chung quan trọng cần phát triển cho học sinh THPT là năng lực hợp tác và khả năng chuyển đổi số. Hợp tác và khai thác CNTT sẽ giúp hỗ trợ, bổ sung cho nhau, tập hợp những điểm mạnh của mỗi cá nhân tạo nên sức mạnh mới về vật chất, trí tuệ, tinh thần. Đây là năng lực quan trọng trong xã hội hiện đại với bối cảnh hội nhập quốc tế hiện nay. Vậy làm cách nào để phát triển năng lực hợp tác cho học sinh?
Có nhiều phương pháp, hình thức được sử dụng để phát triển năng lực hợp tác cho học sinh như: Dạy học theo nhóm, dạy học dự án, hoạt động ngoài giờ lên lớp, dạy học theo hình thức “lớp học đảo ngược”… Mô hình “Lớp học đảo ngược” (flipped classroom) là hình thức dạy học hiện đại được sử dụng phổ biến ở nhiều nước trên thế giới. Nếu như trong lớp học truyền thống, học sinh sẽ được phát huy năng lực của mình thông qua việc nghe giảng bài, tiếp nhận những kiến thức, khái niệm ở lớp, việc làm bài tập thực hành, củng cố, vận dụng chủ yếu tại nhà; thì ngược lại, đối với lớp học đảo ngược, học sinh sẽ phải tự tìm hiểu nghiên cứu bài giảng, kiến thức, khái niệm, chuẩn bị trước ở nhà thông qua đọc tài liệu, nghe giảng thông qua các phương tiện hỗ trợ như băng hình, trình chiếu PowerPoint, và khai thác tài liệu trên mạng, toàn bộ thời gian trên lớp sẽ dành cho các hoạt động để vận dụng, củng cố giải bài tập, ứng dụng lí thuyết bài giảng vào giải quyết vấn đề, thảo luận nhóm, khi đó trong lớp học giáo viên đóng vai trò là người điều tiết hỗ trợ, có thể giúp học sinh giải quyết những điểm khó hiểu trong bài học mới, phản hồi để điều chỉnh những câu trả lời sai. Mô hình “lớp học đảo ngược” khắc phục được hạn chế là học sinh dễ gặp khó khăn, mất tập trung, khi phải làm bài tập vận dụng (nhiệm vụ này thuộc bậc cao của thang tư duy bao gồm “Ứng dụng”, “Phân tích”, “Tổng hợp” và “Đánh giá”) ở nhà không có sự hướng dẫn, để đạt được ưu điểm là các bài tập vận dụng được thực hiện tại lớp dưới sự hỗ trợ, hợp tác của giáo viên và các bạn cùng nhóm. Qua việc dạy và học bằng hình thức “Lớp học đảo ngược”, học sinh được rèn luyện, phát triển năng lực hợp tác, qua việc hợp tác với giáo viên, hỗ trợ nhau cùng tìm hiểu bài, kiến thức trước ở nhà, hợp tác với các bạn trong nhóm trong hoạt động ở lớp như thảo luận nhóm, hoàn thành nhiệm vụ nhóm,…

Chủ đề “Chất khí” trong chương trình Vật lí 10, ban Cơ bản có nhiều kiến thức đơn giản, dễ hiểu, gần gũi với cuộc sống hàng ngày của học sinh, các thí nghiệm sinh động, dễ làm; học sinh có thể thực hiện được những dự án hiệu quả, rất thích hợp với hình thức lớp học đảo ngược.Từ những lí do thực tiễn trên, tôi quyết định chọn đề tài: “Sử dụng mô hình lớp học đảo ngược trong dạy học vật lý chủ đề “Chất khí” Vật lí 10 THPT nhằm phát huy phẩm chất, năng lực người học trong tình hình dịch Covid”.
2. Mục đích nghiên cứu
Xây dựng tiến trình tổ chức theo hình thức lớp học đảo ngược trong dạy học phần kiến thức “Chất khí” nhằm phát huy tính tích cực, tự lực và năng lực hợp tác cho học sinh lớp 10 THPT.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
– Đối tượng: Học sinh lớp 10 các trường THPT ở huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An.
– Phạm vi nghiên cứu: Nghiên cứu tổ chức hoạt động dạy học Vật lí lớp 10 nói chung và các kiến thức, kĩ năng liên quan đến phần Chất khí.
4. Nhiệm vụ nghiên cứu
– Nghiên cứu cơ sở lý luận về tiến trình dạy học phát triển năng lực học sinh.
– Nghiên cứu các lý thuyết về năng lực, kiểm tra, đánh giá năng lực học sinh.
– Nghiên cứu để xây dựng tiến trình dạy học có thể bồi dưỡng năng lực hợp tác cho học sinh.
– Nghiên cứu về hình thức tổ chức dạy học theo lớp học đảo ngược.
– Tổ chức thực nghiệm sư phạm để đánh giá năng lực học sinh.
– Nghiên cứu cấu trúc và mục tiêu dạy học phần kiến thức “Chất khí”.
– Nghiên cứu các hình thức đánh giá năng lực hợp tác.
5. Thời gian nghiên cứu
– Từ tháng 6/2020 đến tháng 10/2020 hình thành ý tưởng
– Từ tháng 11/2020 đến tháng 01/2022 nghiên cứu và thử nghiệm.
– Từ tháng 01/2022 đến tháng 4/2022 viết thành đề tài.
6. Những đóng góp của sáng kiến
– Góp phần xây dựng cơ sở lý luận về dạy học bồi dưỡng và phát triển năng lực cho học sinh.
– Làm ví dụ về tổ chức dạy học phát triển năng lực hợp tác cho học sinh.
– Làm tài liệu tham khảo cho giáo viên và học sinh trong quy trình đổi mới lí luận và dạy học Vật lí.
– Tạo cơ sở đưa ra các đề xuất vận dụng phương pháp dạy học hiện đại, phát huy khả năng chuyển đổi số cho giáo viên và học sinh trong nhà trường phổ thông.
7. Cấu trúc và Phương pháp nghiên cứu của đề tài
7.1. Cấu trúc: Ngoài phần mở đầu, kết luận và phụ lục thì nội dung chính của sáng kiến được chia thành ba chương:
– Chương 1: Cơ sở lý luận về dạy học phát triển năng lực cho học sinh và hình thức lớp học đảo ngược.
– Chương 2: Thiết kế tiến trình dạy học theo hình thức lớp học đảo ngược một số kiến thức phần “Chất khí” – Vật lý 10.
– Chương 3: Thực nghiệm sư phạm
7.2. Phương pháp nghiên cứu
*Phương pháp nghiên cứu lí luận
– Nghiên cứu lý luận:
+ Các tài liệu, công trình liên quan đến đề tài nghiên cứu.
+ Tìm hiểu cơ sở lý luận về hình thức lớp học đảo ngược.
– Nghiên cứu nội dung kiến thức phần “Chất khí” trong chương trình Vật lí 10 cơ bản.
* Phương pháp quan sát
Quan sát biểu hiện học sinh trong hoạt động dạy học kiến thức phần “Chất khí” – Vật lí 10 cơ bản bằng hình thức lớp học đảo ngược.
* Phương pháp điều tra
Thông qua sự quan sát, phân tích kết quả học sinh, sử dụng phiếu đánh giá để bước đầu đánh giá hiệu quả của tiến trình dạy học.
* Phương pháp thực nghiệm sư phạm
Tiến hành thực nghiệm sư phạm ở trường THPT Kim Liên, Nam Đàn, Nghệ An để đánh giá hiệu quả của việc dạy học hình thức lớp học đảo ngược một số kiến thức phần “Chất khí”